طلاق یکی از پدیده‌های رو به رشد در جوامع امروزی است که پیامدهای روان‌شناختی و اجتماعی زیادی بر کودکان دارد. وقتی کودک با جدایی والدین روبه‌رو می‌شود، دنیای ذهنی او دستخوش آشفتگی، اضطراب، احساس ناامنی و ترس از آینده می‌گردد.
در این شرایط مفهوم «تاب‌آوری کودکان طلاق» اهمیت می‌یابد. تاب‌آوری به توانایی کودک در بازگشت به تعادل پس از تجربه‌ی فشارهای روانی و موقعیت‌های آسیب‌زا اشاره دارد.
کودکی که از سطح بالاتری از تاب‌آوری برخوردار است، راحت‌تر می‌تواند شرایط طلاق والدین را مدیریت کرده و حتی از این بحران به‌عنوان فرصتی برای رشد شخصیتی استفاده کند.
اما برای رسیدن به این توانایی، تنها حمایت‌های سنتی و توصیه‌های کلامی کافی نیست؛ بلکه باید از ابزارهای روان‌شناختی و هنری بهره گرفت.
یکی از مؤثرترین روش‌ها در این مسیر «هنر درمانی» است که با زبان غیرکلامی و خلاقانه به کودک امکان می‌دهد احساسات خود را بیان کند و توانایی سازگاری با شرایط جدید را افزایش دهد.

 اهمیت هنر درمانی در بروز هیجانات کودکان

هنر درمانی شاخه‌ای از روان‌درمانی است که با استفاده از نقاشی، موسیقی، نمایش، داستان‌نویسی، سفالگری و سایر فعالیت‌های هنری، بستر مناسبی برای بیان احساسات فراهم می‌سازد. بسیاری از کودکان به دلیل محدودیت در دایره‌ی واژگان یا ترس از قضاوت اطرافیان، نمی‌توانند هیجانات منفی ناشی از طلاق را به زبان بیاورند. این سرکوب هیجانی در بلندمدت موجب اضطراب، افسردگی یا مشکلات رفتاری می‌شود. در مقابل، وقتی کودک از طریق هنر، ترس‌ها، غم‌ها و حتی خشم خود را به تصویر می‌کشد، فرآیند تخلیه‌ی هیجانی رخ می‌دهد. این تخلیه به کاهش فشار روانی و افزایش تاب‌آوری کودکان طلاق کمک می‌کند. بنابراین، هنر درمانی نه تنها ابزاری برای سرگرمی نیست، بلکه نوعی کانال امن برای عبور از طوفان‌های هیجانی محسوب می‌شود.

نقش هنر درمانی در بازسازی اعتماد به نفس
یکی از چالش‌های بزرگ برای کودکان طلاق، کاهش اعتماد به نفس و احساس بی‌ارزشی است.
این کودکان اغلب خود را مقصر جدایی والدین می‌دانند یا احساس می‌کنند در مقایسه با همسالانشان خانواده‌ای ناقص دارند.
هنر درمانی می‌تواند در بازسازی اعتماد به نفس آنان نقش مؤثری ایفا کند.
وقتی کودک اثری هنری خلق می‌کند و مورد تحسین مربی یا همسالان قرار می‌گیرد، حس ارزشمندی و خودکارآمدی در او تقویت می‌شود.
این تجربه‌های موفقیت‌آمیز کوچک، به مرور زمان باعث می‌شود کودک نسبت به توانایی‌های خود باور بیشتری پیدا کند.
تاب‌آوری کودکان طلاق در برابر فشارهای اجتماعی و روانی افزایش یافته و آنان با شجاعت بیشتری در مسیر زندگی حرکت می‌کنند.

هنر درمانی به عنوان ابزاری برای بهبود مهارت‌های ارتباطی

طلاق اغلب روابط اجتماعی کودک را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برخی کودکان دچار گوشه‌گیری می‌شوند و از برقراری ارتباط با دیگران اجتناب می‌کنند، در حالی که برخی دیگر پرخاشگرانه با اطرافیان برخورد می‌نمایند.
هنر درمانی می‌تواند این چرخه‌ی معیوب را اصلاح کند. فعالیت‌های هنری گروهی مانند نمایش خلاق، موسیقی‌درمانی یا نقاشی جمعی به کودک می‌آموزد که چگونه در یک تیم مشارکت کند، حرف بزند، گوش بدهد و برای دیگران احترام قائل شود. به این ترتیب، مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودک تقویت شده و او بهتر می‌تواند با محیط بیرون سازگار شود. همین مهارت‌ها پایه‌ای محکم برای ارتقای تاب‌آوری کودکان طلاق به شمار می‌روند، زیرا شبکه‌ی حمایتی اجتماعی یکی از عوامل کلیدی در بهبود روان‌شناختی این گروه است.

 کمک هنر درمانی به تنظیم هیجان و کاهش استرس

کودکان طلاق به دلیل تغییر در ساختار خانواده، با استرس‌های زیادی مواجه می‌شوند؛ از جابه‌جایی بین خانه‌ی پدر و مادر گرفته تا مواجهه با اختلافات والدین یا نگرانی از آینده. هنر درمانی با ایجاد فضایی امن و غیرقضاوتی، به تنظیم هیجان کمک می‌کند. مثلاً نقاشی کردن با رنگ‌های شاد، نواختن ساز یا بازی‌های نمایشی باعث ترشح هورمون‌های شادی‌آور و کاهش سطح کورتیزول در بدن می‌شود. این فرآیند زیستی و روانی، کودک را آرام کرده و ظرفیت او را برای مقابله با مشکلات افزایش می‌دهد.
هنر درمانی به کودک می‌آموزد که به جای واکنش‌های تکانشی و آسیب‌زا، هیجانات خود را به شیوه‌ای سالم مدیریت کند؛ و این همان جوهره‌ی تاب‌آوری کودکان طلاق است.
 هنر درمانی و بازسازی هویت فردی کودک

یکی از پیامدهای جدایی والدین، بحران هویت در کودکان است.
آنان نمی‌دانند جایگاهشان در خانواده چیست و چگونه باید با تغییرات کنار بیایند.
هنر درمانی فرصتی برای بازسازی هویت فردی فراهم می‌کند.
وقتی کودک داستان زندگی خود را به شکل تصویر یا نمایش بازگو می‌کند، احساس می‌کند که هنوز کنترل بخشی از زندگی‌اش را در دست دارد.
این بازنمایی خلاقانه، باعث می‌شود او بتواند نقش خود را در شرایط جدید بازتعریف کند.
در نتیجه، به جای اینکه خود را قربانی طلاق بداند، فردی توانمند می‌بیند که قادر است با چالش‌ها روبه‌رو شود. این بازتعریف هویت به طور مستقیم سطح تاب‌آوری کودکان طلاق را بالا می‌برد و مسیر رشد روانی سالم‌تری را برای آنان رقم می‌زند.

دکتر شقایق هاشمی شکفته هنر درمانگر و مربی تاب آوری در خاتمه آورده است هنر درمانی ابزاری علمی و مؤثر برای ارتقای سلامت روان و افزایش تاب‌آوری کودکان طلاق به شمار می‌رود.
این روش از طریق تخلیه‌ی هیجانی، بازسازی اعتماد به نفس، بهبود مهارت‌های ارتباطی، کاهش استرس و بازتعریف هویت فردی، کودکان را قادر می‌سازد تا با بحران جدایی والدین کنار بیایند.
در جامعه‌ای که نرخ طلاق رو به افزایش است، سرمایه‌گذاری بر برنامه‌های هنر درمانی در مدارس، مراکز مشاوره و حتی در خانه‌ها می‌تواند آینده‌ی بهتری را برای نسل‌های بعدی رقم بزند. بدین ترتیب، تاب‌آوری کودکان طلاق نه به عنوان یک آرزو، بلکه به عنوان واقعیتی دست‌یافتنی تحقق خواهد یافت.