ابعاد مدیریتی تاب آوری در رویدادهای طبیعی شامل مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها و عملکردهای سازمانی است که به جوامع، سازمان‌ها و سیستم‌ها این امکان را می‌دهد تا در برابر بلایای طبیعی مقاومت کرده، آسیب‌ها را کاهش دهند،سریع‌تر بازیابی شوند و در عین حال به تغییرات محیطی و شرایط بحرانی سازگار شوند.

سمیراز زارعی

همیاران سلامت روان اغلب به عنوان پل ارتباطی میان نظام‌های رسمی سلامت و جامعه عمل می‌کنند، با ارائه آموزش‌های روان‌شناختی و حمایت‌های روانی در شرایط بحرانی، به کاهش بار استرس و اضطراب ناشی از این حوادث کمک می‌نمایند.

جمعیت همیاران روان ایران با شناسایی نیازهای روانی آسیب‌دیدگان، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و ارتقای تاب‌آوری فردی و جمعی، موجب می‌شوند افراد بتوانند احساسات طبیعی مانند ترس، اضطراب و غم را به شیوه‌ای سالم پذیرفته و مدیریت کنند.

علاوه بر این، همیاران سلامت روان با ایجاد فضایی برای مشارکت فعال افراد در تصمیم‌گیری‌ها و ارائه خدمات مشاوره‌ای، زمینه‌ساز ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و روانی در سطوح محلی و حاشیه‌ای می‌شوند. آموزش مهارت‌های ارتباطی، حمایت‌های فرهنگی و اجتماعی، و تسهیل دسترسی به خدمات تخصصی سلامت روان از دیگر وظایف مهم آنان است که موجب تقویت حس مسئولیت اجتماعی و افزایش تاب‌آوری گروه‌های آسیب‌پذیر مانند ناشنوایان نیز می‌گردد. همچنین، این همیاران در مدیریت بحران‌های روانی نقش پیشگیرانه و مداخلات زودهنگام دارند که به کاهش مخاطرات روانی و افزایش سلامت روانی جامعه منجر می‌شود.
این نقش کلیدی هم‌زمان با رعایت خودمراقبتی همیاران، امکان ارائه خدمات اثربخش و پایدار را فراهم می‌کند.



تاب آوری در این زمینه به معنای توانایی مدیریت برنامه‌ریزی، هماهنگی، پاسخ به مخاطرات و بازسازی پس از رویداد است که در قالب چند بعد کلیدی مدیریتی قابل بررسی است.

اولین بعد مدیریتی تاب آوری، آگاهی و شناخت موقعیت است. این بعد شامل شناسایی و ارزیابی خطرات بالقوه، پیش‌بینی تهدیدات و درک عمیق از آسیب‌پذیری‌ها و نقاط ضعف در درون سیستم‌های مدیریتی و جوامع می‌شود. سازمان‌ها و مدیران با داشتن اطلاعات دقیق و به‌روز، قادر خواهند بود برنامه‌های پیشگیری، آمادگی و مقابله را به شکلی موثر طراحی کنند. به عبارت دیگر، این بعد بر پایه داده‌های تحلیلی و دانش دقیق از محیط عملیاتی است که امکان بهبود تصمیم‌گیری‌های استراتژیک را فراهم می‌آورد و از سردرگمی در شرایط اضطراری جلوگیری می‌کند.

بعد دوم، توانمندسازی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و منابع است. تاب آوری نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌های مقاوم در برابر مخاطرات طبیعی از جمله سیستم‌های هشدار زودهنگام، تجهیزات اضطراری، منابع مالی، و نیروی انسانی آموزش‌دیده است. مدیریت تاب آوری در این حوزه به طراحی و اجرای سازه‌های فنی پایدار، توسعه سیستم‌های مدیریت ریسک، و تخصیص منابع مالی و انسانی کافی برای پیشگیری و پاسخگویی به بحران تاکید دارد. این رویکرد باعث کاهش آسیب‌ها، بازگرداندن سریع‌تر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و حفظ استمرار خدمات حیاتی می‌شود.

بعد سوم، رهبری و ساختار سازمانی انعطاف‌پذیر است؛ یعنی توانایی سازمان در برنامه‌ریزی، هماهنگی، ارتباط موثر در زمان بحران و انطباق سریع با شرایط در حال تغییر. تاب آوری مدیریتی مستلزم چارچوب‌های سلسله‌مراتبی نیست که در صورت وقوع بحران از کار بیفتند، بلکه سازمان‌هایی تاب آور هستند که توان تصمیم‌گیری سریع، تقسیم وظایف واضح، و ایجاد فرهنگ هماهنگی و همکاری میان بخش‌های مختلف را دارند
. این بعد همچنین شامل آموزش مستمر کارکنان و توسعه مهارت‌های خود مدیریتی و پاسخگویی فعال است تا هنگام بروز رویدادهای طبیعی عملکرد بهینه حفظ شود.

بعد چهارم، **مشارکت و همکاری ذینفعان متعدد** است. تاب آوری موفق مدیریتی در برابر بلایا بدون تعامل مستمر میان بخش‌های دولتی، خصوصی، سازمان‌های مردم‌نهاد، جامعه محلی و نهادهای علمی امکان‌پذیر نیست. ایجاد شبکه‌های همکاری، بسیج منابع و تسهیل مشارکت گسترده افراد و گروه‌ها به منظور هماهنگی در برنامه‌ریزی، آمادگی، پاسخ و بازسازی به کاهش آسیب‌ها و افزایش ظرفیت کل جامعه کمک می‌کند. این بعد همچنین بر اهمیت رویکرد چندبخشی و جامع نگری در مدیریت تاب آوری تاکید دارد تا همه جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی درکنار هم دیده شوند.

فرایند یادگیری و بهبود مستمر تاب آوری به عنوان بعدی حیاتی مطرح است. مدیریت تاب آوری نیازمند جمع‌آوری تجربیات پس از بحران‌ها، ارزیابی عملکرد، شناسایی نقاط ضعف و بازنگری نظام‌مند برنامه‌ها و سیاست‌ها است. این فرایند باعث می‌شود که سازمان‌ها و جوامع از اشتباهات گذشته درس بگیرند و آمادگی بیشتری برای مواجهه با رویدادهای آینده پیدا کنند. ارتقاء فرهنگ یادگیری همچنین ظرفیت انطباق و نوآوری در مواجهه با شرایط نامطمئن را افزایش می‌دهد و به تاب آوری بلندمدت کمک می‌کند.

تاب آوری در رویدادهای طبیعی یک مفهوم چندبعدی و کل‌نگر است که مدیریت موثر آن نیازمند توجه به آگاهی موقعیتی، سرمایه‌گذاری در منابع و زیرساخت‌ها، رهبری منعطف، مشارکت گسترده ذینفعان و فرایند یادگیری مستمر است.
این ابعاد مدیریتی به همراه برنامه‌ریزی دقیق و اقدامات پیشگیرانه منجر به کاهش خسارات، حفظ تداوم عملکردها و بهبود توان بازسازی جوامع پس از مخاطرات طبیعی خواهد شد. توجه به این ابعاد در سطح سازمانی و اجتماعی، کلید موفقیت در توسعه تاب آوری پایدار در برابر بلایای طبیعی است.