بقلم : مهرداد رامبرزینی ، مددکار اجتماعی
تاب آوری: تعریف، مولفه‌ها و ضرورت در محیط کار مددکاری
تاب آوری مفهومی چندبعدی است که شاملِ قابلیتِ تنظیم هیجان، حل مسئله، شبکه‌های حمایتی مؤثر و یافتن معنا در تجربه‌های دشوار می‌شود. برای مددکاران اجتماعی، مهارت‌های تاب‌آوری مانند خودتنظیمی هیجانی، توانایی مرزبندی حرفه‌ای، و مهارت‌های حل تعارض، زمینهٔ کاهشِ خطر فرسودگی شغلی و افزایش ماندگاری در حرفه را فراهم می‌آورد. پژوهش‌های حوزه مددکاری نشان می‌دهد تاب‌آوری زمانی پایدار می‌ماند که با حمایت سازمانی (نظیر آموزش‌های مداوم، روان‌درمانی سازمانی، و سیاست‌های رفاهی) همراه باشد؛ بنابراین تقویت تاب‌آوری صرفاً مسئولیت فردی نیست بلکه نیازمند سرمایه‌گذاری سازمانی و سیاستی است.
کیفیت زندگی مددکاران اجتماعی ایران: چالش‌ها و پیامدها
کیفیت زندگی مددکاران اجتماعی در ایران تحت‌تأثیر عوامل متعددی است: قراردادهای کوتاه‌مدت و عدم امنیت شغلی، حقوق و مزایای ناکافی، حجم کاری بالا و پرونده‌های بحرانی، فقدان حمایت روانی و سوپرویژن تخصصی، و نیز عدم‌تقدیر اجتماعی از حرفه. این عوامل منجر به کاهش رضایت شغلی، افزایش غیبت‌های درمانی، و رشد نشانه‌های فرسودگی (burnout) می‌شوند که به‌نوبهٔ خود کیفیت خدمات به مددجویان را تضعیف می‌کند. ارتقای کیفیت زندگی نیازمندِ بازنگری در سیاست‌های استخدامی، توسعهٔ بسته‌های رفاهی، و ایجاد راهکارهای انعطاف‌پذیر کاری است.
هم‌افزایی تاب آوری و کیفیت زندگی: یک رابطهٔ دوسویه
تاب آوری و کیفیت زندگی میان مددکاران اجتماعی رابطه‌ای تقویت‌کننده دارند؛ تاب‌آوری بالاتر موجبِ کاهشِ آسیب‌پذیری روانی و ارتقای کارایی شغلی می‌شود، و در مقابل کیفیت زندگی مطلوب (شامل امنیت مالی، حمایت اجتماعی و فرصت‌های رشد شغلی) ظرفیت تاب‌آوری را مستحکم می‌سازد. برای مثال فردی که از دسترسی به خدمات روان‌شناختی سازمانی و مرخصی‌های بازیابی برخوردار است، شانسِ حفظ تاب‌آوری بلندمدت را دارد.
از این رو برنامه‌های یکپارچهٔ ارتقاء تاب‌آوری باید هم‌زمان بر سطوح فردی (آموزش مهارت‌ها)، سازمانی (بهبود شرایط کاری) و سیاستی (قوانین حمایتی) متمرکز گردند.
پیشنهادات عملی و سیاستی برای بهبود تاب آوری و کیفیت زندگی
برای ارتقای تاب آوری و کیفیت زندگی مددکاران اجتماعی پیشنهادات چندسطحی زیر توصیه می‌شود:
- سیاست‌گذاری و تأمین منابع: طراحی بسته‌های رفاهی و ارتقای حقوق، امنیت شغلی و بیمهٔ مناسب برای کارکنان خدمات اجتماعی.
- حمایت سازمانی: ایجاد ساختارهای سوپرویژن، مشاورهٔ شغلی و تیم‌های حمایتی بین‌منظومه‌ای برای کاهش بار هیجانی و حرفه‌ای.
- آموزش و توسعهٔ مهارت: برنامه‌های جامع آموزشی در حوزهٔ مدیریت استرس، مرزبندی حرفه‌ای، و تقویت مهارت‌های تاب‌آوری در دوره‌های پیش و پس از استخدام.
- فرهنگ‌سازی و ارتقای منزلت حرفه‌ای: اطلاع‌رسانی عمومی، شراکت با رسانه‌ها و دانشگاه‌ها برای ارتقای تصویری مثبت از مددکاری اجتماعی.
- پایش و پژوهش مستمر: جمع‌آوری داده‌های کمی و کیفی دربارهٔ وضعیت رفاه مددکاران و ارزیابی تأثیر مداخلات مختلف (پیشنهاد: اجرای مقطعی پیمایش ملی و انتشار گزارش‌های دسترسی‌پذیر).
اجرای هم‌زمان راهکارهای فردی و سازمانی، بیشترین بازده را در تثبیت تاب‌آوری و بهبود کیفیت زندگی خواهد داشت.
ارتقای این دو محور مستلزم سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی، اصلاح سازوکارهای استخدامی و رفاهی، و توسعهٔ پژوهش کاربردی است.از دستگاه‌های متولی (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان بهزیستی، دانشگاه‌ها و NGOها) خواسته می‌شود تا با طراحی برنامه‌های میان‌بخشی، نظامی منسجم برای حمایت از مددکاران ایجاد کنند.
