رسانه می‌تواند به ارتقای آگاهی، توانمندسازی زنان و تغییر نگرش‌های اجتماعی کمک کند، اما همزمان می‌تواند نگرش‌های غلط، استانداردهای غیرواقعی و اطلاعات نادرست را بازتولید کند.

عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران در ادامه آورده است سلامت زنان شامل سلامت روان، سلامت جنسی و باروری، رفاه اجتماعی و توانمندی اقتصادی نیز هست. رسانه می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند آموزشی و آگاهی‌بخش عمل کند و زنان را در اتخاذ تصمیم‌های صحیح درباره سلامتی‌شان یاری دهد، اما در عین حال ممکن است تصورات نادرست و استانداردهای غیرواقعی را بازتولید کند.
بررسی نقش رسانه در سلامت زنان از دیدگاه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، روان‌شناختی، فمینیستی و اقتصادی، نشان می‌دهد که این رابطه پیچیده و چندبعدی است و می‌تواند هم فرصت‌ساز و هم چالش‌برانگیز باشد.

. مقدمه

رسانه و سلامت زنان دو حوزه مهم و تأثیرگذار در زندگی انسان‌ها هستند که همواره با یکدیگر در تعامل بوده‌اند. رسانه شامل تلویزیون، سینما، روزنامه‌ها، تبلیغات و شبکه‌های اجتماعی است و نقش آن در شکل دادن به نگرش‌ها و رفتارهای زنان نسبت به سلامت‌شان بسیار قابل توجه است. سلامت زنان تنها به بعد جسمانی محدود نمی‌شود، بلکه شامل سلامت روان، سلامت جنسی و باروری، سلامت اجتماعی و حتی توانمندی اقتصادی می‌شود. رسانه می‌تواند ابزار قدرتمندی برای آموزش و آگاهی‌بخشی باشد، اما در عین حال می‌تواند تصورات نادرست و هنجارهای غلط اجتماعی را بازتولید کند. بررسی رابطه میان رسانه و سلامت زنان از دیدگاه‌های مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی نشان می‌دهد که این ارتباط پیچیده است و می‌تواند هم فرصت‌ساز و هم چالش‌برانگیز باشد. در این مقاله سعی شده است تا این موضوع به زبان ساده، روان و قابل فهم برای عموم مخاطبان بررسی شود.

 . دیدگاه سلامت عمومی و آموزشی

از منظر سلامت عمومی، رسانه یکی از مهم‌ترین ابزارها برای اطلاع‌رسانی به زنان درباره سلامت‌شان محسوب می‌شود. بسیاری از زنان از طریق تلویزیون، رادیو، وبسایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی با موضوعات مهمی چون پیشگیری از بیماری‌ها، مراقبت‌های دوران بارداری، سلامت جنسی و باروری، و سلامت روان آشنا می‌شوند. کمپین‌های آموزش سلامت، مانند اطلاع‌رسانی درباره سرطان پستان و اهمیت غربالگری‌های منظم، نشان داده‌اند که رسانه می‌تواند زندگی بسیاری از زنان را نجات دهد. رسانه‌ها با تولید محتوای آموزشی و اطلاع‌رسانی علمی می‌توانند نقش مهمی در کاهش بیماری‌ها و ارتقای کیفیت زندگی ایفا کنند.

در سال‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی نقش بسیار برجسته‌ای در اطلاع‌رسانی سلامت زنان داشته‌اند. هشتگ‌هایی مانند #پایان_فقر_قاعدگی و #سلامت_روان_مهم_است باعث شده‌اند که زنان بیشتری درباره مسائلی که پیش‌تر تابو بودند صحبت کنند. این محتواها به زنان امکان می‌دهند تا تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و از یکدیگر حمایت کنند. با این حال، چالش بزرگی که رسانه‌ها با آن روبه‌رو هستند، انتشار اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده است. تبلیغات مربوط به محصولات لاغری، روش‌های پیشگیری از بارداری یا درمان‌های غیرعلمی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، می‌توانند باعث ایجاد نگرانی و حتی آسیب به سلامت زنان شوند. بنابراین رسانه‌ها باید مسئولانه عمل کنند و محتوای علمی و قابل اعتماد تولید کنند تا زنان بتوانند تصمیم‌های بهتری برای سلامت خود بگیرند.

. دیدگاه جامعه‌شناختی و فرهنگی

رسانه نقش مهمی در شکل‌دهی به ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی دارد و سلامت زنان از این قاعده مستثنی نیست. برای دهه‌ها، رسانه‌ها تصویر سلامت زنان را محدود به زیبایی ظاهری و توان باروری کرده‌اند و سایر ابعاد سلامت زنان نادیده گرفته شده است. به عنوان مثال، تبلیغات تلویزیونی و مجلات مد معمولاً بر لاغری، جوانی و زیبایی پوست تأکید دارند و این پیام را منتقل می‌کنند که سلامت واقعی با ظاهر زنانه ارتباط مستقیم دارد. این پیام‌ها باعث ایجاد اضطراب، نارضایتی از بدن و افزایش اختلالات خوردن در میان زنان و دختران شده‌اند.

با این حال، در سال‌های اخیر جنبش‌های اجتماعی مانند پذیرش بدن و شمول‌گرایی باعث شده‌اند که رسانه‌ها به سمت بازنمایی واقع‌گرایانه‌تر و مثبت‌تر از بدن زنان حرکت کنند. شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات جدید، به زنان اجازه می‌دهند تا خود را با استانداردهای واقعی‌تر مقایسه کنند و تجربه‌های متفاوتی از سلامت و زیبایی را ببینند. با این حال، این حرکت‌ها گاه به ابزار تبلیغاتی تبدیل می‌شوند و بیشتر به سود مالی شرکت‌ها تمام می‌شوند تا ارتقای واقعی سلامت زنان. بنابراین بررسی فرهنگی و جامعه‌شناختی نشان می‌دهد که رسانه می‌تواند هم بازتاب‌دهنده و هم شکل‌دهنده هنجارهای اجتماعی باشد و تأثیر عمیقی بر سلامت زنان دارد.

. دیدگاه روان‌شناختی

سلامت روان زنان تحت تأثیر مستقیم رسانه قرار دارد. رسانه‌ها می‌توانند باعث ایجاد اضطراب، افسردگی و نارضایتی از خود شوند. در شبکه‌های اجتماعی، زنان با تصاویری از زندگی و ظاهر افراد دیگر مواجه می‌شوند که غالباً فیلترشده و ایده‌آل‌سازی شده‌اند. این مقایسه مداوم باعث می‌شود بسیاری از زنان احساس کنند که استانداردهای لازم برای سلامت و زیبایی را ندارند و در نتیجه سلامت روان‌شان تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

در مقابل، رسانه می‌تواند نقش حمایتی و توانمندساز نیز ایفا کند. گروه‌های آنلاین و وبلاگ‌های تخصصی سلامت زنان به آن‌ها امکان می‌دهند تا تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و احساس همبستگی و حمایت کنند. زنانی که با مشکلاتی مانند افسردگی پس از زایمان، ناباروری یا بیماری‌های مزمن مواجه هستند، می‌توانند با دنبال کردن محتوای آموزشی و گروه‌های حمایتی در فضای مجازی، احساس امنیت و آرامش بیشتری داشته باشند. بنابراین از منظر روان‌شناختی، رسانه هم می‌تواند سلامت روان زنان را تهدید کند و هم نقش حمایتی و تقویت‌کننده داشته باشد.

. دیدگاه فمینیستی و سیاسی

از دیدگاه فمینیستی، سلامت زنان همواره با مسائل اجتماعی و سیاسی مرتبط بوده است. بازنمایی سلامت زنان در رسانه‌ها غالباً منعکس‌کننده نابرابری‌های جنسیتی است. برای دهه‌ها، موضوعاتی مانند قاعدگی، یائسگی و حقوق باروری در رسانه‌ها تابو محسوب می‌شدند و به همین دلیل تحقیقات پزشکی و بودجه‌های مرتبط با سلامت زنان محدود بود. این سکوت رسانه‌ای باعث شد که بسیاری از زنان از دسترسی به اطلاعات و خدمات سلامت محروم بمانند.

با ظهور رسانه‌های فمینیستی و جنبش‌های اجتماعی آنلاین، زنان توانسته‌اند درباره این مسائل گفتگو کنند و آگاهی عمومی را افزایش دهند. جنبش‌هایی مانند #من_هم، #تجربه_سقط_خود_را_بگو و کمپین‌های عدالت قاعدگی، نشان دادند که سلامت زنان نه تنها یک مسئله پزشکی، بلکه یک مسئله حقوق بشری و سیاسی است. رسانه‌ها با بازنمایی واقع‌گرایانه و حمایت از حقوق زنان می‌توانند نقش مهمی در تغییر نگرش‌های اجتماعی و کاهش تبعیض‌ها ایفا کنند. بنابراین از منظر فمینیستی و سیاسی، رسانه ابزاری حیاتی برای ارتقای آگاهی و توانمندسازی زنان است.

. دیدگاه اقتصادی و تجاری

رسانه‌ها نهادهایی تجاری هستند و سلامت زنان گاه به کالایی تجاری تبدیل می‌شود. بسیاری از تبلیغات محصولات سلامت و زیبایی، از قرص‌های لاغری گرفته تا محصولات مراقبت از پوست، با وعده بهبود ظاهر و سلامت زنان عرضه می‌شوند، در حالی که بسیاری از این محصولات فاقد پایه علمی معتبر هستند. این نوع بازاریابی می‌تواند باعث سوءتفاهم و حتی آسیب به سلامت زنان شود.

با این حال، رسانه می‌تواند نقش اقتصادی مثبت نیز داشته باشد. همکاری میان رسانه‌ها، دولت‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند باعث تولید کمپین‌های آموزشی مؤثر و جذاب شود که هم سلامت زنان را ارتقا دهد و هم به اهداف تجاری برسد. به عبارت دیگر، رسانه می‌تواند ترکیبی از سود مالی و مسئولیت اجتماعی باشد و در خدمت ارتقای سلامت زنان قرار گیرد.

. دیدگاه دیجیتال و فناوری

توسعه فناوری‌های دیجیتال، نحوه دسترسی زنان به اطلاعات و خدمات سلامت را متحول کرده است. اپلیکیشن‌های سلامت، خدمات پزشکی از راه دور و پلتفرم‌های آنلاین به زنان امکان می‌دهند که در هر زمان و مکانی به اطلاعات معتبر دسترسی داشته باشند. این امکانات به ویژه برای زنانی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند یا به دلایل مختلف نمی‌توانند به مراکز بهداشتی دسترسی داشته باشند، اهمیت ویژه‌ای دارد.

با این حال، فضای دیجیتال چالش‌های خاص خود را نیز دارد. حضور گسترده تأثیرگذاران سلامت و محتوای غیرعلمی در شبکه‌های اجتماعی باعث می‌شود که زنان گاه اطلاعات نادرست دریافت کنند و تصمیمات اشتباه درباره سلامت خود بگیرند. بنابراین سواد رسانه‌ای و توانایی تشخیص محتوای علمی و معتبر در فضای دیجیتال اهمیت ویژه‌ای دارد. رسانه‌های دیجیتال اگر به درستی مدیریت شوند، می‌توانند ابزاری قدرتمند برای افزایش دسترسی به اطلاعات، آموزش و توانمندسازی زنان باشند.

. سخن پایانی، جمع‌بندی و نتیجه گیری

رسانه و سلامت زنان دو حوزه جدایی‌ناپذیر هستند که رابطه‌ای پیچیده و چندوجهی دارند. رسانه می‌تواند به ارتقای آگاهی، توانمندسازی زنان و تغییر نگرش‌های اجتماعی کمک کند، اما همزمان می‌تواند نگرش‌های غلط، استانداردهای غیرواقعی و اطلاعات نادرست را بازتولید کند. نگاه‌های مختلف علمی، فرهنگی، روان‌شناختی، فمینیستی و اقتصادی نشان می‌دهند که رسانه نقش بسیار مهمی در سلامت زنان دارد و این نقش باید با مسئولیت، آگاهی و اخلاق همراه باشد.
تقویت سواد رسانه‌ای، حضور صداهای متنوع در تولید محتوا و تلفیق دیدگاه‌های علمی و فمینیستی می‌تواند به ساخت فضای رسانه‌ای منجر شود که با اطلاعات درست زنان را در تصمیم‌گیری‌های بهداشتی و زندگی روزمره توانمند سازد. رسانه، اگر با رویکردی اخلاقی و مسئولانه استفاده شود، می‌تواند عامل تغییر مثبت و ارتقای سلامت زنان در سطح فردی و اجتماعی باشد.
رسانه‌ها به عنوان ابزارهای اطلاع‌رسانی، آموزش و ارتباطات، نقش محوری در تقویت تاب‌آوری زنان ایفا می‌کنند. رسانه‌ها می‌توانند زنان را آگاه کنند، منابع حمایتی را معرفی کنند و فضایی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات و ایجاد همبستگی اجتماعی فراهم کنند.