تاب آوری جنگ شناختی مستلزم تقویت سواد رسانه ای و آموزش مهارتهای تحلیل انتقادی به شهروندان است تا بتوانند از اخبار جعلی و پیامهای دستکاری شده تشخیص دهند.

تاب آوری جنگ شناختی نیازمند استفاده از فناوریهای پیشرفته مانند هوش مصنوعی برای شناسایی و مسدودسازی پراکنش اطلاعات گمراه کننده در فضای مجازی است.

جنگ شناختی چیست؟
مجموعه ای از تاکتیکها و استراتژیهای روانشناختی، اطلاعاتی و فناورانه که هدف آنها تغییر ادراکات، باورها، و رفتارهای افراد یا جوامع جنگ شناختی نام دارد.

این نوع جنگ نامتقارن از طریق پراکنده کردن اطلاعات گمراه کننده، استفاده از پروپاگاندا، دستکاری شبکه های اجتماعی، و بهره گیری از نقاط ضعف شناختی انسانها (مانند سوگیریهای ذهنی یا احساسات) عمل میکند.

هدف نهایی آن تضعیف اعتماد عمومی، ایجاد شک و تردید، و در نهایت تخریب ساختارهای اجتماعی، سیاسی یا نظامی دشمن است.

امروزه، با گسترش فناوریهای دیجیتال و هوش مصنوعی، جنگ شناختی به ابزاری کارآمد برای مداخله در فرآیندهای دموکراتیک، تضعیف متحدان، یا حتی تغییر سیاستهای کشورها تبدیل شده است.

۱. درک تهدید و آگاهی عمومی
اولین قدم در مقابله با جنگ شناختی، شناخت دقیق از ابعاد و مکانیسمهای آن است. دولتها و نهادهای مدنی باید به آموزش مردم درباره وجود و خطرات این پدیده بپردازند.

این کار شامل آگاهی از منابع اطلاعاتی معتبر، شناسایی الگوهای پراکنش اخبار جعلی، و درک تأثیر روانشناختی پیامهای هدفمند است.

به عنوان مثال، استفاده از «اخبار کاذب» یا  ویدئوهای دیپ فیک میتواند به سرعت باورهای غلط را در جامعه رواج دهد.

آموزش مداوم و هشدارهای به موقع از سوی نهادهای معتبر مانند سازمانهای خبری مستقل یا سرویسهای اطلاعاتی، میتواند به ایجاد خط دفاعی اولیه کمک کند.

ترویج فرهنگ سوال کردن و بررسی منابع اطلاعاتی به کاربران کمک مینماید تا از دام محتوای دستکاری شده در امان بمانند.

۲. تقویت سواد رسانه ای و تفکر انتقادی
یکی از مؤثرترین راهکارها برای مقابله با جنگ شناختی، سرمایه گذاری در آموزش سواد رسانه ای و تفکر انتقادی است.

این آموزشها باید از سطح مدارس آغاز شوند و به عنوان بخشی از برنامه درسی، دانش آموزان را با مهارتهای تشخیص اخبار واقعی از جعلی، تحلیل منابع، و مقابله با سوگیری های شناختی آشنا کنند.

کشورهایی مانند فنلاند از این رویکرد به عنوان بخشی از استراتژی ملی مقابله با نفوذ خارجی استفاده کرده اند.

همچنین، آموزش بزرگسالان از طریق کارگاهها و برنامه های عمومی نیز ضروری است. به عنوان مثال، آموزش نحوه بررسی اکانتهای مظنون در شبکه های اجتماعی یا استفاده از ابزارهای واقعیت یاب میتواند به کاهش تأثیر پیام های مخرب کمک کند.

۳. تقویت همبستگی اجتماعی
جامعه ای که دارای شبکه های اجتماعی قوی و اعتماد متقابل است، کمتر تحت تأثیر جنگ شناختی قرار میگیرد.

تضعیف اعتماد عمومی یکی از اهداف اصلی این جنگ است، بنابراین تقویت همبستگی و گفتگوهای سازنده میان گروههای مختلف جامعه میتواند به عنوان واکسنی علیه تفرقهافکنی عمل کند.

استفاده از فضاهای عمومی برای گفتگوهای صادقانه و غیرانتفاعی میتواند به کاهش شکافهای اجتماعی کمک نماید.

۴. استفاده از فناوری برای شناسایی و مسدودسازی تهدیدها
فناوری میتواند هم به عنوان تهدید و هم به عنوان ابزار مقابله در جنگ شناختی عمل کند.

هوش مصنوعی و الگوریتم های یادگیری ماشین میتوانند برای شناسایی الگوهای غیرطبیعی در پراکنش اطلاعات (مانند بوتهای رباتیک) مورد استفاده قرار گیرند.

فناوری بلاکچین میتواند به تأیید صحت منابع اطلاعاتی کمک کند. دولتها باید با شرکتهای فناوری همکاری نزدیک داشته باشند تا سیاستهای محتوا را به روز کرده و از انتشار محتوای مخرب جلوگیری کنند. البته، این همکاریها باید با حفظ تعادل بین امنیت ملی و حقوق فردی (مانند حریم خصوصی) همراه باشد.

۵. تدوین چارچوبهای حقوقی و اخلاقی
برای مقابله مؤثر با جنگ شناختی، نیاز به قوانین ملی و بین المللی است که تولید و پراکنش اطلاعات جعلی را محدود کند.

این قوانین باید شامل تحریم های حقوقی علیه کاربران بدیل، شفافیت در مالکیت اکانتهای رسانهای، و مسئولیتپذیری پلت فرمهای دیجیتال باشد.

همچنین، تدوین کدهای اخلاقی برای روزنامه نگاران و شرکتهای فناوری میتواند به کاهش سوءاستفاده از فضای مجازی کمک کند.

اتحادیه اروپا با اجرای «قانون خدمات دیجیتال» (DSA) گامی مهم در این زمینه برداشته است. البته، باید از سو استفاده از این قوانین برای سانسور یا محدود کردن آزادیهای مدنی پیشگیری شود.

۶. همکاری بین المللی و اشتراک منابع
جنگ شناختی اغلب فراتر از مرزهای جغرافیایی عمل میکند، بنابراین مقابله با آن نیازمند همکاری چندجانبه است.

کشورها باید اطلاعات، منابع، و بهترین شیوه ها را برای شناسایی و خنثی کردن تهدیدات به اشتراک بگذارند. سازمانهای بین المللی مانند سازمان ملل یا ناتو میتوانند نقش محوری در هماهنگی این تلاشها داشته باشند.

به عنوان مثال، ایجاد یک پایگاه داده جهانی از اخبار جعلی یا تحلیل های روانشناختی میتواند به کشورهای عضو در پیشبینی و واکنش سریعتر کمک کند.

تقویت توانایی های دفاع سایبری و اطلاعاتی کشورهای در حال توسعه، به کاهش شکاف امنیتی جهانی منجر خواهد شد.

جنگ شناختی به دلیل ترکیب پیچیده فناوری، روانشناسی، و استراتژی های اطلاعاتی، یکی از بزرگترین چالشهای عصر دیجیتال است.

مقابله با آن نیازمند رویکردی چندبعدی است که شامل آموزش عمومی، تقویت نهادهای اجتماعی، استفاده هوشمندانه از فناوری، و همکاری بین المللی باشد.

تنها با ترکیب این عوامل میتوان به جامعه ای مقاوم دست یافت که در برابر دستکاری های شناختی ایمن باشد. این مهم، مستلزم تعهد بلندمدت دولتها، نهادهای مدنی، و شهروندان به ارزشها و اصول مشترک است.

دکترمحمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری در پایان آورده است تاب آوری جنگ شناختی با ترویج فرهنگ پرسشگری و شکاکیت سازنده، افراد را تشویق میکند تا پیش از باور یا انتشار اطلاعات، صحت آنها را بررسی کنند.

تاب آوری جنگ شناختی مستلزم آموزش نیروهای نظامی و اطلاعاتی در زمینه شناسایی و خنثی سازی عملیات روانشناختی دشمن است تا از تضعیف امنیت ملی جلوگیری شود.