ناخن جویدن یکی از رفتارهای عادتی و تکراری است که بسیاری از کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان با آن درگیر هستند.
شناخت دقیق ابعاد مختلف ناخن جویدن، نخستین گام برای انتخاب بهترین راهکار درمانی به شمار می‌رود.


معصومه رضائی پور روانشناس و مدرس مهارتهای زندگی


این عادت به ظاهر ساده، در نگاه نخست تنها به عنوان یک عادت عصبی یا سرگرمی بی‌ضرر شناخته می‌شود، اما در واقع می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات متعدد جسمی و روانی باشد.
افراد مبتلا به این عادت معمولاً در شرایط استرس، اضطراب، خستگی یا حتی بی‌حوصلگی ناخن‌های خود را می‌جوند و با گذشت زمان این رفتار به بخشی از الگوی ناخودآگاه آنها تبدیل می‌شود. پیامدهای ناخن جویدن تنها به ظاهر ناخوشایند دست‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه می‌تواند سبب زخم شدن اطراف ناخن، عفونت پوستی، انتقال میکروب‌های بیماری‌زا از طریق دهان و حتی آسیب به دندان‌ها شود.
برای رهایی از این عادت، درک ریشه‌های روان‌شناختی و جسمی آن ضروری است. روانشناسان معتقدند که ناخن جویدن نوعی واکنش دفاعی در برابر فشارهای محیطی و هیجانی است و فرد برای کاهش تنش درونی به این کار روی می‌آورد.
از این‌رو، درمان این رفتار تنها با منع مستقیم یا سرزنش ممکن نیست، بلکه نیازمند رویکردی چندجانبه شامل تغییر سبک زندگی، مداخلات روان‌شناختی، تمرین‌های عملی و حتی استفاده از روش‌های دارویی است. شناخت دقیق ابعاد مختلف این مشکل، نخستین گام برای انتخاب بهترین راهکار درمانی به شمار می‌رود.

رویکردهای روان‌شناختی و رفتاری برای درمان ناخن جویدن

یکی از اصلی‌ترین روش‌ها برای درمان ناخن جویدن، استفاده از مداخلات رفتاری-شناختی است.
در این شیوه ابتدا فرد نسبت به عادت خود آگاهی پیدا می‌کند و سپس تلاش می‌شود الگوی رفتاری جدیدی جایگزین رفتار قدیمی شود.
تکنیک "آگاهی از عادت" (Habit Awareness Training) به فرد کمک می‌کند لحظه‌هایی را که در حال جویدن ناخن است تشخیص دهد و در همان لحظه واکنش جایگزینی نشان دهد.
برای مثال، فرد می‌تواند به جای جویدن ناخن، توپ استرس را در دست بگیرد یا از حرکات آرامش‌بخش مانند مشت کردن و باز کردن دست‌ها استفاده کند.
روش دیگر "وارونه‌سازی عادت" (Habit Reversal Training) نام دارد که شامل آموزش پاسخ‌های جایگزین، افزایش کنترل ذهنی و ایجاد انگیزه برای تغییر است.
در این تکنیک، روانشناس یا درمانگر فرد را تشویق می‌کند تا زمانی که میل به ناخن جویدن دارد، یک واکنش فیزیکی دیگر را جایگزین کند؛ مانند فشار دادن انگشتان به یکدیگر یا استفاده از مداد برای مشغول کردن دست. همچنین روش‌های شناختی به فرد کمک می‌کنند باورهای اشتباه یا افکار منفی که به تداوم این رفتار کمک می‌کنند، شناسایی و اصلاح شوند.
بسیاری از افرادی که ناخن‌های خود را می‌جوند، در واقع دچار اضطراب پنهان هستند؛ بنابراین استفاده از تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، تمرین تنفس عمیق و یوگا می‌تواند نقش مؤثری در کاهش میل به جویدن ناخن داشته باشد.

 راهکارهای عملی و خانگی ناخن جویدن

علاوه بر روش‌های تخصصی، مجموعه‌ای از راهکارهای ساده و خانگی نیز وجود دارد که می‌تواند به کنترل و کاهش ناخن جویدن کمک کند.
یکی از رایج‌ترین روش‌ها استفاده از لاک‌های تلخ یا محلول‌های بازدارنده است که طعم نامطبوعی دارند و باعث می‌شوند فرد هنگام قرار دادن ناخن در دهان به طور ناخودآگاه از ادامه این رفتار منصرف شود.
همچنین مراقبت از ناخن‌ها و مرتب کردن آنها می‌تواند اثر بازدارنده داشته باشد؛ وقتی ناخن‌ها تمیز، کوتاه و آراسته باشند، میل به جویدن کاهش پیدا می‌کند.
بعضی افراد از مانیکور یا کاشت ناخن به عنوان روشی برای جلوگیری استفاده می‌کنند، چرا که وجود ناخن مصنوعی یا طراحی‌های ظریف باعث می‌شود فرد نسبت به خراب کردن آن مقاومت نشان دهد.
روش دیگر، مشغول کردن دست‌ها است. داشتن سرگرمی‌هایی مانند نقاشی، نوشتن، بافتنی یا حتی بازی‌های دستی می‌تواند دستان فرد را به فعالیت‌های مثبت مشغول کند و مانع بازگشت به رفتار جویدن شود.
در کنار این‌ها، یادداشت کردن موقعیت‌هایی که بیشترین احتمال ناخن جویدن وجود دارد (مانند هنگام تماشای تلویزیون یا در زمان استرس کاری) به فرد کمک می‌کند آگاهانه‌تر عمل کند.
  ایجاد سیستم پاداش نیز مؤثر است: مثلاً فرد می‌تواند برای هر روز یا هفته‌ای که موفق به عدم جویدن ناخن شد، به خود پاداشی کوچک مانند خرید کتاب یا رفتن به کافه بدهد. این پاداش‌دهی مثبت موجب افزایش انگیزه در ادامه مسیر ترک عادت خواهد شد.

درمان‌های پزشکی و تخصصی ناخن جویدن
در مواردی که ناخن جویدن به مرحله شدید و مزمن برسد و به سلامت جسمانی یا روانی فرد آسیب جدی وارد کند، مراجعه به متخصصان ضروری است.
پزشکان گاهی استفاده از داروهای ضد اضطراب یا ضد وسواس را توصیه می‌کنند، به ویژه زمانی که ناخن جویدن بخشی از یک اختلال بزرگ‌تر مانند اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) باشد.
در چنین شرایطی، درمان دارویی می‌تواند میل وسواس‌گونه به جویدن را کاهش دهد و فرد را برای استفاده از روش‌های رفتاری آماده‌تر سازد.
علاوه بر دارو، جلسات روان‌درمانی فردی یا گروهی نیز می‌تواند تأثیر قابل توجهی داشته باشد.
درمانگران معمولاً ترکیبی از رفتاردرمانی، شناخت‌درمانی و آموزش مهارت‌های مدیریت هیجان را به کار می‌گیرند.
در برخی موارد، استفاده از هیپنوتراپی (هیپنوتیزم درمانی) نیز برای تغییر الگوهای ناخودآگاه توصیه می‌شود.
مشاوره خانواده یا جلسات گروهی با حضور افرادی که مشکل مشابه دارند می‌تواند حمایت اجتماعی لازم را فراهم کند و فرد احساس کند در این مسیر تنها نیست.
گاهی اوقات مشکلات جسمانی ناشی از ناخن جویدن مانند عفونت یا التهاب نیاز به درمان‌های پزشکی جداگانه دارند؛ برای مثال، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی یا کرم‌های ترمیم‌کننده برای بهبود پوست اطراف ناخن. بنابراین، رویکرد پزشکی در درمان این عادت، هم بعد جسمی و هم بعد روانی را به طور همزمان در نظر می‌گیرد و مسیر جامع‌تری برای بهبود فراهم می‌سازد.


نتیجه‌گیری و توصیه‌های پایانی

در مجموع، ناخن جویدن رفتاری پیچیده است که ریشه در عوامل روانی، محیطی و رفتاری دارد و درمان آن نیازمند صبر، پشتکار و ترکیب چند روش مختلف است.
فردی که تصمیم به ترک این عادت می‌گیرد باید بداند که تغییر رفتار زمان‌بر است و ممکن است در مسیر درمان با شکست‌های موقتی مواجه شود.
مهم‌ترین نکته، حفظ انگیزه و ادامه تلاش حتی پس از بازگشت‌های کوتاه‌مدت است.
بهره‌گیری از روش‌های روان‌شناختی برای شناخت محرک‌های اصلی، استفاده از راهکارهای عملی خانگی برای جایگزین کردن رفتارهای سالم، مراجعه به متخصص در موارد شدید و ایجاد سیستم پاداش برای تقویت انگیزه، همگی اجزای یک برنامه موفق درمانی هستند.
خانواده‌ها نیز نقش مهمی در حمایت از فرد ایفا می‌کنند؛ به جای سرزنش یا تنبیه، باید با تشویق و همراهی، مسیر تغییر را هموار کنند.
اگر فرد به تدریج یاد بگیرد با استرس‌ها و هیجانات خود به شیوه‌های سالم‌تری مقابله کند، میل به ناخن جویدن کاهش خواهد یافت.
از سوی دیگر، توجه به مراقبت ظاهری و بهداشت ناخن‌ها به فرد اعتمادبه‌نفس بیشتری می‌دهد و او را به ادامه مسیر تشویق می‌کند.
معصومه رضائی پور روانشناس و مدرس مهارتهای زندگی در خاتمه آورده است باید پذیرفت که ترک عادت ناخن جویدن نه یک کار یک‌روزه، بلکه فرآیندی تدریجی و نیازمند ممارست است. کسانی که با برنامه‌ریزی، پشتکار و استفاده از ترکیب روش‌های ذکرشده پیش می‌روند، می‌توانند به مرور این عادت را کنار گذاشته و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.