هنر ابزاری کارآمد برای پرورش همه‌جانبه کودکان است
نقش هنر در سلامت معنوی و شایستگی فرهنگی کودکان

هنر همواره به عنوان یکی از بنیادی‌ترین ابزارهای انسانی برای بیان احساسات، اندیشه‌ها و ارزش‌ها شناخته شده است.
در دنیای امروز، کودکان با حجم عظیمی از اطلاعات و محرک‌های اجتماعی روبه‌رو هستند که می‌تواند بر شکل‌گیری هویت، سلامت روانی و معنوی آن‌ها اثرگذار باشد.
هنر از دیرباز بستری مناسب برای پرورش ابعاد مختلف وجودی انسان فراهم کرده است؛ به ویژه در سنین کودکی که ذهن و روح آماده‌پذیر هستند.
سلامت معنوی کودکان به معنای داشتن حس عمیق از معنا، هدف و پیوند با ارزش‌های انسانی و اجتماعی است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکانی که در معرض هنر قرار دارند، بیشتر قادر به ابراز وجود، درک خود و دیگران و همچنین ایجاد ارتباط مثبت با محیط پیرامون هستند.
نقاشی، موسیقی، داستان‌گویی و نمایش به کودکان فرصت می‌دهد تا به صورت غیرمستقیم به پرسش‌های معنوی و وجودی خود پاسخ دهند و آرامش درونی را تجربه کنند.
بنابراین، هنر نه تنها ابزاری برای سرگرمی بلکه راهی برای تقویت سلامت معنوی کودکان است که می‌تواند در مسیر رشد شخصیتی و فرهنگی آنان نقش تعیین‌کننده داشته باشد.

از سوی دیگر، شایستگی فرهنگی به عنوان توانایی کودک برای درک، احترام و تعامل مثبت با فرهنگ‌های مختلف تعریف می‌شود.
در جهانی که هر روز بیشتر به هم نزدیک می‌شود، پرورش شایستگی فرهنگی به اندازه سواد علمی اهمیت دارد.
هنر به عنوان یک زبان جهانی می‌تواند پلی میان فرهنگ‌ها ایجاد کند. کودکانی که از طریق نقاشی، موسیقی یا داستان با فرهنگ‌های گوناگون آشنا می‌شوند، بهتر می‌توانند تفاوت‌ها را درک کنند و روحیه همدلی و احترام متقابل را در خود پرورش دهند.
به عنوان مثال، یادگیری موسیقی سنتی یک ملت یا آشنایی با قصه‌های عامیانه کشور دیگر، نه تنها مهارت‌های هنری کودک را افزایش می‌دهد بلکه به او درک عمیق‌تری از ارزش‌ها و سبک‌های زندگی متنوع می‌دهد. چنین تجربه‌هایی باعث می‌شود کودک توانایی تعامل سازنده در جامعه جهانی را پیدا کند و هویت فرهنگی خود را در عین پذیرش دیگران تقویت نماید.

هنر همچنین بستری غنی برای آموزش غیرمستقیم ارزش‌های اخلاقی و معنوی فراهم می‌کند.
هنگامی که کودک از طریق داستان‌های تصویری یا تئاتر با مفاهیمی مانند دوستی، عدالت، بخشش و احترام به طبیعت آشنا می‌شود، این ارزش‌ها در ذهن و دل او نهادینه می‌گردد.

سلامت معنوی تنها به معنای اعتقادات مذهبی نیست، بلکه شامل احساس معنا، پیوند با دیگران و تجربه عمیق از زیبایی‌های زندگی نیز می‌شود.
هنر با توانایی خود در خلق تجربه‌های زیبایی‌شناختی و الهام‌بخش، کودکان را به سوی آرامش درونی و خودشناسی هدایت می‌کند.
برای مثال، کودکانی که در فعالیت‌های موسیقی گروهی شرکت می‌کنند، علاوه بر لذت بردن از نواهای زیبا، احساس تعلق، همدلی و همکاری را نیز تجربه می‌کنند.
این عوامل به طور مستقیم در ارتقای سلامت معنوی آنان نقش دارند و پایه‌ای برای رشد پایدار شخصیتی ایجاد می‌کنند.

نقش هنر در رشد مهارت‌های شناختی و عاطفی کودکان نیز انکارناپذیر است.
زمانی که کودک نقاشی می‌کشد، موسیقی می‌نوازد یا در یک نمایش ایفای نقش می‌کند، در حقیقت در حال تمرین خلاقیت، تمرکز و خودابرازی است.
این فعالیت‌ها به او کمک می‌کنند احساسات خود را بهتر بشناسد و آن‌ها را به شیوه‌ای سازنده بیان کند.
به همین دلیل، بسیاری از روانشناسان هنر را یکی از ابزارهای کلیدی در ارتقای سلامت روان و معنویت کودکان می‌دانند.
از سوی دیگر، قرار گرفتن در معرض آثار هنری فرهنگی، باعث تقویت حافظه تاریخی و اجتماعی کودک می‌شود.
برای مثال، بازدید از موزه‌ها یا یادگیری نقاشی‌های سنتی، آگاهی کودک را نسبت به ریشه‌های فرهنگی‌اش افزایش می‌دهد و این امر به ایجاد حس هویت فرهنگی قوی‌تر کمک می‌کند.

باید توجه داشت که هنر به رشد فردی و به تقویت روابط اجتماعی کودکان نیز کمک می‌کند. مشارکت در فعالیت‌های هنری گروهی، مانند گروه سرود، نمایش یا کارگاه‌های نقاشی، فرصت‌های بی‌نظیری برای یادگیری کار تیمی، احترام به دیگران و تعامل سازنده ایجاد می‌کند.
این تجارب به کودکان می‌آموزد که چگونه نظرات مختلف را بپذیرند و در عین حال خلاقیت فردی خود را حفظ کنند.
در این فرآیند، شایستگی فرهنگی نیز تقویت می‌شود، زیرا کودکان یاد می‌گیرند در یک گروه متنوع چگونه همکاری کنند و به فرهنگ‌ها و ارزش‌های متفاوت احترام بگذارند.
چنین تجربه‌هایی در نهایت به رشد انسان‌هایی منجر می‌شود که هم از نظر معنوی غنی هستند و هم از نظر فرهنگی توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دنیای پیرامون دارند.

ارتباط میان هنر و تاب‌آوری کودکان نیز بسیار مهم است. کودکانی که به واسطه هنر توانسته‌اند احساسات خود را بیان کنند و درک بهتری از خویشتن پیدا نمایند، در برابر چالش‌های زندگی مقاوم‌تر عمل می‌کنند.
سلامت معنوی و شایستگی فرهنگی در کنار هم، به کودکان قدرت سازگاری بیشتری با تغییرات و مشکلات زندگی می‌دهند.
برای مثال، کودکانی که از طریق هنر توانسته‌اند تجربیات تلخ خود را بازنمایی کنند، سریع‌تر به بهبود روانی و معنوی دست می‌یابند.
همچنین آشنایی با فرهنگ‌های مختلف از طریق هنر، موجب می‌شود کودکان در مواجهه با موقعیت‌های جدید و افراد متفاوت انعطاف‌پذیری بیشتری نشان دهند.
این ویژگی‌ها پایه‌های تاب‌آوری فردی و اجتماعی کودکان را تشکیل می‌دهد.

دکتر شقایق هاشمی شکفته هنر درمانگر و مترجم کتاب هنر برای تاب آوری در پایان آورده است هنر ابزاری کارآمد برای پرورش همه‌جانبه کودکان است.
سلامت معنوی و شایستگی فرهنگی دو بعد اساسی رشد کودکان به شمار می‌رود که هنر می‌تواند آن‌ها را به بهترین شکل تقویت کند.
خانواده‌ها، مدارس و نهادهای فرهنگی باید بسترهای لازم را برای حضور فعال کودکان در فعالیت‌های هنری فراهم کنند.
از برگزاری کارگاه‌های خلاقانه گرفته تا ایجاد فرصت برای آشنایی با هنر و فرهنگ ملل مختلف، همه این اقدامات می‌تواند به رشد نسلی منجر شود که هم از نظر معنوی سرشار از آرامش و معناست و هم از نظر فرهنگی توانایی تعامل سازنده در سطح جهانی دارد. با توجه به چالش‌های عصر حاضر، توجه به نقش هنر در تربیت کودکان ضرورتی انکارناپذیر است.