شعر درمانی تاب آوری را در ما بیدار میکند.
 شعر‌درمانی یعنی درمان دل با واژه‌ها و احساسات شعر.
شعر درمانی (Poetry Therapy) شاخه‌ای از هنر درمانی (Art Therapy) است که از قدرت کلمات، ریتم و تصویرسازی ادبی برای کمک به بیان احساسات، پردازش تجربیات و ایجاد تغییرات روان‌شناختی مثبت استفاده می‌کند.

شعر‌درمانی یعنی استفاده از شعر برای آرامش، درک بهتر احساسات و بهبود روحیه و ذهن انسان.
در این روش، خواندن یا نوشتن شعر کمک می‌کند احساسات درونی مثل غم، خشم یا شادی بهتر شناخته و بیان شوند.
شعر‌درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا آرام‌تر شوند، خودشان را بهتر بشناسند و با مشکلات روحی یا استرس‌ها راحت‌تر کنار بیایند.

 شعر‌درمانی یعنی درمان دل با واژه‌ها و احساسات شعر.

در این رویکرد، شعر نه صرفاً یک محصول ادبی، بلکه ابزاری برای خودکاوی، خودبیانگری و ارتباط عاطفی میان درمانگر و مراجع است.
شعر درمانی می‌تواند شامل نوشتن شعر، خواندن شعرهای منتخب یا حتی بحث و تحلیل درباره متون شاعرانه باشد. هدف اصلی این روش، استفاده از زبان شاعرانه برای باز کردن گره‌های ذهنی و عاطفی است که در گفت‌وگوهای معمولی ممکن است پنهان بمانند.

تاریخچه شعر درمانی؛ از آیین‌های باستان تا روان‌درمانی مدرن

تاریخچه شعر درمانی به هزاران سال قبل بازمی‌گردد. در بسیاری از فرهنگ‌ها، از مصر باستان تا بین‌النهرین و از چین باستان تا قبایل آفریقایی، شعر و موسیقی به‌عنوان بخشی از آیین‌های درمانی و معنوی استفاده می‌شدند. برای مثال، در سنت‌های شفابخش آفریقایی، آوازها و سرودها (healing chants) نقش مهمی در بازگرداندن تعادل روانی و جسمی فرد داشتند.

در یونان باستان، فیلسوفانی چون ارسطو به اثر «کاتارسیس» (Catharsis) یا پالایش هیجانی از طریق هنر اشاره کرده‌اند، که پایه‌های تئوریک بسیاری از شیوه‌های درمانی هنری امروز محسوب می‌شود. در قرن بیستم، استفاده از شعر در بستر روان‌درمانی به شکل رسمی‌تر آغاز شد. روان‌درمانگران و کتاب درمانگران (bibliotherapists) در آمریکا و اروپا، خواندن و نوشتن شعر را برای بیماران افسرده، آسیب‌دیده یا مضطرب به کار گرفتند.
در سال ۱۹۶۹، انجمن ملی شعر درمانی (National Association for Poetry Therapy – NAPT) در ایالات متحده تأسیس شد و چارچوب‌های علمی و اخلاقی این حوزه را تدوین کرد.

شعر درمانی بر اساس چند سازوکار روان‌شناختی و عصب‌شناختی عمل می‌کند.
نخست، استفاده از زبان استعاری (metaphorical language) به افراد کمک می‌کند تا احساسات پیچیده یا دردناک خود را در قالب تصاویر و نمادها بیان کنند، بدون آن‌که مستقیماً در معرض بازآفرینی آزاردهنده رویداد قرار گیرند.
دوم، ریتم و آهنگ طبیعی زبان شعر، به‌ویژه در قالب‌های موزون، می‌تواند بر الگوهای عصبی مغز اثر آرام‌بخش بگذارد؛ مشابه اثر موسیقی درمانی. سوم، بازخوانی یا شنیدن شعر، بخش‌هایی از مغز را که با همدلی (empathy) و پردازش هیجانات مرتبط‌اند فعال می‌کند.
به‌علاوه، نوشتن شعر باعث تقویت کارکرد اجرایی (executive function) از طریق سازمان‌دهی افکار و یافتن واژگان دقیق برای بیان احساسات می‌شود. این فرایندها، در مجموع به بهبود خودتنظیمی هیجانی و افزایش تاب‌آوری (resiliency) کمک می‌کنند.

شعر درمانی در محیط‌های گوناگونی به کار می‌رود:

*درمان فردی (individual therapy) برای کمک به بیماران مبتلا به افسردگی، اضطراب یا PTSD (اختلال استرس پس از سانحه).
* گروه‌درمانی (group therapy) برای ایجاد حس تعلق و اشتراک تجربه‌ها میان اعضای گروه.
* آموزش و مدارس برای کمک به کودکان و نوجوانان در بیان احساسات، افزایش سواد عاطفی و ارتقای مهارت‌های زبانی.
*توان‌بخشی برای بیماران دچار آسیب مغزی یا سکته، به منظور بازیابی مهارت‌های گفتاری و شناختی.
* کار با سالمندان به‌ویژه در مراکز نگهداری، برای تقویت حافظه، کاهش احساس تنهایی و ایجاد تعامل اجتماعی.
همچنین در حوزه روان‌درمانی اگزستانسیال، شعر درمانی به عنوان راهی برای تأمل بر معنای زندگی و پذیرش محدودیت‌های انسانی استفاده می‌شود.

تکنیک‌ها و مراحل عملی شعر درمانی

یک جلسه شعر درمانی می‌تواند ساختاری متفاوت داشته باشد، اما اغلب شامل مراحل زیر است:

1. انتخاب شعر یا متن مناسب: درمانگر شعری را بر اساس نیازها و زمینه فرهنگی مراجع انتخاب می‌کند. این شعر می‌تواند کلاسیک، مدرن یا حتی از خود درمانگر باشد.
2. خواندن و شنیدن فعال ، که در آن مراجع به ریتم، تصویرها و احساسات برانگیخته‌شده توجه می‌کند.
3. بحث و بازتاب احساسی: مراجع درباره برداشت خود از شعر صحبت می‌کند و درمانگر به کشف معانی شخصی کمک می‌کند.
4. نوشتن شعر شخصی: مراجع تشویق می‌شود تا شعر یا متن کوتاهی بنویسد که بازتاب تجربه یا احساسات او باشد.
5. اشتراک‌گذاری و بازخورد حمایتی: در گروه‌درمانی، خواندن آثار و شنیدن بازخورد مثبت باعث تقویت اعتمادبه‌نفس و حس ارتباط می‌شود.

پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند که شعر درمانی می‌تواند:

* اضطراب و استرس را کاهش دهد.
* سطح هورمون کورتیزول را پایین بیاورد.
* احساس معنا و هدف را تقویت کند.
* مهارت‌های همدلی و درک متقابل را گسترش دهد.
* به بازسازی هویت فرد پس از بحران کمک کند.

از نظر اجتماعی، شرکت در جلسات گروهی شعر درمانی باعث ایجاد شبکه‌های حمایتی و کاهش انزوای اجتماعی می‌شود. این اثر به‌ویژه برای نوجوانانی که تجربه تروما یا قربانی شدن (victimization) را داشته‌اند، حیاتی است. شعر درمانی با ایجاد فضایی امن برای بیان احساسات، به تقویت تاب‌آوری جمعی (collective resilience) نیز کمک می‌کند.

با گسترش توجه به رویکردهای جامع‌نگر در سلامت روان، شعر درمانی جایگاه ویژه‌ای در آینده روان‌درمانی خواهد داشت. ترکیب این روش با فناوری، مانند پلتفرم‌های آنلاین یا اپلیکیشن‌های نوشتاری، می‌تواند دسترسی افراد بیشتری را فراهم کند. به‌علاوه، پژوهش‌های بین‌رشته‌ای در زمینه نورواستتیک (neuroaesthetics) در حال آشکار کردن چگونگی اثر زیبایی‌شناسی شعر بر مغز و روان انسان است.
دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار خانه تاب آوری در خاتمه آورده است شعر درمانی پلی است میان زبان و روح. این پل می‌تواند در مواجهه با چالش‌های قرن بیست‌ویکم، از بحران‌های زیست‌محیطی تا فشارهای اجتماعی، به ما کمک کند تا بهبود یافته و رشد کنیم و با تاب آوری و  قدرت بیشتری به زندگی ادامه دهیم.