مشارکت فرزندان در تصمیمگیریهای خانواده و نقش آن در پیشگیری از اعتیاد
مشارکت فرزندان در تصمیمگیریهای خانواده و نقش آن در پیشگیری از اعتیاد
اعتیاد یکی از جدیترین آسیبهای اجتماعی در جوامع امروزی است که نهتنها سلامت فرد، بلکه بنیان خانواده و آینده جامعه را تهدید میکند. پژوهشهای روانشناسی و جامعهشناسی نشان میدهد که پیشگیری از اعتیاد، بهویژه در کودکان و نوجوانان، بسیار مؤثرتر و کمهزینهتر از درمان آن است.زهرا نیازاده نویسنده کتاب مسیر تاب آوری در ادامه آورده است یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیرانه که در سالهای اخیر مورد توجه متخصصان قرار گرفته، مشارکت دادن فرزندان در تصمیمگیریهای خانواده است. این رویکرد ساده اما عمیق، میتواند نقش تعیینکنندهای در کاهش گرایش نوجوانان به رفتارهای پرخطر از جمله مصرف مواد مخدر داشته باشد.
مشارکت دادن فرزندان در تصمیمگیریها، احساس ارزشمندی را در آنها تقویت میکند و این احساس، هسته اصلی تابآوری یا resiliency در برابر آسیبهایی مانند اعتیاد است.
کودکی که فرصت انتخاب دارد، میآموزد با پیامدها روبهرو شود و همین تجربه، او را در برابر فشارهای زندگی مقاومتر میسازد.
تابآوری از خانه و خانوادهای آغاز میشود که در آن نظر فرزند شنیده میشود و اشتباه، فرصتی برای یادگیری است نه طرد شدن.
فرزندی که در تصمیمهای خانواده نقش دارد، در بحرانها کمتر تسلیم میشود و راهحل میجوید، نه راه فرار.
مشارکت در تصمیمگیری، اعتماد به خود و والدین را افزایش میدهد و این اعتماد، یکی از مهمترین پایههای تابآوری روانی است.
نوجوان تابآور کسی است که تمرین تصمیمگیری را در خانه آغاز کرده و آموخته است در برابر فشارها «نه» بگوید.
مشارکت فرزندان در تصمیمگیریها به این معناست که والدین، متناسب با سن و سطح رشد فرزند، او را در موضوعات خانوادگی دخیل میکنند، به نظرش گوش میدهند و به او فرصت میدهند در فضای امن خانواده تمرین انتخاب و مسئولیتپذیری داشته باشد. این فرآیند نهتنها به رشد شخصیت کودک کمک میکند، بلکه مجموعهای از عوامل محافظتی در برابر اعتیاد را در او تقویت میسازد.
افزایش احساس ارزشمندی و عزتنفس در فرزندان
یکی از مهمترین دلایل گرایش نوجوانان به اعتیاد، احساس بیارزشی، نادیده گرفته شدن و کمبود توجه عاطفی است. نوجوانی که احساس میکند در خانواده صدایش شنیده نمیشود و هیچ نقشی در تصمیمها ندارد، ممکن است برای جبران این خلأ عاطفی به رفتارهای پرخطر روی بیاورد. مشارکت دادن فرزندان در تصمیمگیریها به آنها پیام روشنی میدهد: «تو مهم هستی و نظر تو ارزش دارد».
این احساس ارزشمندی، پایههای عزتنفس سالم را در کودک و نوجوان شکل میدهد. عزتنفس بالا یکی از قویترین عوامل محافظ در برابر اعتیاد است، زیرا فردی که خود را ارزشمند میداند، کمتر حاضر میشود به بدن و آینده خود آسیب بزند. چنین فردی برای تأیید شدن، نیاز کمتری به پناه بردن به گروههای ناسالم یا مصرف مواد دارد. به همین دلیل، مشارکت در تصمیمگیریهای خانوادگی بهطور غیرمستقیم اما عمیق، خطر اعتیاد را کاهش میدهد.
تقویت مهارت تصمیمگیری و مسئولیتپذیری
اعتیاد در بسیاری از موارد نتیجه ناتوانی در تصمیمگیری صحیح و مدیریت پیامدهای انتخابهاست. نوجوانی که هرگز فرصت تصمیمگیری نداشته و همواره دیگران بهجای او انتخاب کردهاند، در مواجهه با پیشنهاد مصرف مواد، ابزار ذهنی لازم برای «نه گفتن» را ندارد. مشارکت دادن فرزندان در تصمیمهای روزمره خانواده، مانند برنامهریزی اوقات فراغت، انتخاب فعالیتهای آموزشی یا حتی برخی قوانین خانه، به آنها کمک میکند مهارت تصمیمگیری را در محیطی امن تمرین کنند.
در این فرآیند، کودک یاد میگیرد هر انتخابی پیامدهایی دارد و باید مسئولیت آن را بپذیرد. این تجربههای کوچک اما مداوم، پایههای تفکر منطقی و آیندهنگر را در ذهن او شکل میدهد. نوجوانی که مسئولیتپذیر بار آمده است، در برابر وسوسههای زودگذر، مانند مصرف مواد مخدر، توان مقاومت بیشتری دارد، زیرا میتواند پیامدهای منفی آن را پیشبینی کند و تصمیم آگاهانهتری بگیرد.
کاهش گرایش به گروه همسالان ناسالم
یکی از عوامل مهم در گرایش نوجوانان به اعتیاد، تأثیر گروه همسالان است. نوجوانی که در خانواده احساس تعلق، امنیت و پذیرش نمیکند، برای جبران این کمبود به بیرون از خانه پناه میبرد. در چنین شرایطی، اگر در گروههای ناسالم قرار گیرد، احتمال گرایش او به مصرف مواد بهشدت افزایش مییابد.
مشارکت دادن فرزندان در تصمیمگیریهای خانواده، حس تعلق به خانواده را تقویت میکند. وقتی نوجوان خود را عضوی مؤثر از خانواده میداند، نیاز کمتری به تأیید گرفتن از گروههای بیرونی دارد. این حس تعلق، مانند سپری محافظ عمل میکند و او را از وابستگی افراطی به دوستان و همسالان پرخطر دور نگه میدارد. در نتیجه، احتمال تأثیرپذیری منفی از فشار همسالان کاهش مییابد و مسیر پیشگیری از اعتیاد هموارتر میشود.
افزایش اعتماد متقابل و گفتوگوی سالم با والدین
اعتماد، یکی از ارکان اصلی روابط سالم خانوادگی است. وقتی والدین به نظرات فرزندان خود احترام میگذارند و آنها را در تصمیمگیریها شریک میکنند، فضای گفتوگوی باز و صمیمانهای در خانواده شکل میگیرد. در چنین فضایی، نوجوان احساس میکند میتواند بدون ترس از قضاوت یا تنبیه، درباره نگرانیها، پرسشها و حتی وسوسههای خود صحبت کند.
این موضوع در پیشگیری از اعتیاد اهمیت حیاتی دارد. نوجوانی که با فشار همسالان یا کنجکاوی نسبت به مواد مخدر مواجه میشود، اگر رابطهای امن با والدین داشته باشد، احتمالاً موضوع را با آنها در میان میگذارد و از راهنماییشان استفاده میکند. در مقابل، نبود گفتوگوی سالم و مشارکت در تصمیمها، باعث پنهانکاری و فاصله عاطفی میشود که خود زمینهساز رفتارهای پرخطر است.
تقویت مهارت کنترل هیجانی و حل مسئله
بسیاری از افراد بهدلیل ناتوانی در مدیریت هیجانات منفی مانند خشم، اضطراب، ناکامی و استرس، به مصرف مواد روی میآورند. اگر کودک و نوجوان از همان ابتدا یاد بگیرد که مشکلات را از طریق گفتوگو و تفکر حل کند، احتمال استفاده از راههای ناسالم برای فرار از احساسات کاهش مییابد.
مشارکت در تصمیمگیریهای خانوادگی به فرزندان کمک میکند با چالشها روبهرو شوند، نظر بدهند، اختلافنظرها را مدیریت کنند و به راهحل مشترک برسند. این فرآیند، مهارت حل مسئله و کنترل هیجانی را در آنها تقویت میکند. نوجوانی که بلد است احساسات خود را بیان کند و برای مشکلاتش راهحل پیدا کند، کمتر به سمت اعتیاد بهعنوان راه فرار موقت از مشکلات سوق داده میشود.
ایجاد حس مالکیت نسبت به قوانین و ارزشهای خانواده
قوانین خانوادگی زمانی بیشترین تأثیر را دارند که فرزندان آنها را متعلق به خود بدانند، نه تحمیلشده از سوی والدین. وقتی قوانین خانه، مانند ساعات رفتوآمد، استفاده از فضای مجازی یا انتخاب دوستان، با مشارکت فرزندان تدوین میشود، احتمال پایبندی به آنها بهمراتب بیشتر است.
این حس مالکیت نسبت به قوانین، رفتارهای پرخطر را کاهش میدهد و نظم درونی را تقویت میکند. نوجوانی که در تعیین قوانین نقش داشته، آنها را عادلانهتر میداند و کمتر به شکستنشان تمایل نشان میدهد. این موضوع بهطور مستقیم در پیشگیری از اعتیاد مؤثر است، زیرا بسیاری از رفتارهای مرتبط با مصرف مواد، در چارچوب قانونگریزی و بیتوجهی به پیامدها شکل میگیرد.
نقش مشارکت فرزندان در شکلگیری هویت سالم
دوران نوجوانی، زمان شکلگیری هویت است. نوجوان در این دوره بهدنبال پاسخ به این پرسشهاست که «من کیستم؟ چه ارزشی دارم؟ جایگاه من در خانواده و جامعه چیست؟». مشارکت در تصمیمگیریهای خانواده به نوجوان کمک میکند پاسخهای سالمی برای این پرسشها پیدا کند. او خود را فردی توانمند، محترم و مؤثر میبیند، نه فردی منفعل و نادیده گرفتهشده.
هویت سالم یکی از قویترین سپرها در برابر اعتیاد است. نوجوانی که هویت روشنی دارد و به خود و آیندهاش امیدوار است، کمتر در دام رفتارهایی میافتد که آینده او را به خطر میاندازد. به این ترتیب، مشارکت دادن فرزندان در تصمیمگیریها نقش مهمی در پیشگیری بلندمدت از اعتیاد ایفا میکند.
جمعبندی و نتیجهگیری
پیشگیری از اعتیاد نیازمند نگاهی عمیق و ریشهای به تربیت فرزندان است. مشارکت دادن کودکان و نوجوانان در تصمیمگیریهای خانواده، یکی از مؤثرترین و در عین حال در دسترسترین راهکارهای پیشگیرانه محسوب میشود. این رویکرد با افزایش عزتنفس، تقویت مهارت تصمیمگیری، کاهش وابستگی به گروههای ناسالم، بهبود گفتوگوی خانوادگی، تقویت کنترل هیجانی و ایجاد حس تعلق و مسئولیتپذیری، مجموعهای از عوامل محافظ را در فرزندان ایجاد میکند.
خانوادهای که در آن فرزندان شنیده میشوند و نقش دارند، خانوادهای است که پایههای سلامت روانی و اجتماعی در آن محکمتر است. چنین خانوادهای میتواند فرزندانی توانمند، آگاه و مقاوم در برابر آسیبهایی مانند اعتیاد پرورش دهد. بنابراین، مشارکت فرزندان در تصمیمگیریها نهتنها یک روش تربیتی، بلکه سرمایهگذاری بلندمدت برای سلامت فرد، خانواده و جامعه است.
مشارکت دادن فرزندان در تصمیمگیریهای خانواده نقش مهمی در تقویت تابآوری آنها دارد و همین تابآوری یا resiliency یکی از مؤثرترین عوامل پیشگیری از اعتیاد است. وقتی کودک و نوجوان در فضای امن خانواده فرصت انتخاب، اظهار نظر و پذیرش مسئولیت پیدا میکند، میآموزد با چالشها، فشارها و پیامدهای تصمیمهای خود روبهرو شود. این تجربهها توان تحمل ناکامی، مدیریت استرس و حل مسئله را در او افزایش میدهد.
تابآوری در خانوادهای شکل میگیرد که در آن فرزند شنیده میشود، مورد احترام قرار میگیرد و اشتباه را فرصتی برای یادگیری میداند. چنین فرزندی عزتنفس بالاتری دارد، به خود و والدینش اعتماد میکند و در برابر فشار همسالان و وسوسههای پرخطر، از جمله مصرف مواد، مقاومت بیشتری نشان میدهد. در نتیجه، مشارکت در تصمیمگیریها با تقویت تابآوری روانی، نوجوان را به فردی مقاوم، مسئول و توانمند تبدیل میکند که بهجای فرار از مشکلات، برای حل آنها تلاش میکند.
۳ بازدید
۲ امتیاز
۰ نظر
نظرات کاربران
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
نظر شما چیست ؟!
شما نیز می توانید نظر خود را راجب این مقاله در زیر بنویسید !
نام کامل شما * :
نام کامل خود را وارد کنید !
آدرس ایمیل شما :
آدرس ایمیل خود را وارد کنید !
متن نظر شما :
نظر خود را به فارسی در بالا بنویسید !
کد امنیتی :
کد امنیتی روبرو را وارد نمایید !
