تابآوری شهری و نقش بنیانهای فرهنگی
تابآوری شهری بدون تقویت بنیانهای فرهنگی امکانپذیر نیست.
این جمله در نگاه اول شاید شعاری به نظر برسد، اما اگر عمیقتر به مفهوم شهر، زندگی شهری و بحرانهایی که شهرها با آن روبهرو هستند نگاه کنیم، بهخوبی متوجه میشویم که فرهنگ یکی از اساسیترین ستونهای تابآوری شهری است. شهر تنها مجموعهای از ساختمانها، خیابانها و زیرساختها نیست؛ شهر محل زندگی انسانها با باورها، ارزشها، هنجارها، روابط اجتماعی و شیوههای زیست خاص خود است. بنابراین هرگونه برنامهریزی برای افزایش تابآوری شهری، اگر از بستر فرهنگی غافل شود، ناقص و ناپایدار خواهد بود.
تابآوری شهری به زبان ساده به توانایی یک شهر برای مقابله با بحرانها، سازگاری با شرایط دشوار و بازگشت به وضعیت پایدار یا حتی بهتر از قبل گفته میشود. این بحرانها میتوانند طبیعی باشند؛ مانند زلزله، سیل، خشکسالی و تغییرات اقلیمی. همچنین میتوانند اجتماعی، اقتصادی یا فرهنگی باشند؛ مانند فقر، نابرابری، مهاجرت، همهگیری بیماریها یا بحرانهای هویتی. در همه این موارد، واکنش شهر فقط به امکانات فیزیکی و مدیریتی محدود نمیشود، بلکه رفتار شهروندان، میزان اعتماد اجتماعی، همبستگی و مسئولیتپذیری نقش تعیینکنندهای دارد. اینجاست که بنیانهای فرهنگی اهمیت پیدا میکنند.
عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران بر این باور است فرهنگ مجموعهای از ارزشها، باورها، هنجارها، زبان، نمادها و الگوهای رفتاری است که در طول زمان در یک جامعه شکل گرفته و منتقل میشود. فرهنگ تعیین میکند افراد در شرایط بحرانی چگونه فکر کنند، چگونه تصمیم بگیرند و چگونه با یکدیگر تعامل داشته باشند. شهری که دارای فرهنگ مشارکت، همدلی و همکاری است، در زمان بحران بسیار تابآورتر از شهری است که در آن بیاعتمادی، فردگرایی افراطی و بیتفاوتی اجتماعی حاکم است. بنابراین تقویت بنیانهای فرهنگی به معنای تقویت رفتارها و نگرشهایی است که تابآوری شهری را افزایش میدهند.
یکی از مهمترین ابعاد فرهنگ در تابآوری شهری، سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی شامل اعتماد، شبکههای ارتباطی و هنجارهای همکاری میان شهروندان میشود. در زمان بحران، این سرمایه اجتماعی است که به مردم کمک میکند به یکدیگر اعتماد کنند، اطلاعات درست را منتقل کنند و برای حل مشکلات بهصورت جمعی اقدام کنند. اگر بنیانهای فرهنگی یک شهر ضعیف باشد و اعتماد عمومی پایین باشد، حتی پیشرفتهترین زیرساختها نیز نمیتوانند از فروپاشی نظم اجتماعی جلوگیری کنند. تجربه بسیاری از شهرها در بحرانهای طبیعی نشان داده است که همبستگی فرهنگی و اجتماعی گاهی از تجهیزات و امکانات فیزیکی مؤثرتر عمل میکند.
نقش فرهنگ در تابآوری شهری تنها به زمان بحران محدود نمیشود، بلکه در مرحله پیشگیری و آمادگی نیز بسیار مهم است. فرهنگ ایمنی، فرهنگ مسئولیتپذیری و فرهنگ قانونمداری از جمله مؤلفههایی هستند که میتوانند آسیبپذیری شهر را کاهش دهند. برای مثال اگر در یک شهر، رعایت قوانین ساختوساز بهعنوان یک ارزش فرهنگی پذیرفته شده باشد، میزان خسارات ناشی از زلزله بهمراتب کمتر خواهد بود. یا اگر شهروندان به آموزشهای عمومی و هشدارهای مدیریت شهری اعتماد داشته باشند، در زمان وقوع بحران واکنش منطقیتری نشان خواهند داد.
تابآوری شهری بدون تقویت بنیانهای فرهنگی همچنین از منظر هویت شهری قابل بررسی است.
هویت شهری به احساس تعلق شهروندان به شهر و فضاهای شهری اشاره دارد. زمانی که افراد شهر خود را بخشی از هویت شخصی و جمعی خود بدانند، برای حفظ، بازسازی و ارتقای آن تلاش بیشتری میکنند. این حس تعلق، ریشه در فرهنگ، تاریخ، خاطره جمعی و نمادهای شهری دارد. شهری که هویت فرهنگی قوی دارد، پس از بحران سریعتر بازسازی میشود، زیرا شهروندان آن انگیزه درونی برای بازگرداندن زندگی به شهر دارند.
در بسیاری از برنامههای توسعه شهری، تمرکز اصلی بر زیرساختهای فیزیکی مانند حملونقل، مسکن، انرژی و فناوری است. بدون تردید این عوامل بسیار مهم هستند، اما اگر همزمان به تقویت فرهنگ شهری توجه نشود، این توسعه ناپایدار خواهد بود. توسعهای که با ارزشها و سبک زندگی مردم همخوانی نداشته باشد، نهتنها تابآوری ایجاد نمیکند، بلکه میتواند به بحرانهای جدید منجر شود. برای مثال، اجرای پروژههای بزرگ شهری بدون مشارکت فرهنگی و اجتماعی شهروندان ممکن است باعث بیاعتمادی، مقاومت اجتماعی و فرسایش سرمایه اجتماعی شود.
آموزش فرهنگی یکی از کلیدیترین ابزارها برای افزایش تابآوری شهری است. آموزش از سنین کودکی میتواند ارزشهایی مانند همکاری، احترام به محیط زیست، مسئولیتپذیری اجتماعی و تابآوری روانی را در شهروندان نهادینه کند. مدارس، دانشگاهها، رسانهها و نهادهای فرهنگی نقش مهمی در این زمینه دارند. زمانی که فرهنگ گفتوگو، حل مسئله و تفکر جمعی در جامعه تقویت شود، شهر در برابر شوکها و بحرانها انعطافپذیرتر خواهد بود.
نقش رسانهها در تقویت بنیانهای فرهنگی تابآوری شهری بسیار قابل توجه است.
رسانهها میتوانند با بازنمایی درست بحرانها، افزایش آگاهی عمومی و ترویج رفتارهای مسئولانه، به مدیریت بهتر شرایط کمک کنند. در مقابل، انتشار اطلاعات نادرست، ایجاد ترس یا دامن زدن به اختلافات فرهنگی میتواند تابآوری شهر را بهشدت تضعیف کند. بنابراین سواد رسانهای نیز بخشی از بنیانهای فرهنگی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
تابآوری شهری بدون تقویت بنیانهای فرهنگی از منظر عدالت اجتماعی نیز امکانپذیر نیست.
فرهنگ عدالت، همدلی و حمایت از گروههای آسیبپذیر باعث میشود که در زمان بحران، منابع به شکل عادلانهتری توزیع شوند و شکافهای اجتماعی عمیقتر نشوند. شهرهایی که در آنها نابرابری فرهنگی و اجتماعی بالاست، معمولاً در برابر بحرانها آسیبپذیرتر هستند، زیرا بخشهایی از جامعه احساس طردشدگی میکنند و همکاری جمعی کاهش مییابد.
در شهرهای چندفرهنگی، توجه به تنوع فرهنگی اهمیت دوچندان دارد. تابآوری شهری در چنین شهرهایی نیازمند گفتوگوی بینفرهنگی، احترام متقابل و مدیریت هوشمند تفاوتهاست.
اگر تنوع فرهنگی بهعنوان تهدید دیده شود، میتواند منبع تنش و آسیبپذیری باشد. اما اگر بهعنوان فرصت شناخته شود، میتواند به افزایش خلاقیت، انعطافپذیری و یادگیری جمعی منجر شود. تقویت بنیانهای فرهنگی در این شهرها به معنای ایجاد چارچوبهای مشترک ارزشی در عین حفظ تفاوتهاست.
یکی دیگر از ابعاد مهم فرهنگ در تابآوری شهری، فرهنگ محیطزیستی است. بحرانهای زیستمحیطی یکی از جدیترین چالشهای شهرهای امروز هستند. اگر فرهنگ مصرفگرایی، بیتوجهی به منابع طبیعی و تولید بیشازحد پسماند در یک شهر غالب باشد، تابآوری آن در برابر تغییرات اقلیمی کاهش مییابد. در مقابل، ترویج فرهنگ حفاظت از محیطزیست، صرفهجویی در منابع و مسئولیتپذیری زیستمحیطی میتواند شهر را برای آیندهای پایدارتر آماده کند.
تابآوری شهری همچنین به تابآوری روانی شهروندان وابسته است. فرهنگ نقش مهمی در شکلگیری نگرش افراد نسبت به سختیها و بحرانها دارد. جوامعی که در فرهنگ آنها امید، معنا، همدلی و حمایت اجتماعی تقویت شده است، از نظر روانی مقاومتر هستند. این تابآوری روانی بهطور مستقیم بر تابآوری شهری تأثیر میگذارد، زیرا شهروندان توان بیشتری برای سازگاری، تصمیمگیری منطقی و مشارکت فعال خواهند داشت.
در نهایت باید گفت که تابآوری شهری یک فرایند چندبعدی و بلندمدت است و بدون تقویت بنیانهای فرهنگی به نتیجه نمیرسد. فرهنگ بستر نامرئی اما قدرتمندی است که رفتارهای فردی و جمعی را شکل میدهد. اگر سیاستگذاران، مدیران شهری و برنامهریزان توسعه به این بستر توجه نکنند، اقدامات آنها سطحی و کوتاهمدت خواهد بود. اما اگر تقویت بنیانهای فرهنگی بهعنوان بخشی جداییناپذیر از برنامههای تابآوری شهری در نظر گرفته شود، شهرها میتوانند نهتنها از بحرانها عبور کنند، بلکه از آنها برای رشد، یادگیری و ارتقای کیفیت زندگی استفاده کنند.
بنابراین میتوان با اطمینان گفت که تابآوری شهری بدون تقویت بنیانهای فرهنگی امکانپذیر نیست. فرهنگ روح شهر است و بدون روح، کالبد شهر نیز دوام نخواهد آورد. توجه به فرهنگ، سرمایهگذاری بر انسانها و روابط میان آنهاست و این مهمترین شرط ساختن شهرهایی تابآور، پایدار و انسانی برای امروز و آینده است.
۵ بازدید
۱ امتیاز
۰ نظر
نظرات کاربران
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
نظر شما چیست ؟!
شما نیز می توانید نظر خود را راجب این مقاله در زیر بنویسید !
نام کامل شما * :
نام کامل خود را وارد کنید !
آدرس ایمیل شما :
آدرس ایمیل خود را وارد کنید !
متن نظر شما :
نظر خود را به فارسی در بالا بنویسید !
کد امنیتی :
کد امنیتی روبرو را وارد نمایید !
