مددکاری اجتماعی تحول‌گرا (Transformative Social Work) رویکردی نوین و پویا در عرصه مددکاری اجتماعی است که هدف آن فراتر رفتن از کمک‌های فردی و موقت و حرکت به سمت تغییرات ساختاری و بنیادین اجتماعی است.
مددکاری اجتماعی تحول‌گرا به رویکردی از مددکاری اجتماعی گفته می‌شود که هدف اصلی آن توانمندسازی افراد و جوامع، تحقق عدالت اجتماعی و مقابله با نابرابری‌ها و ساختارهای ناعادلانه است. این نوع مددکاری اجتماعی تنها به کمک و حمایت فردی محدود نمی‌شود، بلکه به دنبال ایجاد تغییرات عمیق و ساختاری در جامعه است که موجب بهبود وضعیت گروه‌های آسیب‌پذیر و محروم می‌گردد.

خاطره اکبری نویسنده خانه تاب آوری تاکید میکند در مددکاری اجتماعی تحول‌گرا، تمرکز بر تقویت قدرت و مشارکت مردم در فرآیند تصمیم‌گیری جمعی برای ایجاد تغییر است.
این رویکرد عدالت اجتماعی، توسعه پایدار و حقوق بشر را به عنوان ارزش‌های بنیادین خود دارد و تلاش می‌کند موانع مشارکت را شناسایی و رفع کند تا جوامع بتوانند بحران‌ها و نابرابری‌ها را با همبستگی و همکاری پشت سر بگذارند.

همچنین این دیدگاه به مسائل پیچیده معاصر مانند تغییرات اقلیمی، فقر، بهداشت نابرابر و توسعه پایدار به صورت فراتر از سطح فردی، در سطوح فرد، خانواده، جامعه و ساختارهای کلان اجتماعی نگاه می‌کند و تلاش می‌کند با رویکردی جامع و چندسطحی، تغییرات بنیادی و ماندگار ایجاد کند.

این رویکرد با تمرکز بر عدالت اجتماعی، توانمندسازی افراد و گروه‌های محروم، و مقابله با ریشه‌های اصلی نابرابری و تبعیض، به دنبال تحول در ساختارهای قدرت و نابرابری‌های موجود در جامعه می‌باشد. مددکاری اجتماعی تحول‌گرا نه تنها به اصلاح وضع موجود می‌پردازد بلکه سعی دارد تا با ایجاد عدالت و برابری در سطح کلان، زندگی بهتر و پایدار برای همه اعضای جامعه فراهم آورد.

اصول و مبانی مددکاری اجتماعی تحول‌گرا از دیدگاه‌های انتقادی و فمینیستی گرفته شده که تأکید بر ساختارهای تحمیلی و ساختن هویت‌های اجتماعی دارد.
این رویکرد می‌کوشد نابرابری‌ها، تبعیض‌های جنسیتی، نژادی، اقتصادی و فرهنگی را شناسایی و به نقد بکشد و از همین نقطه برای ایجاد تغییرات اساسی و فراگیر اقدام کند.
مددکاران اجتماعی تحول‌گرا نقش واسطه، مربی و راهبر را در کنار مددجویان ایفا می‌کنند و سعی دارند با تقویت آگاهی اجتماعی و سیاسی مخاطبان خود، آنان را به مشارکت فعال در فرآیند تغییر تشویق کنند.

یکی از ویژگی‌های اساسی مددکاری اجتماعی تحول‌گرا تمرکز بر توانمندسازی است.
برخلاف روش‌های سنتی که افراد را به عنوان "مراجعه‌کننده" می‌بینند، این رویکرد افراد را به عنوان بازیگران اصلی تغییر می‌شناسد.
مددکاران اجتماعی در این چارچوب، فرآیندهایی را طراحی می‌کنند که افراد و جوامع بتوانند توانایی‌های خود را بازشناسند، افزایش دهند و بر مشکلات خود به صورت مستقل غلبه کنند.
این توانمندسازی نه تنها در سطح فردی بلکه در سطح گروهی و اجتماعی نیز صورت می‌گیرد و زمینه مشارکت فعال در ساخت جامعه‌ای عادلانه‌تر را فراهم می‌کند.

مددکاری اجتماعی تحول‌گرا به شدت با مسائل عدالت اجتماعی و حقوق بشر درگیر است.
این رویکرد معتقد است که مشکلات و آسیب‌های فردی غالباً ریشه در ساختارهای غیرعادلانه و سیاست‌های ناعادلانه دارند. بنابراین، مددکاران اجتماعی تحول‌گرا در کنار خدمات مستقیم به افراد، به دنبال تغییر سیاست‌ها، قوانین و فرهنگ‌هایی هستند که باعث حفظ نابرابری‌ها می‌شوند. آنها در حوزه آموزش، سیاستگذاری و فعالیت‌های مدنی با جامعه همکاری می‌کنند تا صدای محرومان را به گوش مسئولین برسانند و شرایط را به نفع اقشار آسیب‌پذیر تغییر دهند.

در مددکاری اجتماعی تحول‌گرا، تمرکز بر روش‌های مشارکتی و تعاملی است.
به این معنا که استفاده از مدل‌های دیالوگ محور، مشارکت گروهی و کار تیمی در تمامی مراحل مداخله اهمیت دارد. این نوع رویکرد، زمینه را برای ایجاد فضای امن و اعتماد میان مددکار و مددجو فراهم می‌کند تا گفتگو و تبادل نظر به شکل مؤثر و سازنده انجام شود. همچنین، این مشارکت‌جویی، کمک می‌کند تا برنامه‌ها و مداخلات اجتماعی دقیق‌تر و متناسب با نیازهای واقعی جامعه طراحی و اجرا شود.

از منظر آسیب‌شناسی، مددکاری اجتماعی تحول‌گرا به تمامی سطوح فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی توجه دارد و سعی دارد با بررسی علل جدی‌تر و عمیق‌تر مشکلات، راهکارهای بنیانی و بلندمدت ارائه دهد.
برای مثال، در موضوعاتی مانند فقر، خشونت خانگی، اعتیاد، و تبعیض‌های نژادی، مددکاران اجتماعی تحول‌گرا صرفاً به درمان علائم نمی‌پردازند، بلکه ساختارهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی که این مشکلات را تداوم می‌بخشند تحلیل و نقد می‌کنند.

مددکاری اجتماعی تحول‌گرا همچنین به موضوعات فرهنگی و هویتی توجه ویژه‌ای دارد.
توجه به فرهنگ‌های مختلف و احترام به تفاوت‌های قومی، مذهبی و زبانی بخشی از این رویکرد است که برای ایجاد برابری واقعی ضروری است. در این زمینه، مددکار اجتماعی تحول‌گرا از طریق گفتگو، آموزش فرهنگی و تقویت هویت‌های مثبت، به مقابله با تعصبات و کلیشه‌های منفی می‌پردازد و به ترویج همزیستی مسالمت‌آمیز و تنوع فرهنگی کمک می‌کند.

از نظر رویکردهای عملی، مددکاری اجتماعی تحول‌گرا در حوزه‌های مختلفی قابل اجراست.
در مدارس، مراکز بهداشتی، سازمان‌های مردم‌نهاد، مراکز توانبخشی و حتی در سطح سیاست‌گذاری اجتماعی فعالیت می‌کند. این رویکرد می‌تواند به صورت برنامه‌های آموزشی، کمپین‌های آگاهی‌بخشی، مداخلات روانی-اجتماعی، یا پروژه‌های توسعه جامعه پایدار به کار گرفته شود. همچنین می‌تواند با به کارگیری فناوری‌های نوین و فضای مجازی، به توانمندسازی جمعی و گسترش فرهنگ عدالت‌محور کمک کند.

از نظر تأثیرگذاری، مددکاری اجتماعی تحول‌گرا موجب افزایش حساسیت اجتماعی نسبت به مسائل عدالت و حقوق بشر می‌شود.
با تأکید بر اهمیت تغییرات ساختاری، این رویکرد به جامعه کمک می‌کند تا نه تنها مشکلات را موقتی حل کند بلکه شرایط را به سمت وضعیت بهتر و عادلانه‌تر هدایت کند. این تحول پایدار، موجب کاهش آسیب‌های اجتماعی و بهبود کیفیت زیست اجتماعی مردم خواهد شد.

مددکاری اجتماعی تحول‌گرا با تأکید بر اصول اخلاقی مفهومی مانند احترام به کرامت انسانی، همدلی واقعی، عدالت‌خواهی، و تعهد به تغییر مثبت، یک چارچوب جامع و کاربردی برای مددکاران اجتماعی ارائه می‌دهد. این رویکرد کمک می‌کند تا مددکاران علاوه بر انجام وظایف فنی خود، نقش آفرینان قوی در فرآیندهای اجتماعی و سیاسی کشورها باشند و به ارتقای سطح سلامت روانی و اجتماعی جامعه کمک کنند.

کمک به ایجاد فضای گفتگو، آموزش مستمر مددکاران درباره حقوق بشر و نظریه‌های انتقادی، تقویت مشارکت اجتماعی، و استفاده از روش‌های ارزیابی و پایش اثر بخشی مداخلات، از ابزارهای کلیدی در مددکاری اجتماعی تحول‌گرا محسوب می‌شوند. این ابزارها زمینه را برای به‌روزرسانی همیشگی برنامه‌ها و تقویت توان واکنش به مشکلات جدید فراهم می‌آورند.

مددکاری اجتماعی تحول‌گرا یک رویکرد جامع و آینده نگر است که در آن مددکار اجتماعی صرفاً نقش کارشناس یا کمک‌رسان را ایفا نمی‌کند بلکه به یک فعال تحول، مربی و رهبر اجتماعی تبدیل می‌شود. هدف نهایی این رویکرد، ساختن جوامع عادلانه، توانمند و پویاست که همه افراد در آن فرصت رشد و شکوفایی داشته باشند و از حقوق و فرصت‌های برابر برخوردار باشند.