دکتر محمدرضا مقدسی پدر و بنیانگذار تاب آوری ایران پنج دسته اصلی از مشکلاتی که دانش‌آموزان در مدارس با آن مواجه هستند، به تفصیل بررسی کرده است.

مدرسه یکی از مهم‌ترین محیط‌هایی است که کودکان و نوجوانان در آن رشد می‌کنند و مهارت‌های تحصیلی، اجتماعی و عاطفی خود را شکل می‌دهند. با این حال، تجربه مدرسه برای همه دانش‌آموزان یکسان نیست و بسیاری از آن‌ها با چالش‌ها و مشکلات مختلفی روبه‌رو می‌شوند. این مسائل می‌تواند شامل مشکلات آموزشی، فشارهای روانی، دشواری در روابط اجتماعی، کمبود امکانات مدرسه و تبعیض‌های اجتماعی و فرهنگی باشد.
شناخت دقیق این مشکلات و دلایل آن‌ها به والدین، معلمان و مدیران مدارس کمک می‌کند تا محیطی امن، حمایت‌کننده و جذاب برای یادگیری فراهم کنند. همچنین توجه به این مسائل می‌تواند رشد همه جانبه دانش‌آموزان را تضمین کند و اعتماد به نفس، مهارت‌های اجتماعی و توانایی‌های فردی آن‌ها را تقویت نماید.
دکتر محمدرضا مقدسی پدر و بنیانگذار تاب آوری ایران پنج دسته اصلی از مشکلاتی که دانش‌آموزان در مدارس با آن مواجه هستند، به تفصیل بررسی کرده است که عبارتند از:  مشکلات آموزشی و یادگیری، مسائل عاطفی و روانی، روابط اجتماعی با همسالان، چالش‌های ساختاری و محیطی مدرسه و مسائل اجتماعی و فرهنگی.
مترجم کتابهای تاب آوری در مدارس معتقد است مطالعه این موارد می‌تواند نقطه شروعی برای بهبود کیفیت آموزش و تربیت در مدارس باشد و مسیر رشد سالم و متوازن دانش‌آموزان را هموار کند.

 ۱. مشکلات آموزشی و یادگیری

یکی از مهم‌ترین مسائلی که دانش‌آموزان در مدارس با آن مواجه هستند، مشکلات آموزشی و یادگیری است. در بسیاری از مدارس، روش‌های آموزشی هنوز سنتی و حفظی هستند و تمرکز اصلی روی نمره و امتحان است، نه یادگیری عمیق و تفکر انتقادی. این موضوع باعث می‌شود برخی از دانش‌آموزان به دلیل سبک یادگیری متفاوت خود، نتوانند به خوبی با کلاس هماهنگ شوند. برخی دانش‌آموزان بهتر از طریق دیدن و شنیدن یاد می‌گیرند و برخی دیگر از طریق فعالیت‌های عملی و تجربه کردن، اما برنامه‌های درسی معمولاً یکسان هستند و تفاوت‌های فردی را در نظر نمی‌گیرند.

علاوه بر این، حجم زیاد دروس و فشار امتحانات باعث استرس و اضطراب در دانش‌آموزان می‌شود و گاهی حتی علاقه به یادگیری را کاهش می‌دهد. بسیاری از کودکان و نوجوانان احساس می‌کنند که تنها راه موفقیت، نمره بالاست و یادگیری واقعی ارزش کمتری دارد. از سوی دیگر، مهارت‌های زندگی مانند حل مسأله، تصمیم‌گیری، مدیریت زمان و مهارت‌های ارتباطی به اندازه کافی در مدارس آموزش داده نمی‌شوند. این کمبود باعث می‌شود که وقتی دانش‌آموزان با مسائل واقعی زندگی روبرو می‌شوند، کمتر آماده باشند.

بسیاری از معلمان نیز با حجم زیاد کار و فشار سیستم آموزشی مواجه هستند و فرصت کافی برای توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان ندارند. در نتیجه دانش‌آموزانی که کندتر یاد می‌گیرند یا به کمک بیشتری نیاز دارند، ممکن است عقب بمانند و احساس بی‌کفایتی کنند. برعکس، دانش‌آموزان با توانایی بالا ممکن است خسته و کسل شوند، زیرا چالش کافی در کلاس برایشان ایجاد نمی‌شود. بنابراین مشکلات آموزشی و یادگیری یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی است که باید با روش‌های متنوع تدریس و آموزش فردمحور حل شود تا همه دانش‌آموزان فرصت رشد و پیشرفت داشته باشند.


 ۲. مشکلات عاطفی و روانی

بخش دیگری از چالش‌های مدارس مربوط به مسائل عاطفی و روانی دانش‌آموزان است. مدرسه تنها مکانی برای یادگیری نیست، بلکه محیطی است که کودکان و نوجوانان در آن با احساسات خود، همسالان و بزرگ‌ترها تعامل دارند. بسیاری از دانش‌آموزان دچار اضطراب و استرس می‌شوند؛ این اضطراب می‌تواند ناشی از امتحانات، فشار خانواده یا نگرانی از قضاوت همکلاسی‌ها باشد. استرس مزمن باعث کاهش تمرکز، خستگی ذهنی و حتی مشکلات جسمانی مانند سردرد و بی‌خوابی می‌شود.

احساس طرد یا بی‌ارزشی نیز در مدرسه رایج است. دانش‌آموزانی که از نظر درسی ضعیف‌تر هستند یا از نظر ظاهری یا اجتماعی متفاوتند، ممکن است از سوی دیگران نادیده گرفته شوند یا مورد تمسخر قرار گیرند. این احساسات می‌تواند اعتماد به نفس و انگیزه آن‌ها را کاهش دهد و حتی علاقه به حضور در مدرسه را کم کند. بسیاری از مدارس هنوز محیطی امن و حمایت‌کننده برای بیان احساسات فراهم نکرده‌اند. دانش‌آموزانی که نمی‌توانند احساسات خود را بیان کنند، ممکن است خشم، اضطراب یا افسردگی را در خود نگه دارند.

کمبود آموزش مهارت‌های اجتماعی و عاطفی نیز مشکل دیگری است. مهارت‌هایی مانند مدیریت خشم، حل تعارض، همدلی و ارتباط مؤثر معمولاً در برنامه‌های درسی جایگاه کمی دارند. در نتیجه دانش‌آموزان ممکن است در مواجهه با مشکلات و فشارهای روزمره دچار مشکل شوند و روابط سالم با همسالان و معلمان برقرار نکنند. تقویت سلامت روان در مدارس می‌تواند به رشد شخصی، موفقیت تحصیلی و ایجاد محیطی مثبت کمک کند و نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات اجتماعی و تحصیلی دارد.

 ۳. روابط اجتماعی و ارتباط با همسالان

روابط اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی یکی از بخش‌های حیاتی زندگی دانش‌آموزان است. بسیاری از مشکلاتی که بچه‌ها در مدرسه با آن روبه‌رو می‌شوند، ناشی از تعاملات اجتماعی است. یکی از رایج‌ترین مسائل، قلدر یا زورگویی همسالان است که می‌تواند به شکل فیزیکی، کلامی یا حتی مجازی اتفاق بیفتد. این رفتارها باعث ترس، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس در دانش‌آموزان می‌شود و گاهی عملکرد تحصیلی آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

انزوا و طرد اجتماعی نیز چالش مهم دیگری است. برخی کودکان نمی‌توانند وارد گروه‌های دوستانه شوند و از سوی همسالان پذیرفته نشوند. این وضعیت می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب و کاهش انگیزه برای حضور در مدرسه شود. فشار گروه همسالان نیز عامل دیگری است؛ دانش‌آموزان ممکن است برای پذیرفته شدن در جمع، کارهایی انجام دهند که با ارزش‌ها یا علاقه واقعی آن‌ها سازگار نیست.

علاوه بر این، مهارت‌های ارتباطی ناکافی باعث سوءتفاهم و درگیری بین دانش‌آموزان می‌شود. بسیاری از مدارس هنوز برنامه‌های منظم برای آموزش مهارت‌های اجتماعی و حل تعارض ندارند. تقویت روابط سالم با همسالان، ایجاد گروه‌های دوستانه، آموزش همدلی و احترام به تفاوت‌ها می‌تواند محیط مدرسه را امن‌تر و جذاب‌تر کند و به رشد عاطفی و اجتماعی دانش‌آموزان کمک کند.


 ۴. مسائل ساختاری و محیطی مدرسه

محیط و ساختار مدرسه نقش مهمی در تجربه تحصیلی دانش‌آموزان دارد. یکی از چالش‌ها، کمبود امکانات آموزشی و تفریحی است. کلاس‌های پرجمعیت، نبود فضاهای بازی مناسب، کتابخانه‌های محدود و تجهیزات ناکافی باعث می‌شود دانش‌آموزان نتوانند به بهترین شکل یاد بگیرند و فعالیت‌های خود را توسعه دهند. محیط فیزیکی تأثیر مستقیم بر انگیزه، خلاقیت و تمرکز دانش‌آموزان دارد.

رفتارهای تنبیهی و خشن نیز از دیگر مسائل مهم هستند. در برخی مدارس هنوز از روش‌های تنبیه بدنی یا کلامی استفاده می‌شود که باعث ترس و اضطراب در کودکان می‌شود و ارتباط سالم با معلم را مختل می‌کند. دانش‌آموزانی که در محیط امنی تحصیل نمی‌کنند، نمی‌توانند به راحتی سؤال بپرسند، اشتباه کنند یا خلاقیت نشان دهند.

همچنین، نبود ارتباط مؤثر بین خانه و مدرسه باعث سردرگمی دانش‌آموزان می‌شود. والدین و معلمان اگر همسو نباشند، دانش‌آموز در محیط دوگانه گیر می‌کند و ممکن است رفتارهای نامطلوبی از خود نشان دهد. بهبود ساختار مدرسه، کاهش حجم کلاس‌ها، ایجاد محیط امن و حمایت‌کننده و تقویت همکاری بین خانواده و مدرسه، از مهم‌ترین اقدامات برای حل این مشکلات است.


 ۵. چالش‌های اجتماعی و فرهنگی

مسائل اجتماعی و فرهنگی نیز بخش جدایی‌ناپذیر تجربه مدرسه هستند. تبعیض یا نابرابری بر اساس جنسیت، قومیت، زبان یا وضعیت اقتصادی خانواده می‌تواند تأثیر منفی بر اعتماد به نفس و انگیزه دانش‌آموزان داشته باشد. در برخی مدارس، کودکان و نوجوانان ممکن است فرصت‌های برابر برای یادگیری و فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی نداشته باشند.

فشار جامعه برای موفقیت تحصیلی به جای رشد شخصی نیز مشکل دیگری است. والدین و مدرسه اغلب تمرکز خود را بر معدل و کنکور می‌گذارند و مهارت‌های واقعی زندگی را نادیده می‌گیرند. این فشار باعث استرس، اضطراب و کاهش انگیزه برای یادگیری می‌شود. دسترسی نابرابر به آموزش باکیفیت، به ویژه در مناطق محروم، شکاف‌های اجتماعی را بیشتر می‌کند و فرصت‌های برابر برای رشد و پیشرفت را محدود می‌سازد.

با آموزش مهارت‌های زندگی، تقویت عدالت اجتماعی و ایجاد محیطی که تفاوت‌ها را بپذیرد، مدارس می‌توانند نقش مهمی در رشد همه جانبه دانش‌آموزان ایفا کنند. توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر، باعث می‌شود دانش‌آموزان نه تنها موفق تحصیلی باشند، بلکه به شهروندان مسئول و سالم جامعه تبدیل شوند.