در دنیای امروز، رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی افکار عمومی و انتقال اطلاعات دارند. از اخبار فوری گرفته تا شبکه‌های اجتماعی، اطلاعات به سرعت در دسترس مردم قرار می‌گیرد و تاثیر مستقیم بر روان و رفتار افراد دارد.
یکی از چالش‌های اساسی این روزها، مواجهه با اخبار منفی و خشونت‌آمیز است که می‌تواند سطح استرس و اضطراب را در جامعه افزایش دهد.
تاب‌آوری در برابر اخبار منفی، توانایی افراد برای مدیریت و کاهش اثرات روانی پیام‌های منفی رسانه‌ای است و اهمیت آن در زندگی روزمره بیش از پیش احساس می‌شود.
اینفودمی، ترکیبی از دو واژه «اطلاعات» و «اپیدمی» است که به انتشار گسترده و سریع اطلاعات، به ویژه اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده، اشاره دارد.
این پدیده معمولاً در دوران بحران‌ها، همه‌گیری‌ها و حوادث بزرگ اتفاق می‌افتد، زمانی که مردم به دنبال اطلاعات فوری و قابل اعتماد هستند
. با ظهور شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آسان به اینترنت، میزان اطلاعات موجود برای کاربران افزایش چشمگیری یافته است؛ اما این افزایش اطلاعات همیشه به معنای افزایش دانش واقعی نیست.
در حقیقت، اطلاعات نادرست می‌تواند به سرعت منتشر شود و باعث ایجاد سردرگمی، اضطراب و حتی تصمیم‌گیری‌های اشتباه در سطح فردی و اجتماعی شود.
نمونه بارز این پدیده را می‌توان در دوران پاندمی کووید-۱۹ مشاهده کرد، زمانی که شایعات، تئوری‌های توطئه و توصیه‌های پزشکی نادرست، به سرعت در شبکه‌های اجتماعی گسترش یافت و بسیاری از افراد را در مسیر نادرست هدایت کرد.
پیامدهای اینفودمی بسیار گسترده و چندبعدی هستند و می‌توانند سلامت جسمانی و روانی جامعه را تحت تأثیر قرار دهند.
از لحاظ سلامت جسمانی، اطلاعات نادرست درباره داروها، واکسن‌ها یا روش‌های پیشگیری می‌تواند باعث خطرات جدی شود و حتی جان انسان‌ها را به خطر بیندازد.
از نظر روانی نیز، بمباران مداوم با اخبار نادرست و ضد و نقیض می‌تواند اضطراب، استرس و حس ناامنی را در افراد افزایش دهد.
همچنین، اینفودمی می‌تواند اعتماد عمومی به منابع معتبر خبری و علمی را کاهش دهد و شکاف‌های اجتماعی و سیاسی را تشدید کند.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مردم اغلب به اطلاعاتی که با باورهای قبلی آن‌ها هم‌خوانی دارد بیشتر اعتماد می‌کنند، حتی اگر این اطلاعات نادرست باشد؛ این امر انتشار اطلاعات غلط را سرعت می‌بخشد و مقابله با آن را دشوارتر می‌کند.
برای مقابله با اینفودمی، نیاز به همکاری میان دولت‌ها، رسانه‌ها، نهادهای علمی و کاربران اینترنتی وجود دارد.
آموزش سواد رسانه‌ای و افزایش مهارت‌های تفکر انتقادی در جامعه، از مهم‌ترین ابزارهای مقابله با اطلاعات نادرست است.
کاربران باید یاد بگیرند که منابع معتبر را شناسایی کنند، اخبار را از چند منبع بررسی کنند و از انتشار اطلاعات بدون تأیید خودداری نمایند.
همچنین، شبکه‌های اجتماعی و موتورهای جستجو نقش مهمی در کاهش انتشار اطلاعات غلط دارند و می‌توانند با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند و همکاری با نهادهای علمی، اطلاعات معتبر را برجسته کنند.
مقابله با اینفودمی تنها با تلاش جمعی و آگاهی فردی امکان‌پذیر است و جامعه‌ای که توانایی تشخیص اطلاعات درست از نادرست را داشته باشد، می‌تواند در برابر بحران‌ها و شایعات مقاوم‌تر عمل کند.

نقش رسانه در انتشار اخبار منفی

رسانه‌ها به عنوان واسطه‌های اطلاعات، گاهی بیش از حد بر اخبار منفی تمرکز می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که خبرهای ترسناک و خشونت‌آمیز بیشترین توجه مخاطبان را جلب می‌کنند و الگوریتم‌های شبکه‌های اجتماعی نیز این نوع محتوا را بیشتر نمایش می‌دهند. این موضوع باعث می‌شود افراد به طور مداوم در معرض پیام‌های استرس‌زا قرار گیرند و توانایی مقابله با فشارهای روانی کاهش یابد. بنابراین، آگاهی از نقش رسانه و نحوه استفاده هوشمندانه از آن، یکی از کلیدهای توسعه تاب‌آوری روانی در جامعه مدرن است.

 مفهوم تاب‌آوری رسانه‌ای
تاب‌آوری رسانه‌ای به معنای توانایی افراد و جوامع برای مدیریت اثرات منفی رسانه‌ها و حفظ سلامت روانی است.
این مفهوم شامل مهارت‌هایی مانند تفکیک اخبار معتبر از شایعات، تنظیم میزان مواجهه با رسانه‌ها و استفاده از منابع اطلاعاتی متعادل و مثبت می‌شود.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند افرادی که مهارت‌های تاب‌آوری رسانه‌ای بالاتری دارند، کمتر تحت تاثیر اضطراب ناشی از اخبار منفی قرار می‌گیرند و توانایی تصمیم‌گیری بهتری در شرایط بحرانی دارند.

 استراتژی‌های فردی برای افزایش تاب‌آوری
برای افزایش تاب‌آوری در برابر اخبار منفی، روش‌های مختلفی وجود دارد.
از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به محدود کردن زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی، انتخاب منابع خبری معتبر و متنوع، و تمرین مهارت‌های ذهن‌آگاهی و مدیتیشن اشاره کرد.
همچنین، گفتگو با دوستان و خانواده درباره اخبار می‌تواند به کاهش اضطراب و ایجاد حس همدلی و حمایت اجتماعی کمک کند.
این اقدامات فردی، پایه‌های یک زندگی سالم و متعادل در دنیای پر از اطلاعات را تشکیل می‌دهند.


نقش آموزش و فرهنگ‌سازی رسانه‌ای

یکی از راهکارهای کلیدی در تقویت تاب‌آوری، آموزش رسانه‌ای از سنین پایین است. آموزش مهارت‌های تحلیل اخبار، تشخیص شایعات و مدیریت مصرف رسانه، افراد را برای مواجهه با اخبار منفی آماده می‌کند. همچنین، فرهنگ‌سازی در سطح جامعه و ترویج رسانه‌های مسئولیت‌پذیر، باعث می‌شود تولید و انتشار اخبار منفی کاهش یافته و سلامت روانی جامعه ارتقا یابد. سازمان‌ها و نهادهای رسانه‌ای می‌توانند با ارائه محتواهای آموزشی و مثبت، نقش مؤثری در افزایش تاب‌آوری عمومی ایفا کنند.

تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر تاب‌آوری

شبکه‌های اجتماعی به دلیل سرعت بالای انتشار اطلاعات و دسترسی آسان، تاثیر دوگانه‌ای بر تاب‌آوری افراد دارند. از یک سو، این شبکه‌ها امکان دسترسی به اخبار و تحلیل‌های فوری را فراهم می‌کنند؛ از سوی دیگر، انتشار محتوای منفی و شایعات می‌تواند اضطراب و استرس را افزایش دهد.
استفاده هوشمندانه از ابزارهای مدیریت محتوا، انتخاب گروه‌های خبری معتبر و کاهش زمان مصرف رسانه‌های اجتماعی، از جمله راهکارهای مؤثر برای تقویت تاب‌آوری در فضای دیجیتال محسوب می‌شوند.
رسانه‌ها نقشی حیاتی در زندگی مدرن ایفا می‌کنند و تاب‌آوری در برابر اخبار منفی، یک مهارت ضروری برای حفظ سلامت روانی است.
با ترکیب آموزش رسانه‌ای، مدیریت مصرف رسانه و تقویت مهارت‌های فردی و اجتماعی، افراد می‌توانند اثرات منفی اخبار را کاهش دهند و زندگی سالم‌تر و متعادل‌تری داشته باشند.
تقویت تاب‌آوری رسانه‌ای نه تنها به سطح فردی بلکه به سلامت روانی کل جامعه کمک می‌کند و زمینه‌ساز ایجاد یک محیط اطلاعاتی مسئولانه و پایدار خواهد بود.