مددکاری اجتماعی سبز یا Green Social Work یکی از رویکردهای نوین در رشته مددکاری اجتماعی است که بر پیوند میان انسان، جامعه و محیط‌زیست تأکید دارد.

این رویکرد به دنبال ایجاد تعادل میان عدالت اجتماعی و پایداری زیست‌محیطی است و تلاش می‌کند تا با حفظ منابع طبیعی، رفاه انسان‌ها نیز تضمین شود.

در اصل اول، مددکاری اجتماعی سبز انسان را بخشی از طبیعت می‌داند. این دیدگاه کل‌نگر بیان می‌کند که سلامت جامعه بدون سلامت محیط‌زیست ممکن نیست. در اصل دوم، عدالت اجتماعی و زیست‌محیطی مطرح است. همه مردم باید از محیطی سالم و ایمن برخوردار باشند و هیچ گروهی نباید بیشتر از دیگران در معرض آلودگی یا بلایای طبیعی قرار گیرد.

در اصل سوم، پیوند حقوق بشر و حقوق محیط‌زیست مطرح می‌شود. دسترسی به آب، غذا، مسکن و هوای پاک حق اساسی هر انسان است. اصل چهارم به پایداری و مسئولیت در برابر نسل‌های آینده اشاره دارد. باید از منابع طبیعی به گونه‌ای استفاده شود که آیندگان نیز از آن بهره‌مند شوند.

در اصل پنجم، توانمندسازی و مشارکت مردم اهمیت دارد. جوامع محلی باید در تصمیم‌گیری‌ها و حل مشکلات محیط‌زیستی سهیم باشند. اصل ششم به مسئولیت اخلاقی مددکاران در حمایت از محیط‌زیست می‌پردازد. اصل هفتم همکاری میان‌رشته‌ای را لازم می‌داند و اصل هشتم بر پاسخ‌گویی به بحران‌های اقلیمی تمرکز دارد.

در اصل نهم، خودآگاهی و رفتار سبز در زندگی روزمره مطرح است و اصل دهم بر همبستگی جهانی و همکاری کشورها برای حفاظت از زمین تأکید می‌کند. مددکاری اجتماعی سبز با تکیه بر این اصول، راهی برای ساختن آینده‌ای سالم‌تر، عادلانه‌تر و پایدارتر ارائه می‌دهد.


مددکاری اجتماعی سبز یا Green Social Work شاخه‌ای نو و تحول‌آفرین از علم مددکاری اجتماعی است که به دنبال ایجاد پیوند میان عدالت اجتماعی، عدالت زیست‌محیطی و پایداری اکولوژیکی است.
این رویکرد بر این باور است که مشکلات اجتماعی مانند فقر، بی‌خانمانی، نابرابری و تبعیض، با بحران‌های محیط‌زیستی مانند آلودگی، تغییرات اقلیمی و تخریب منابع طبیعی ارتباط مستقیم دارند. در واقع، زمانی که محیط‌زیست آسیب می‌بیند، جوامع انسانی نیز آسیب می‌بینند و این آسیب بیشتر متوجه اقشار ضعیف و محروم است.

مددکاری اجتماعی سبز تلاش می‌کند نگاه سنتی مددکاری را از سطح فردی و اجتماعی فراتر ببرد و آن را به سطح محیط‌زیستی و جهانی گسترش دهد. در این دیدگاه، رفاه انسان بدون سلامت محیط‌زیست ممکن نیست و هر اقدام مددکارانه باید به پایداری طبیعت نیز توجه داشته باشد.

در ادامه، با ده اصل بنیادین مددکاری اجتماعی سبز آشنا می‌شویم که شالوده این رویکرد را تشکیل می‌دهند.

 ۱. دیدگاه بوم‌شناختی و کل‌نگر

نخستین اصل مددکاری اجتماعی سبز، داشتن دیدگاهی بوم‌شناختی و کل‌نگر است.
این اصل بر این باور است که انسان، طبیعت و جامعه بخش‌هایی از یک کل منسجم‌اند و هر تغییری در یکی از این بخش‌ها بر دیگری تأثیر می‌گذارد. مددکاری اجتماعی سبز، انسان را جدای از طبیعت نمی‌بیند بلکه او را بخشی از نظام زیستی می‌داند که باید در تعادل و هماهنگی با محیط اطراف خود زندگی کند.

در این دیدگاه، مشکلاتی مانند فقر، بی‌کاری یا مهاجرت اجباری تنها پیامدهای اقتصادی یا اجتماعی نیستند، بلکه می‌توانند نتیجه تخریب محیط‌زیست، خشکسالی، کمبود منابع یا آلودگی نیز باشند. بنابراین مددکار اجتماعی باید در تحلیل مسائل اجتماعی، به عوامل محیط‌زیستی هم توجه کند. این نگاه کل‌نگر به مددکاران کمک می‌کند تا ریشه‌ی مشکلات را عمیق‌تر درک کنند و راه‌حل‌های جامع‌تر و پایدارتری ارائه دهند.

 ۲. عدالت اجتماعی و عدالت زیست‌محیطی

دومین اصل مددکاری اجتماعی سبز، پیوند میان عدالت اجتماعی و عدالت زیست‌محیطی است. این اصل تأکید می‌کند که آسیب‌های زیست‌محیطی معمولاً بیش از همه به فقرا و گروه‌های به حاشیه‌رانده‌شده ضربه می‌زند. برای مثال، محله‌هایی که در مناطق کم‌درآمد قرار دارند اغلب در معرض آلودگی هوا، زباله‌های صنعتی یا کمبود منابع آبی هستند.

در چنین شرایطی، مددکاران اجتماعی وظیفه دارند برای دسترسی برابر همه انسان‌ها به محیطی سالم و ایمن تلاش کنند. این تلاش می‌تواند از راه آموزش، حمایت از جوامع محلی، یا مشارکت در تدوین سیاست‌های زیست‌محیطی عادلانه انجام شود. عدالت زیست‌محیطی به این معناست که هیچ‌کس نباید به دلیل وضعیت اقتصادی یا اجتماعی خود، از حق زندگی در محیطی سالم محروم شود.

 ۳. پیوند حقوق بشر و حقوق محیط‌زیست

اصل سوم بر همبستگی میان حقوق بشر و حقوق محیط‌زیست تأکید دارد. در گذشته، حقوق بشر بیشتر بر نیازهای انسانی متمرکز بود، اما در دنیای امروز روشن شده است که تحقق بسیاری از این حقوق بدون حفظ محیط‌زیست ممکن نیست.

حق داشتن آب سالم، غذای کافی، مسکن ایمن و سلامت جسمی و روانی، همگی به سلامت طبیعت وابسته‌اند. وقتی زمین آلوده شود، آب‌ها خشک شوند یا هوا ناسالم شود، این حقوق اساسی انسان‌ها نیز نقض می‌شود.

مددکاری اجتماعی سبز بر این باور است که دفاع از حقوق بشر بدون دفاع از محیط‌زیست بی‌معناست. مددکاران اجتماعی باید هم‌زمان مدافع حقوق انسانی و زیست‌محیطی باشند و در برابر تخریب طبیعت، سکوت نکنند.

 ۴. پایداری و مسئولیت نسبت به نسل‌های آینده

اصل چهارم مددکاری اجتماعی سبز، پایداری و مسئولیت‌پذیری نسبت به نسل‌های آینده است. پایداری یعنی استفاده از منابع طبیعی به گونه‌ای که نیازهای امروز را برآورده کنیم بدون آن‌که توانایی نسل‌های آینده برای رفع نیازهایشان به خطر بیفتد.

در این اصل، مددکار اجتماعی سبز تلاش می‌کند در جامعه آگاهی ایجاد کند تا مردم در مصرف انرژی، آب، غذا و منابع طبیعی تعادل داشته باشند. او به افراد و سازمان‌ها کمک می‌کند سبک زندگی پایدار و سازگار با محیط‌زیست را تمرین کنند.

همچنین این رویکرد بر استفاده از دانش بومی و روش‌های سنتی حفاظت از طبیعت تأکید دارد. بسیاری از جوامع محلی در طول تاریخ، راهکارهای هوشمندانه‌ای برای حفظ منابع طبیعی داشته‌اند و این تجربیات می‌تواند الگویی ارزشمند برای دنیای امروز باشد.

 ۵. توانمندسازی و مشارکت اجتماعی

در اصل پنجم، بر توانمندسازی جوامع و مشارکت مردمی تأکید می‌شود.
مددکاری اجتماعی سبز بر این باور است که مردم، به‌ویژه جوامع محلی، بهترین شناخت را از محیط زندگی خود دارند و باید در تصمیم‌گیری‌های مربوط به محیط‌زیست مشارکت فعال داشته باشند.

مددکاران اجتماعی سبز به جای اجرای دستوری برنامه‌ها، به دنبال آموزش، تشویق و تقویت اعتمادبه‌نفس مردم هستند تا خودشان عامل تغییر باشند. برای نمونه، پروژه‌های بازیافت محلی، صرفه‌جویی در مصرف آب یا بازسازی محیط‌های طبیعی، زمانی موفق خواهند بود که ساکنان منطقه با آگاهی و انگیزه در آن شرکت کنند.

توانمندسازی یعنی افزایش دانش، مهارت و احساس کنترل مردم بر زندگی و محیط خود. در مددکاری سبز، این اصل به معنای کمک به جوامع برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی، سازگاری با تغییرات اقلیمی و ایجاد شیوه‌های زندگی سالم و پایدار است.


۶. مسئولیت اخلاقی و حمایت‌گری

اصل ششم به مسئولیت اخلاقی مددکار اجتماعی اشاره دارد.
از دیدگاه مددکاری اجتماعی سبز، حفظ محیط‌زیست نه‌تنها یک وظیفه حرفه‌ای بلکه یک تعهد اخلاقی است. مددکار اجتماعی باید در برابر هرگونه بی‌عدالتی، اعم از اجتماعی یا زیست‌محیطی، موضع بگیرد و صدای گروه‌هایی باشد که صدایی ندارند.

حمایت‌گری یا Advocacy بخش مهمی از این اصل است. مددکاران می‌توانند از طریق گفت‌وگو با سیاست‌گذاران، سازمان‌های دولتی و نهادهای مدنی، برای اجرای قوانین و سیاست‌های زیست‌محیطی مؤثر تلاش کنند. آن‌ها همچنین می‌توانند در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی درباره پیامدهای تخریب محیط‌زیست آگاهی‌رسانی کنند.


 ۷. همکاری میان‌رشته‌ای

اصل هفتم مددکاری اجتماعی سبز، همکاری میان‌رشته‌ای است.
بحران‌های زیست‌محیطی پیچیده‌اند و حل آن‌ها تنها با رویکرد اجتماعی یا علمی ممکن نیست. برای مثال، تغییرات اقلیمی موضوعی است که باید از منظر علمی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بررسی شود.

مددکاران اجتماعی سبز با متخصصان محیط‌زیست، سلامت عمومی، روان‌شناسی، اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری همکاری می‌کنند تا راه‌حل‌هایی جامع و کارآمد ارائه دهند. این همکاری میان‌رشته‌ای باعث می‌شود تصمیم‌گیری‌ها دقیق‌تر و مؤثرتر باشد.

در واقع، مددکاری اجتماعی سبز پلی است میان علوم انسانی و علوم طبیعی؛ پلی که هدفش ایجاد تعادل میان رفاه انسان و سلامت زمین است.


 ۸. پاسخ به بحران‌های اقلیمی و بلایا

یکی از حوزه‌های مهم مددکاری اجتماعی سبز، مدیریت پیامدهای اجتماعی تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی است.
امروزه میلیون‌ها نفر به دلیل سیل، خشکسالی، طوفان یا آتش‌سوزی‌های گسترده خانه و زندگی خود را از دست می‌دهند.

مددکار اجتماعی سبز نقش مهمی در حمایت از این افراد دارد. او به بازماندگان کمک می‌کند تا از نظر روانی و اجتماعی با شرایط جدید کنار بیایند و دوباره زندگی خود را بازسازی کنند. همچنین در مرحله پیشگیری، مددکاران می‌توانند در آموزش جوامع درباره آمادگی در برابر بلایا نقش فعالی ایفا کنند.

مددکاری اجتماعی سبز نه‌تنها به پیامدهای انسانی بلایا می‌پردازد، بلکه تلاش می‌کند سیاست‌های کلان را برای کاهش خطرات اقلیمی تغییر دهد. برای مثال، تشویق به استفاده از انرژی‌های پاک، کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و حمایت از طرح‌های بازسازی جنگل‌ها از جمله اقداماتی است که در این راستا انجام می‌شود.

 ۹. خودآگاهی و رفتار سازگار با محیط‌زیست

در اصل نهم، تأکید بر خودآگاهی و تغییر رفتار فردی مددکار اجتماعی است.
مددکاران سبز باید در زندگی شخصی خود نیز الگوی احترام به محیط‌زیست باشند. این یعنی کاهش مصرف منابع، بازیافت مواد، استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و پرهیز از رفتارهای آلاینده.

خودآگاهی یعنی درک نقش فردی در حفظ یا تخریب محیط‌زیست. زمانی که مددکاران با رفتار خود نشان دهند که به اصول پایداری پایبند هستند، می‌توانند تأثیر مثبتی بر جامعه بگذارند و دیگران را نیز به رفتار مسئولانه‌تر تشویق کنند.

همچنین این اصل شامل بازنگری در روش‌های کاری نیز می‌شود. برای مثال، استفاده از جلسات آنلاین به جای سفرهای طولانی، استفاده از کاغذ کمتر یا حمایت از برنامه‌های سازمانی سبز می‌تواند بخشی از عمل‌گرایی مددکاران باشد.



 ۱۰. همبستگی جهانی

آخرین اصل مددکاری اجتماعی سبز، همبستگی جهانی است.
بحران‌های زیست‌محیطی مرز نمی‌شناسند و اثرات آن‌ها همه انسان‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تغییرات اقلیمی، آلودگی اقیانوس‌ها و نابودی جنگل‌ها مسائلی جهانی هستند که همکاری بین ملت‌ها را می‌طلبند.

مددکاران اجتماعی سبز باور دارند که حفاظت از زمین مسئولیتی جمعی است. آن‌ها با سازمان‌های بین‌المللی، گروه‌های مدنی و نهادهای محلی همکاری می‌کنند تا فرهنگ صلح با طبیعت را ترویج دهند. این همبستگی جهانی می‌تواند از طریق آموزش، تبادل تجربیات، و حمایت از کشورهایی که بیشتر در معرض آسیب‌های اقلیمی‌اند، تحقق یابد.


مددکاری اجتماعی سبز، رویکردی تحول‌گرا در علم مددکاری است که انسان را جزئی از طبیعت می‌داند و رفاه اجتماعی را در پیوند با سلامت زمین معنا می‌کند.
این رویکرد بر پایه اصولی چون عدالت زیست‌محیطی، مشارکت مردمی، مسئولیت اخلاقی، همکاری میان‌رشته‌ای و پایداری بنا شده است.

در دنیای امروز که تغییرات اقلیمی، آلودگی و تخریب منابع طبیعی به تهدیدی جدی برای زندگی بشر تبدیل شده‌اند، مددکاری اجتماعی سبز می‌تواند راهی برای ایجاد تعادل دوباره میان انسان و طبیعت باشد. این رشته نه‌تنها به درمان مشکلات اجتماعی می‌پردازد، بلکه ریشه‌های آن‌ها را در ساختارهای اقتصادی و زیست‌محیطی جست‌وجو می‌کند.

هدف نهایی مددکاری اجتماعی سبز، ساختن جهانی عادلانه، پایدار و انسانی است؛ جهانی که در آن، انسان و طبیعت در کنار هم رشد کنند و آینده‌ای سالم‌تر برای نسل‌های بعدی رقم بخورد.