عناصر فرهنگی مبارزه با دخانیات

تقویت تاب‌آوری فرهنگی برای سلامت پایدار

در نبرد پیچیده علیه دخانیات، تمرکز صرف بر قوانین محدودکننده و مداخلات پزشکی کافی نیست.
درک عمیق و به‌کارگیری عناصر فرهنگی، به‌ویژه در راستای تقویت تاب‌آوری فرهنگی جوامع، کلید طراحی استراتژی‌های مؤثر و پایدار است.
تاب‌آوری فرهنگی به ظرفیت یک جامعه برای انطباق، یادگیری و حفظ هویت و ارزش‌هایش در مواجهه با چالش‌ها (مانند همه‌گیری دخانیات) گفته میشود.

 تاب‌آوری فرهنگی جامعه را قادر می‌سازد تا در برابر فشارهای صنعت دخانیات و هنجارهای مضر مقاومت کند و راه‌حل‌های بومی و پذیرفته‌شده توسعه دهد.
مبارزه با دخانیات، به‌عنوان یک تهدید عمده سلامت عمومی جهانی، نیازمند رویکردی است که ریشه در بافت فرهنگی هر جامعه داشته باشد تا بتواند تغییرات رفتاری ماندگار ایجاد کند.


باورها و نگرش‌های عمیقاً ریشه‌دار فرهنگی در مورد دخانیات، ستون اصلی تاب‌آوری فرهنگی در برابر آن هستند.
در جوامعی که مصرف دخانیات به‌عنوان نماد بزرگ‌سالی، جذابیت، استقلال یا پذیرش اجتماعی تلقی می‌شود، مبارزه با آن دشوارتر است.
## تاب‌آوری فرهنگی: کلید پیروزی در نبرد عمیق مبارزه با دخانیات

مبارزه با دخانیات، فراتر از تصویب قوانین محدودکننده یا افزایش مالیات، یک نبرد فرهنگی عمیق و چندلایه است.
این نبرد، ریشه در بافت پیچیده‌ای دارد که در آن مصرف تنباکو طی قرن‌ها با هویت‌های اجتماعی، مراسم جمعی، نشانه‌های بلوغ یا حتی مقاومت گره خورده است.

تصویر سیگار به عنوان نماد زرنگی، شجاعت یا آزادی، یا نقش قلیان در گردهمایی‌های خانوادگی و دوستانه، نشان‌دهنده‌ی نفوذ عمیق این پدیده در  فرهنگ جوامع، به‌ویژه در برخی مناطق است.

صنعت دخانیات با درک این امر، به‌طور ماهرانه از این بستر فرهنگی سوءاستفاده کرده، با تولیدات انبوه، بازاریابی هدفمند (اغلب در پوشش حمایت از رویدادهای فرهنگی یا ورزشی) و ایجاد تصاویر جذاب و جعلی، مصرف را در لایه‌های مختلف جامعه، به‌ویژه جوانان، عادی‌سازی* کرده است.

بنابراین، هر استراتژی مؤثر مبارزه، باید به این  فرهنگ حمله کند؛ یعنی باید به جای تمرکز صرف بر فرد مصرف‌کننده، بر تغییر هنجارهای اجتماعی و بازتعریف جمعی از مصرف دخانیات تمرکز نماید. اینجاست که مفهوم تاب‌آوری فرهنگی به عنوان سنگ بنای پیروزی ظاهر می‌شود:
ظرفیت یک جامعه برای مقاومت در برابر نفوذ مخرب صنعت دخانیات،
بازتعریف ارزش‌ها به‌گونه‌ای که سلامت بر مصرف اولویت یابد، و ایجاد و تقویت هنجارهای اجتماعی محافظتی که مصرف دخانیات را نه امری عادی و جذاب، بلکه رفتاری مضر و نامطلوب برای فرد و جمع قلمداد کند.


دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار خانه تاب آوری ایران در ادامه آورده است ساخت و تقویت تاب‌آوری فرهنگی در برابر دخانیات، نیازمند یک  اقدام فرهنگی چندوجهی، مستمر و خلاقانه است.
این اقدام  از آموزش عمیق و زودهنگام آغاز می‌شود:
گنجاندن حقایق بی‌پرده و جذاب درباره‌ی آسیب‌های جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی دخانیات در برنامه‌های درسی مدارس، نه به‌صورت موعظه، بلکه با روش‌های تعاملی که تفکر انتقادی را در برابر تبلیغات صنعت تقویت کند.
رسانه‌ها و تولیدکنندگان محتوا نقش محوری دارند؛ جایگزینی تصاویر مصرف با تصاویر زندگی سالم و پرانرژی، افشای تاکتیک‌های فریبنده‌ی صنعت دخانیات (مانند تبلیغات پنهان، حمایت‌های ظاهرا فرهنگی/ورزشی)، و خلق روایت‌های جذاب از سبک زندگی عاری از دود که بر ارزش‌های جمعی مانند سلامت خانواده، موفقیت شخصی و مسئولیت اجتماعی تأکید کنند.

رهبران فکری، چهره‌های محبوب و نهادهای اجتماعی معتبر (مانند مراجع مذهبی، اساتید دانشگاه، هنرمندان متعهد و سازمان‌های مردمی) باید پیشگام این تغییر باشند و صدایی رسا علیه عادی‌سازی مصرف ایجاد کنند.
فضاهای عمومی بدون دود (پارک‌ها، رستوران‌ها، وسایل نقلیه عمومی) نه‌تنها سلامت فیزیکی را بهبود می‌بخشند،
بلکه نمادی ملموس از هنجار جدید اجتماعی هستند.
حمایت واقعی و دسترسی آسان به خدمات ترک سیگار  نیز بخشی از این فرهنگ حمایتی است.
چالش اصلی، تغییر ذهنیت‌های ریشه‌دار و خلق هنجارهای جدید اجتماعی قدرتمند است که در آن نه‌فرد سیگاری "جذاب" یا "یاغی"، که فردی در حال تلاش برای رهایی از بند اعتیاد مضر، مورد احترام و حمایت جامعه قرار گیرد.
این تحول فرهنگی عمیق، متکی بر تاب‌آوری فرهنگی جامعه در برابر فشارهای صنعت و عادت‌های کهنه، تنها راه پیروزی پایدار در این نبرد سخت و تاریخی است.