۲۶ سال خدمت مستمر و مأموریت خطیر
تحلیل جامع درباره ۲۶‌ سالگرد تأسیس اورژانس اجتماعی ایران

اورژانس اجتماعی ایران نهادی پیشرو در نظام خدمات اجتماعی کشور است که در  اردیبهشت ۱۳۷۸ تأسیس شد و به هدف مداخله سریع و مؤثر در بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی شکل گرفت.
این نهاد به عنوان پلی میان خانه و کلانتری، تلاش می‌کند از بروز آسیب‌های بیشتر و ورود پرونده‌ها به چرخه قضایی جلوگیری کند.
نخستین راه‌اندازی اورژانس اجتماعی در گردهمایی مسئولان امور آسیب‌دیدگان اجتماعی در شیراز انجام شد و توسط جناب دکتر سید حسن موسوی‌چلک، پایه‌گذار و موسس آن، در استان یزد و سپس در هفت استان دیگر توسعه یافت.
این آغاز راه، نقطه عطفی در ارتقای خدمات اجتماعی و پیشگیری از بحران‌های اجتماعی ایرانیان به شمار می‌رود.
تمرکز اصلی بر کاهش اتفاقات خشونت‌آمیز و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر بوده که نشان‌دهنده اهمیت اجتماعی و انسانی این مجموعه است.

 ساختار و مأموریت‌های اورژانس اجتماعی

اورژانس اجتماعی ایران بر پایه چهار مؤلفه اصلی فعالیت می‌کند: مرکز مداخله در بحران (مرکز مادر)، پایگاه‌های خدمات اجتماعی، خط تلفن سه‌رقمی ۱۲۳، و خدمات سیار اورژانس. این ساختار منسجم و تخصصی توانسته امکان ارائه خدمات سریع و کارآمد را در سراسر کشور فراهم آورد.
راه‌اندازی خط ۱۲۳ در سال ۱۳۸۳ گامی بزرگ در دسترسی آسان و لحظه‌ای به کمک‌های اجتماعی بود که جایگزین خطوط پیچیده‌تر قبلی شد.
خدمات سیار نیز از سال ۱۳۸۷ با تجهیز خودروهای مخصوص عملیاتی و کارشناسان حرفه‌ای توسعه یافته است
. چهارچوب این ساختار به گونه‌ای طراحی شده که بتواند نیازهای گوناگون در حوزه مداخله اجتماعی اضطراری را به شکل مؤثری پاسخ دهد و بازتابی از تخصص و حساسیت نسبت به امن‌تر ساختن محیط‌های خانوادگی و اجتماعی است.

رشد، گسترش، و آمارهای کلیدی اورژانس اجتماعی ایران

پس از آغاز به کار اورژانس اجتماعی در هشت استان، طی سال‌ها گسترش گسترده‌ای یافته و امروزه حدود ۳۶۲ تا ۳۷۴ مرکز در سراسر کشور فعال هستند، که بخش قابل توجهی از خدمات اجتماعی اضطراری را پوشش می‌دهند.
برنامه توسعه ششم کشور نیز بر الزام ایجاد پایگاه در تمامی شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر تأکید داشته و بر این اساس حدود ۱۵۰ پایگاه جدید تأسیس شده است.
نیروی انسانی اورژانس اجتماعی تقریبا به ۴۳۲۱ نفر می‌رسد، که نمایانگر حجم بزرگی از متخصصان و مددکاران است.
تجهیزات و خودروهای سیار نیز نقش مهمی در توانمندسازی نظام مداخلات اجتماعی ایفا می‌کنند، هرچند بسیاری از خودروها نیاز به بازسازی و نوسازی دارند.
در سال ۱۳۹۹، اورژانس اجتماعی بیش از ۸۶۵ هزار مأموریت، ۵۰۰ هزار تماس تلفنی، و بیش از ۲۰۰ هزار مأموریت با خدمات سیار را به انجام رساند که نشان‌دهنده اهمیت و گستردگی فعالیت‌های این نهاد است.

با وجود رشد قابل توجه، چالش‌های بنیادین در مسیر توسعه و کارآمدی اورژانس اجتماعی ایران به چشم می‌خورند.
هنوز بسیاری از شهرها و مناطق واجد شرایط فاقد پایگاه اورژانس اجتماعی هستند؛ به گونه‌ای که حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ شهر با جمعیت حداقل ۳۰ هزار نفر نسبت به وجود چنین خدماتی محروم‌اند.
کمبود نیروهای متخصص و تجهیزات ضروری مانند خودروهای مناسب نیز محدودیتی جدی است که کیفیت خدمات را کاهش داده است.
علاوه بر این، عدم آموزش تخصصی و استانداردسازی کافی در میان کارکنان، موجب ضعف در پاسخگویی و ارائه خدمات می‌شود.
پاسخ‌گویی به تماس‌ها نیز با تأخیر قابل توجهی همراه است که می‌تواند منجر به مخاطرات بیشتر برای افراد آسیب‌دیده شود.
مهم‌تر از همه، محدودیت‌های قانونی و نیاز به حکم قضایی برای مداخلات در موارد حساس همچون کودک‌آزاری، مانعی اساسی در اجرای سریع و مؤثر مأموریت‌های اورژانس اجتماعی به شمار می‌آید.

نقش کلیدی اورژانس اجتماعی در مقابله با بحران‌های اجتماعی

اورژانس اجتماعی به عنوان خط مقدم مقابله با بحران‌های خانوادگی و اجتماعی، نقشی حیاتی در پیشگیری از خشونت و کاهش آسیب‌های روانی، جسمی و اجتماعی ایفا می‌کند.
آمارهای سال ۱۴۰۲ حاکی از ثبت بیش از ۲۵۰ هزار مورد نزاع خانوادگی است که زنگ هشداری روشن برای همه‌ی بخش‌های اجتماعی محسوب می‌شود.
این نهاد با اجرای برنامه‌های آموزش مهارت‌های حل مسئله، مدیریت خشم، و کاهش استرس روانی در مدارس، رسانه‌ها و مراکز محلی می‌تواند نقش پیشگیرانه بسیار موثری داشته باشد.
همچنین خدمات مشاوره‌ای و حمایتی، هم افزایی در میان نهادهای اجتماعی، و مدیریت بحران‌های روانی و عاطفی، بستر بهبود شرایط زندگی افراد آسیب‌دیده را فراهم می‌آورد.
این عملکرد باعث می‌شود تا آسیب‌ها پیش از تبدیل به بحران‌های عمیق‌تر و مخاطره‌آمیز مدیریت شوند و سلامت اجتماعی حفظ گردد.



پیشنهادات و نیازمندی‌های اصلی برای تقویت اورژانس اجتماعی ایران

برای ارتقای عملکرد اورژانس اجتماعی و پاسخ بهتر به چالش‌های اجتماعی، اصلاحات چندجانبه‌ای ضرورت دارد:

1. تقویت زیرساخت‌ها و افزایش نیروی انسانی تخصصی: افزایش تعداد مراکز، به کارگیری متخصصان آموزش‌دیده، تأمین خودروهای خدمات سیار مناسب و بهبود تجهیزات لجستیکی، کلید توسعه پایدار است.
2.*آموزش و استانداردسازی خدمات: برگزاری دوره‌های تخصصی مداوم در زمینه‌هایی مانند مدیریت بحران، روانشناسی بالینی و قوانین مرتبط، همراه با نظارت مستمر بر کیفیت خدمات ارائه‌شده.
3. اصلاح قوانین و تسهیل فرایند مداخلات سریع: امکان مداخله بدون نیاز به حکم قضایی در شرایط اضطراری باید فراهم شود و همکاری میان دستگاه‌های قضایی، انتظامی و اجتماعی بهبود یابد.
4. افزایش آگاهی و فرهنگ‌سازی عمومی: تبلیغات گسترده درباره خدمات اورژانس اجتماعی و ترغیب مردم به استفاده از خط ۱۲۳ می‌تواند موجب افزایش مراجعه به موقع و کاهش آسیب‌ها شود.
5. همکاری بین‌بخشی گسترده: تعامل مستمر با وزارت آموزش و پرورش، نیروی انتظامی، سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها برای شناسایی و مدیریت زودهنگام بحران‌ها ضروری است.



 اهمیت ۲۶ سالگی اورژانس اجتماعی ایران و نگاه روشن به آینده

ورود اورژانس اجتماعی ایران به سال بیست و ششم فعالیت خود، فرصتی مغتنم برای بازنگری در دستاوردها، شناسایی خلاها و ترسیم چشم‌اندازی روشن‌تر است.
از آغاز راه‌اندازی مرکز مادر، راه‌اندازی خط ۱۲۳ تا پیشرفت خدمات سیار، این نهاد توانسته مدل موفقی برای مداخلات اجتماعی اضطراری در کشور ایجاد کند.
با این حال، هدف اصلی ارائه خدمات تخصصی، به موقع و در دسترس برای همه همچنان به صورت کامل محقق نشده است.
پیشنهاد می‌شود که در سال جاری، گزارش عملکرد جامع ۲۶ ساله اورژانس اجتماعی تهیه و در دسترس عموم قرار گیرد.
تدوین برنامه راهبردی پنج ساله، تقویت بودجه و پشتیبانی قانونی، ارتقای ساختار نظارتی و آموزشی، و ترویج فرهنگ پذیرش خدمات اجتماعی، از جمله راهکارهایی است که باید مد نظر قرار گیرد. این اقدامات می‌تواند به تحول بنیادین اورژانس اجتماعی منجر شود تا در آینده‌ای نزدیک، این نهاد به عنوان یک تاثیر گذار در  ارتقای سلامت اجتماعی و کاهش آسیب‌های روانی و اجتماعی جامعه ایران شناخته شود و به سوی جامعه‌ای با همدلی و توانمندی بیشتر حرکت کند.