ارتقای تاب‌آوری کودکان و اهمیت آن در رشد سالم

ارتقای تاب‌آوری کودکان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محورهای روان‌شناسی رشد و تعلیم‌وتربیت شناخته می‌شود.

طیبه سرلک
روانشناس و مترجم کتاب تاب آوری کودکان

تاب‌آوری توانایی فرد در مقابله با فشارها، شکست‌ها و رویدادهای دشوار زندگی است و کودکی که مهارت تاب‌آوری بالاتری دارد، می‌تواند با چالش‌های روزمره بهتر کنار بیاید.
در عصر حاضر، کودکان بیش از هر زمان دیگری با تنش‌ها و تغییرات اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی مواجه‌اند.
ارتقای تاب‌آوری در این سنین به آن‌ها کمک می‌کند تا نه‌تنها بر مشکلات فائق آیند، بلکه توانایی رشد شخصی و اجتماعی خود را نیز ارتقا دهند.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند کودکانی که از سطح بالای تاب‌آوری برخوردارند، کمتر دچار اضطراب و افسردگی می‌شوند و روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار می‌کنند.
بنابراین سرمایه‌گذاری بر روی ارتقای تاب‌آوری کودکان یک ضرورت اساسی برای خانواده‌ها و نظام‌های آموزشی محسوب می‌شود.


نقش خانواده در ارتقای تاب‌آوری کودکان

خانواده نخستین و مهم‌ترین بستر برای ارتقای تاب‌آوری است.
نوع تعامل والدین با فرزندان، شیوه‌های تربیتی و میزان حمایت عاطفی نقش مستقیم در شکل‌گیری تاب‌آوری ایفا می‌کنند. والدینی که محیطی سرشار از محبت، امنیت و پذیرش فراهم می‌آورند، کودکان خود را در مسیر رشد سالم قرار می‌دهند. گفت‌وگوی صادقانه، آموزش حل مسئله، تشویق به استقلال و تقویت حس مسئولیت‌پذیری از جمله راهکارهایی است که در ارتقای تاب‌آوری موثر هستند.
در مقابل، والدینی که از شیوه‌های تنبیهی و سرزنش‌گر استفاده می‌کنند، به‌طور ناخواسته انعطاف‌پذیری فرزندشان را کاهش می‌دهند.
بنابراین ارتقای تاب‌آوری کودکان نیازمند آن است که خانواده‌ها آموزش ببینند چگونه با احترام، حمایت و ایجاد فرصت‌های تجربه‌ی موفقیت، کودکان خود را برای مواجهه با سختی‌ها آماده کنند.


 مدرسه و نقش معلمان در ارتقای تاب‌آوری

مدرسه یکی از اصلی‌ترین محیط‌های اجتماعی است که کودک در آن مهارت‌های زندگی را می‌آموزد و روابط اجتماعی‌اش را توسعه می‌دهد.
ارتقای تاب‌آوری در این محیط به‌واسطه‌ی معلمان، مشاوران و همسالان امکان‌پذیر است. معلمانی که از مهارت‌های روان‌شناختی برخوردارند و محیطی حمایتی ایجاد می‌کنند،
می‌توانند نقش کلیدی در تقویت تاب‌آوری ایفا کنند. آموزش مهارت‌های ارتباطی، مدیریت استرس، حل مسئله و کار گروهی در برنامه‌های درسی می‌تواند به ارتقای تاب‌آوری کودکان کمک کند.
علاوه بر این، ایجاد فرصت‌هایی برای تجربه‌ی موفقیت و تشویق تلاش به‌جای نتیجه، از عواملی هستند که مدرسه باید به آن توجه کند.
کودکانی که در محیط آموزشی خود احساس امنیت و پذیرش می‌کنند، به‌طور طبیعی در برابر چالش‌ها مقاوم‌تر می‌شوند و ارتقای تاب‌آوری در آنان پایدارتر خواهد بود.

بازی یکی از مهم‌ترین ابزارهای رشد هیجانی و شناختی کودک است و می‌تواند بستری موثر برای ارتقای تاب‌آوری فراهم آورد.
در جریان بازی، کودک یاد می‌گیرد شکست بخورد، دوباره تلاش کند، با دیگران همکاری نماید و احساساتش را مدیریت کند.
فعالیت‌های فوق‌برنامه مانند ورزش، موسیقی، هنر و کارهای گروهی نیز فرصت‌هایی ایجاد می‌کنند تا کودک توانایی‌های خود را کشف کرده و اعتمادبه‌نفس بیشتری کسب کند.
این تجربیات زمینه‌ای عملی برای تمرین تاب‌آوری هستند، زیرا کودکان می‌آموزند که موفقیت همواره آسان به دست نمی‌آید و باید برای رسیدن به اهداف، پشتکار و صبر داشته باشند.
از دیدگاه روان‌شناسی مثبت‌گرا، هر چه کودکان بیشتر در معرض فعالیت‌های خلاقانه و اجتماعی قرار بگیرند، احتمال ارتقای تاب‌آوری در آنان بیشتر می‌شود و شخصیت متعادل‌تری پیدا می‌کنند.



ارتقای تاب‌آوری در برابر مشکلات اجتماعی و فناوری‌های نوین

کودکان امروز در جامعه‌ای رشد می‌کنند که مملو از تغییرات سریع، فشارهای تحصیلی و تأثیرات فناوری‌های نوین مانند فضای مجازی است. ارتقای تاب‌آوری در این شرایط اهمیت دوچندان می‌یابد. استفاده‌ی نادرست از فضای مجازی می‌تواند کودکان را در معرض اضطراب، مقایسه‌های اجتماعی و حتی اعتیاد اینترنتی قرار دهد. والدین و مربیان باید آموزش دهند که چگونه می‌توان از فناوری به‌طور سالم بهره‌برداری کرد و در برابر پیامدهای منفی آن ایستادگی نمود. آموزش سواد رسانه‌ای، تقویت تفکر انتقادی و گفت‌وگو درباره‌ی تجربیات آنلاین از راهکارهای موثر در ارتقای تاب‌آوری کودکان در دنیای دیجیتال است. کودکانی که بیاموزند چگونه با این چالش‌ها به‌صورت آگاهانه برخورد کنند، در بزرگسالی نیز توانمندتر خواهند بود و می‌توانند هویت شخصی خود را با قدرت بیشتری شکل دهند.

 نقش جامعه و سیاست‌گذاری‌ها در ارتقای تاب‌آوری کودکان

ارتقای تاب‌آوری تنها به خانواده و مدرسه محدود نمی‌شود، بلکه جامعه و سیاست‌گذاران نیز در این زمینه وظیفه دارند.

ایجاد برنامه‌های حمایتی اجتماعی، دسترسی به خدمات مشاوره‌ای، تقویت زیرساخت‌های آموزشی و فرهنگی و فراهم‌کردن فرصت‌های برابر برای همه‌ی کودکان، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به ارتقای تاب‌آوری کمک کند. کودکی که در محیطی محروم یا پرخطر رشد می‌کند، بدون حمایت جامعه به سختی می‌تواند بر مشکلات غلبه نماید. بنابراین ارتقای تاب‌آوری یک مسئولیت جمعی است که نیازمند همکاری نهادهای مختلف، از آموزش و پرورش تا سازمان‌های بهزیستی و نهادهای مدنی است. همچنین رسانه‌ها می‌توانند با تولید محتوای مناسب و ترویج ارزش‌هایی چون همکاری، امید و پشتکار، نقش مهمی در تقویت تاب‌آوری ایفا کنند

طیبه سرلک روانشناس و مترجم کتاب تاب آوری کودکان در خاتمه آورده است ارتقای تاب‌آوری کودکان یک فرآیند چندبُعدی است که نیازمند تعامل خانواده، مدرسه، جامعه و خود کودک می‌باشد.
این مهارت نه‌تنها به کودک کمک می‌کند تا با سختی‌ها مقابله کند، بلکه زمینه‌ساز موفقیت و رشد پایدار در آینده است.
در دنیای امروز که با سرعت در حال تغییر است، تاب‌آوری به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین توانایی‌های زندگی شناخته می‌شود.
اگر خانواده‌ها با حمایت عاطفی، مدارس با آموزش مهارت‌های زندگی، جامعه با سیاست‌های حمایتی و کودکان با تجربه‌های متنوع به این مسیر بپیوندند، ارتقای تاب‌آوری به شکلی جامع و پایدار تحقق خواهد یافت.
آینده‌ای روشن در گرو آن است که امروز برای آموزش و پرورش نسلی تاب‌آور و مقاوم سرمایه‌گذاری کنیم؛ نسلی که نه‌تنها قادر به مقابله با مشکلات است، بلکه توانایی تبدیل بحران‌ها به فرصت را نیز دارد.