مددکاری اجتماعی محله‌محور

رویکردی نوین در خدمت‌رسانی اجتماعی

*
سمیرا زارعی
روانشناس و همیار سلامت

مددکاری اجتماعی محله‌محور (Community-Based Social Work) یک رویکرد نوین در حوزه خدمات اجتماعی است که به جای تمرکز بر مراکز و نهادهای بزرگ، خدمات را به صورت مستقیم و در دل محلات و جوامع محلی ارائه می‌دهد. این رویکرد با هدف توانمندسازی جوامع محلی، ارتقای مشارکت اجتماعی و استفاده بهینه از منابع موجود در سطح محله‌ها طراحی شده است. در این مقاله، به بررسی مفهوم، اصول، اهداف، فرآیندها و چالش‌های مددکاری اجتماعی محله‌محور خواهیم پرداخت.

مفهوم مددکاری اجتماعی محله‌محور

مددکاری اجتماعی محله‌محور به فرآیند ارائه خدمات حرفه‌ای به مردم یک منطقه یا محل خاص اشاره دارد. در این روش، مددکار اجتماعی به جای تمرکز بر فرد یا گروه‌های کوچک، بر روی نیازهای کل جامعه کار می‌کند. این نوع مددکاری شامل برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های توسعه اجتماعی است که هدف آن بهبود کیفیت زندگی در سطح جامعه است. در این رویکرد، مددکاران اجتماعی به جای اینکه در یک دفتر ثابت منتظر مراجعه افراد باشند، به صورت فعال در محله‌ها حضور پیدا می‌کنند، با اهالی ارتباط برقرار می‌کنند و نیازها و مشکلات را از نزدیک شناسایی و حل می‌کنند.

اصول و ارزش‌های مددکاری اجتماعی محله‌محور

مددکاری اجتماعی محله‌محور بر اساس چندین اصل و ارزش اساسی بنا شده است. مشارکت فعالانه مردم در شناسایی مشکلات، طراحی و اجرای برنامه‌ها و ارزیابی نتایج از ارکان اصلی این رویکرد است. بدون مشارکت مردم، هیچ برنامه مددکاری نمی‌تواند موفق باشد. هدف این رویکرد، توانمندسازی خود جامعه و استفاده از ظرفیت‌ها و منابع موجود در هر محله است. به جای اینکه مشکلات از بالا و به صورت دستوری حل شوند، تلاش می‌شود با مشارکت خود مردم، راه‌حل‌های پایدار و مناسب با بافت فرهنگی و اجتماعی همان منطقه ایجاد شود.

در این رویکرد، به جای تکیه بر منابع خارجی، از ظرفیت‌ها و منابع موجود در سطح محله مانند سازمان‌های محلی، گروه‌های اجتماعی، فضاهای عمومی و خدمات بهداشتی و آموزشی استفاده می‌شود. مددکاری اجتماعی محله‌محور بر ترویج عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌ها در سطح محله‌ها تأکید دارد. این رویکرد به دنبال ایجاد فرصت‌های برابر برای همه اعضای جامعه است. در این رویکرد، به تفاوت‌های فرهنگی، قومی، مذهبی و اجتماعی احترام گذاشته می‌شود و تلاش می‌شود تا برنامه‌ها و خدمات متناسب با نیازها و ویژگی‌های خاص هر گروه طراحی و ارائه شود.

اهداف مددکاری اجتماعی محله‌محور

اهداف اصلی مددکاری اجتماعی محله‌محور عبارتند از: بهبود کیفیت زندگی، ارتقای سطح رفاه و بهزیستی افراد و گروه‌های مختلف در سطح محله. کاهش آسیب‌های اجتماعی، پیشگیری و کاهش مشکلات اجتماعی مانند فقر، بیکاری، اعتیاد، خشونت خانگی و آسیب‌های روانی. تقویت همبستگی اجتماعی، افزایش تعاملات اجتماعی و تقویت روابط میان اعضای جامعه برای ایجاد حس تعلق و همبستگی. توانمندسازی افراد و گروه‌ها، ارتقای توانایی‌ها و مهارت‌های افراد و گروه‌ها برای حل مشکلات خود و مشارکت فعال در فرآیندهای اجتماعی. توسعه پایدار، ایجاد تغییرات پایدار در سطح محله‌ها از طریق برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای.

فرآیند اجرای مددکاری اجتماعی محله‌محور

فرآیند اجرای مددکاری اجتماعی محله‌محور شامل مراحل زیر است:

۱. ارزیابی نیازها: در این مرحله، مددکار اجتماعی با حضور در محله و ارتباط با اهالی، نیازها و مشکلات موجود را شناسایی می‌کند.

۲. برنامه‌ریزی: بر اساس ارزیابی‌های انجام شده، برنامه‌هایی برای حل مشکلات و نیازهای شناسایی شده طراحی می‌شود.

۳. اجرای برنامه‌ها: برنامه‌های طراحی شده با مشارکت مردم و استفاده از منابع محلی اجرا می‌شوند.

۴. ارزیابی و بازخورد: پس از اجرای برنامه‌ها، نتایج حاصل از آن‌ها ارزیابی می‌شود و در صورت لزوم، اصلاحات لازم انجام می‌شود.

۵. پایداری: تلاش می‌شود تا برنامه‌ها و پروژه‌های اجرا شده به گونه‌ای طراحی شوند که پس از اتمام مداخله مددکار، همچنان ادامه یابند و پایدار باشند.

چالش‌های مددکاری اجتماعی محله‌محور

با وجود مزایای فراوان، اجرای مددکاری اجتماعی محله‌محور با چالش‌هایی نیز همراه است. محدودیت منابع، کمبود منابع مالی و انسانی می‌تواند اجرای برنامه‌ها را با مشکل مواجه کند. مقاومت فرهنگی، برخی از جوامع ممکن است در برابر تغییرات و مداخلات خارجی مقاومت نشان دهند. کمبود آموزش، نبود آموزش‌های لازم برای مددکاران اجتماعی و اعضای جامعه می‌تواند اثربخشی برنامه‌ها را کاهش دهد. ساختارهای اجتماعی، ساختارهای اجتماعی موجود در محله‌ها ممکن است مانع از مشارکت فعالانه مردم شوند.

مددکاری اجتماعی محله‌محور یک رویکرد مؤثر و پایدار در ارائه خدمات اجتماعی است که با تکیه بر مشارکت مردم و استفاده از منابع محلی، به حل مشکلات اجتماعی در سطح محله‌ها می‌پردازد. این رویکرد با اهدافی مانند بهبود کیفیت زندگی، کاهش آسیب‌های اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و توسعه پایدار، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای رفاه و بهزیستی جوامع ایفا کند. با این حال، برای موفقیت در اجرای این رویکرد، نیاز به توجه به چالش‌ها و موانع موجود و تلاش برای رفع آن‌ها از طریق آموزش، منابع کافی و حمایت‌های لازم وجود دارد.