مقدمه ای بر هوش هیجانی و مددکاری اجتماعی 

*
عفت حیدری
فرهنگ یار تاب آوری ایران
مترجم و روانشناس اجتماعی

مددکاری اجتماعی به عنوان یکی از حرفه های حیاتی و اثرگذار در جامعه، نیازمند مجموعه ای از مهارت های تخصصی است که فراتر از آموزش های فنی و نظری می باشد.
در این میان، هوش هیجانی (Emotional Intelligence یا EQ) جایگاه ویژه ای دارد.
هوش هیجانی توانایی شناخت، درک و مدیریت احساسات خود و دیگران است و نقش کلیدی در بهبود کیفیت خدمات مددکاری اجتماعی ایفا می کند.
مددکاران اجتماعی در مواجهه با طیف گسترده ای از مسائل پیچیده و حساس، از جمله بحران های خانوادگی، مشکلات روانی و خشونت های خانگی، باید توانمندی های هیجانی بالایی داشته باشند تا بتوانند به شیوه ای انسانی و موثر پاسخ دهند.
اهمیت هوش هیجانی در این حرفه نه تنها باعث ارتقای کیفیت ارتباط مددکار با مراجعان می شود، بلکه موجب افزایش تاب آوری شغلی مددکار و بهبود نتایج مداخلات می گردد.
توسعه و تقویت هوش هیجانی در مددکاری اجتماعی، مهارتی است که باید از طریق آموزش های تخصصی، تمرین و تجربه عملی به دست آید تا بهترین آثار را در این حوزه داشته باشد.

خودآگاهی و نقش آن در مددکاری اجتماعی 

یکی از مولفه های اصلی هوش هیجانی، خودآگاهی است که به مددکاران اجتماعی کمک می کند تا احساسات، نقاط قوت و ضعف خود را به طور دقیق بشناسند.
این آگاهی باعث می شود که مددکار بتواند بر تاثیر عواطف و واکنش های شخصی خود بر تصمیمات و رفتارهای حرفه ای کنترل داشته باشد.
بدون خودآگاهی، احتمال خطا در ارزیابی شرایط مراجع و اتخاذ تصمیمات ناصحیح افزایش می یابد.
به علاوه، خودآگاهی به مددکار اجتماعی این امکان را می دهد که در برابر استرس ها و فشارهای کاری، احساس تعادل و کنترل بیشتری داشته باشد که این امر مستقیما بر کیفیت خدمات ارائه شده تاثیرگذار است.
مددکاران با خودآگاهی بالاتر، قادرند راحت تر بین زندگی شخصی و حرفه ای خود تعادل برقرار کنند و از خستگی و فرسودگی شغلی جلوگیری کنند.

خودکنترلی؛ حفظ آرامش و مدیریت واکنش ها 

خودکنترلی یا توانایی مدیریت احساسات و واکنش ها، یکی دیگر از جنبه های حیاتی هوش هیجانی محسوب می شود.
در حرفه مددکاری اجتماعی که اغلب با شرایط پراسترس و بحران های ناگهانی همراه است، خودکنترلی به مددکاران این امکان را می دهد که در مواجهه با چالش ها و موقعیت های سخت، آرامش خود را حفظ کنند و واکنش های هیجانی نامناسب یا مخرب نشان ندهند.
این مهارت باعث جلوگیری از رفتارهایی می شود که ممکن است به مراجع آسیب برساند یا روند درمان و حمایت را مختل کند.
همچنین حفظ خودکنترلی به مددکار کمک می کند تا بتواند مراجعان را بهتر درک کند و واکنش های مناسبی نسبت به نیازها و احساسات آنان نشان دهد که این امر رابطه اعتماد و همکاری موثری ایجاد می کند.

آگاهی اجتماعی و همدلی در مددکاری 

یکی از مهم ترین وجوه هوش هیجانی در مددکاری اجتماعی، آگاهی اجتماعی و توانایی همدلی است.
همدلی به مددکار اجازه می دهد تا خود را در جایگاه مراجع قرار داده و احساسات، نیازها و شرایط وی را به خوبی درک کند.
این مهارت بنیادین باعث می شود که مددکار ارتباطی معنادار و عمیق با مراجع برقرار کند که این امر نقش حیاتی در موفقیت مداخلات دارد.
همچنین آگاهی اجتماعی به مددکار کمک می کند تا تفاوت های فرهنگی، اجتماعی و روانی مراجعان را به رسمیت شناخته و برنامه های حمایتی و درمانی خود را با حساسیت بیشتری تنظیم کند.
به طور کلی، توانایی همدلی در مددکاری اجتماعی باعث افزایش اعتماد مراجعان، مشارکت فعال آنها و پیگیری موثرتر برنامه های درمانی می شود.

مهارت های ارتباطی و مدیریت روابط 

مددکاران اجتماعی در انجام وظایف حرفه ای خود نیازمند مهارت های قوی در مدیریت روابط و برقراری ارتباط موثر هستند.
این مهارت ها به مددکار کمک می کنند تا بتواند تعارضات را به شیوه ای سازنده حل کند، ارتباط موثری با مراجعان، خانواده ها و سایر نهادهای مرتبط برقرار کند و همکاری در تیم های چند حرفه ای را تسهیل نماید.
هوش هیجانی باعث بهبود این مهارت ها می شود و زمینه ساز تعامل بهتر و رضایت بخش تر درون سازمان و محیط کار می گردد.
مددکارانی که سطح هوش هیجانی بالایی دارند، معمولا در ایجاد فضای اعتماد و احترام متقابل موفق تر هستند که این امر به نوبه خود منجر به افزایش کیفیت خدمات و نتایج مثبت مراجعان می شود.

نقش هوش هیجانی در تصمیم گیری حرفه ای 

تصمیم گیری در مددکاری اجتماعی همیشه پیچیده و حساس است؛ چرا که مددکاران باید در شرایط فشار و اطلاعات محدود، بهترین تصمیمات را برای حمایت از مراجعان اتخاذ کنند.
هوش هیجانی به مددکاران کمک می کند تا ضمن کنترل احساسات خود، بتوانند مسائل را بهتر تحلیل کنند و از تصمیم گیری های شتاب زده یا تحت تاثیر احساسات منفی جلوگیری نمایند.
این مهارت به ویژه در مواقع بحران و در موقعیت های استرس زا اهمیت زیادی دارد، چون مددکار می تواند با حفظ آرامش و تمرکز، راهکارهای عملی و معقول ارائه کند که هم نیازهای مراجع را برطرف کند و هم از ایجاد آسیب های احتمالی جلوگیری نماید.
در این راستا، هوش هیجانی باعث می شود که تصمیمات حرفه ای بر پایه اطلاعات واقعی و همراه با توجه به ارزش های اخلاقی اتخاذ شود.

 هوش هیجانی و پیشگیری از فرسودگی شغلی 

مددکاری اجتماعی به دلیل مواجهه با مسائل حساس و پیچیده اجتماعی می تواند باعث بروز فرسودگی شغلی و کاهش انگیزه در افراد این حرفه شود.
هوش هیجانی به مددکاران این امکان را می دهد که با شناخت دقیق احساسات خود و مدیریت استرس های شغلی، از خستگی مفرط و کاهش توان کاری جلوگیری کنند.
خودآگاهی و خودکنترلی در این زمینه مهم ترین نقش ها را دارند و به مددکار کمک می کنند تا با حفظ تعادل روانی و عاطفی تاب آوری شغلی خود را افزایش دهد.
حفظ سلامت روانی مددکاران نه تنها به نفع خود آنان است، بلکه به طور مستقیم بر کیفیت خدمات ارائه شده به مراجعان اثرگذار است و از بروز خطاها و نارضایتی ها جلوگیری می کند.

آموزش و توسعه هوش هیجانی در مددکاران 

برای بهره مندی کامل از مزایای هوش هیجانی در مددکاری اجتماعی، لازم است این مهارت به صورت سیستماتیک از طریق آموزش های تخصصی، کارگاه ها و برنامه های نظارتی توسعه یابد.
تجربه عملی همراه با آموزش های نظری باعث می شود مددکاران بتوانند هوش هیجانی خود را در شرایط واقعی به کار بگیرند و مهارت های خود را بهینه کنند.
این فرایند آموزش و توسعه نه تنها باعث افزایش رفاه مددکاران و کاهش استرس های کاری می شود، بلکه کیفیت خدمات و رضایت مراجعان را نیز بهبود می بخشد.
بنابراین، سرمایه گذاری در آموزش هوش هیجانی یکی از نیازهای اساسی نهادهای فعال در حوزه مددکاری اجتماعی به شمار می رود.3

همسویی هوش هیجانی با ارزش های اخلاقی مددکاری 

هوش هیجانی در مددکاری اجتماعی با ارزش های اخلاقی این حرفه همچون همدلی، عدالت، احترام به انسانیت و رعایت حریم خصوصی هم راستا است.
توسعه این مهارت به مددکاران کمک می کند تا در مواجهه با تضادهای اخلاقی، تصمیم های انسانی و عدالت محور اتخاذ کنند.
هوش هیجانی تضمین می کند که مداخلات مددکار اجتماعی نه تنها اثربخش بلکه پاسخگو و منصفانه باشد و حقوق مراجعان در فرآیند حمایت حفظ شود.
این همسویی موجب می شود مددکار اجتماعی به عنوان عاملی مسئول و مطلع، نقش خود را به بهترین شکل ممکن ایفا کند و اعتماد جامعه را جلب نماید.

جمع بندی و اهمیت هوش هیجانی در مددکاری امروز 

عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران در پایان یاد آور شده است با پیچیده تر شدن چالش های اجتماعی و نیاز فزاینده به حمایت های تخصصی، هوش هیجانی به عنوان یکی از کلیدی ترین مهارت ها در مددکاری اجتماعی شناخته می شود.
این مهارت نه تنها کیفیت خدمات را ارتقا می دهد، بلکه باعث بهبود روابط میان مددکار و مراجع، افزایش تاب آوری شغلی و تصمیم گیری های موثرتر می گردد.
از آنجا که مددکاری اجتماعی حوزه ای است که مستقیما با بخش های آسیب پذیر جامعه سروکار دارد، هوش هیجانی یک ضرورت حرفه ای و اخلاقی است که باید تحت آموزش و توجه ویژه قرار گیرد.
با تمرکز بر تقویت این مهارت، می توان به مددکاران اجتماعی توانمندی بخشید تا خدماتی انسانی تر، موثرتر و پایدارتر به جامعه ارائه دهند.