انسان از ابتدای آفرینش در معرض خطرات روانی و جسمانی بوده و با تجربه انواع و اقسام بلایای طبیعی و غیرطبیعی در طول تاریخ در برابر برخی مقاوم شده و در برابر برخی دیگر هنوز راه چاره‌ای وجود ندارد. اما انسان در هر دوره تلاش کرده دانش مربوط به بلایای مختلف از طبیعی تا غیر طبیعی، روانی تا جسمانی را کسب کند تا کمتر دچار بحران شود و این بحران‌ها را بتواند از سر بگذراند. سرعت روند بسیاری از بیماری های مسری در جوامع مدرن به دلیل تکنولوژی های پیشرفته نسبت به دوران گذشته افزایش یافته است. همچنین به دلیل تغییر ژنتیکی برخی از ویروس ها موارد جدید ابتلا با نوع جدید و ناشناخته سبب سردرگمی و استرس های زیادی می شود. بنابراین مدیریت بحران و استرس در جامعه بسیار مهم است.

 

بحران چیست؟

بحران به لحاظ روان‌شناختی در شرایطی تعریف می‌شود که تهدیدات و خطراتی وضعیت روان‌شناختی افراد یک جامعه را تهدید کند و سلامت روان آنها را به خطر بیاندازد. این روزها شاهدیم که شیوع ویروس کرونا در سطح جوامع مختلف و ایران بحرانی را در کشورهای مختلف ایجاد کرده، به طوری که سازمان بهداشت جهانی به طور مداوم درباره آن صحبت می‌کند.

پر واضح است که پیش از اپیدمیک شدن و شایع شدن یک بیماری یا اتفاق در سطح جامعه این اضطراب ناشی از آن است که مردم را دچار وضعیت نابسامان می‌کند. در واقع این شرایط روانی مساعد اعضای جامعه است که باعث مدیریت این بحران می‌شود، وگرنه همه می‌دانیم که در شرایط عادی همه افراد مدیریت بر اعصاب و روان خود را می‌توانند داشته باشند، اما مهم این است که در شرایط بحرانی بتوانیم کنترل عصبی بر روان خود و مدیریت دیگران را داشته باشیم.

تفاوت اضطراب و استرس

اگرچه استرس و اضطراب منفی هر دو در دسته‌ افکار منفی قرار می‌گیرند، اما با یکدیگر متفاوت‌اند. استرس به‌ طور کلی، تجربه‌ای موقتی است، در حالی‌ که اضطراب مسئله‌ای دائمی درباره‌ سلامت روحی و روانی افراد است. اضطراب یکی از مشکلات بسیار رایجی است که سلامت روح و روان را متأثر می‌کند.

استرس واکنش بدن در برابر تغییرها و چالش‌هاست و از نظر مدت‌ زمان و شدت، در افراد مختلف متفاوت است. استرس می‌تواند محرکی برای ایجاد اضطراب باشد و اضطراب می‌تواند نشانه‌ای بیرونی از استرس حاد باشد. علائم مختلفی مانند تنش و ناراحتی در ماهیچه‌ ها، افزایش ضربان قلب و بی‌خوابی ممکن است هنگام وقوع هر دوی این حالات نمود پیدا کند. وجود اضطراب در زندگی اجتناب‌ناپذیر است. در زندگی همه‌ افراد، سطحی از این اضطراب دیده می ‌شود. گاهی برخی مشکلات کاری و موراد مشابه موجب اضطراب و بی‌خوابی و حتی ترس‌های مرضیِ اجتماعی می‌شود.

دیوید اشپیگل (David Spiegle) استاد علوم‌رفتاری و روان‌پزشکی دانشگاه استنفورد می‌گوید: «تفاوت کلیدی میان استرس و اضطراب، در احساس درماندگی است.» او مبارزه با استرس را در کاهش درماندگی ناشی از استرس مهم می داند. موتور محرکه‌ اضطراب، استرس است. اما باید توجه داشته باشیم، زمانی که اضطراب به‌ شکلی مزمن و دائمی در می‌آید، باید به‌طور خاص به درمان آن پرداخت و دیگر به‌عنوان نتیجه‌ استرس به آن نگاه نکرد.

آدم‌های مضطرب همان‌هایی هستند که زمان گرانی یورش به سمت خرید دلار، مسکن یا هر چیز دیگری می‌برند که البته باعث گران شدنش نیز خودشان هستند، همین افراد این روزها برای تهیه ماسک یا مواد ضدعفونی کننده باعث می‌شوند که این محصولات در بازار نایاب شوند. درست است که این روزها کل جامعه برای ویروس کرونا مضطراب شده است، اما باید حواسمان باشد اگر با تهیه ماسک‌، مواد ضدعفونی کننده یا رعایت بهداشت سطح استرسمان پایین نمی‌آید و آرامش روانی پیدا نمی‌کنیم، نشانه اضطراب زیاد و کاذب‌ است.

همه افراد مضطرب برای رفع اضطراب‌های خود دست به رفتارهای ایمن یا اطمینان طلبی در راستای کاهش اضطراب خود می‌زنند و این همان حالت اولیه برای ایجاد آرامش است.

اینکه از همه چیز به مقدار بالا تهیه کنیم، یک کارتن ماسک بخریم و در منزل بگذاریم و اقداماتی از این قبیل، تنها به آرامش مقطعی می رسیم و نمی‌تواند اضطراب را کم کند.

در بحران کنونی نمونه‌هایی را شاهد هستیم که به درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند که تنها یک سرماخوردگی ساده دارند. این افراد با همان اضطراب وجودی که دارند متأسفانه باعث بیماری خود می‌شوند، چرا که افکار منفی مربوط به بیماری آنها را احاطه کرده است، اینها مدام در حال چک کردن اخبار تلویزیون و رسانه‌های مختلف، فضای مجازی و ضدعفونی کردن هستند، وگرنه با یک مدیریت ساده بهداشت فردی می‌توان از مبتلا شدن به این بیماری جلوگیری کرد.

هجوم مردم به داروخانه ها، خرید انواع ماسک و ترویج بازار دلالی ماسک و ضدعفونی کننده و انواع اسپری و پد الکلی همه موجب شده تا کرونا قبل از آنکه در شکل ویروس تاثیرگذار باشد، سلامت فکری مردم را نشانه رود.

نبود قرص های ویتامینC، کمبود و گران شدن سیر و انواع میوه هایی که سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند همه موجب شده تا این محصولات نایاب شده و یا با قیمت های نجومی عرضه شود.

از طرفی در میان مردم، افرادی که نگرانی شدید از ابتلای خود و عزیزانشان دارند دچار وسواس فکری و عملی شده و زندگی را به کام خود و سایر اعضای خانواده تلخ می کنند.

ترس و اضطراب باعث حساسیت افراد به علائم بدنی می‌شود، به طوری که خیلی از افراد علائم بدنی خود را به صورت نادرست تفسیر می‌کنند و احساس می‌کنند دچار بیماری شده اند و به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هجوم می‌آورند که این امر به نوبه خود باعث افزایش فشار بر سیستم درمانی می‌شود.

علائمی مثل ترس و اضطراب و افسردگی چه در مردم عادی و چه در کادر درمانی در این شرایط افزایش می‌یابد که همین امر باعث تضعیف سیستم ایمنی در برابر ابتلا به بیماری‌های ویروسی می‌شود. همچنین در شرایط کنونی ترس و نگرانی از ابتلا به این یبماری باعث موارد اختلالات روانی در بیماران اعصاب و روان می‌شود.

اضطراب بیش از حد باعث می‌شود افراد شایعات را بیشتر بپذیرند و برای کاهش ترس و نگرانی خود به شایعات دامن بزنند.

تجربه استرس برای مدتی طولانی می تواند سیستم ایمنی بدن انسان را تضعیف کرده و فرد را نسبت به بیماری ها آسیب پذیر سازد که از نمونه های کوچک مانند سرماخوردگی تا موارد جدی‌تر مانند آنفلوآنزا و کرونا را شامل می شود.

برای کمک به مقابله با آثار استرس، خواب کافی و با کیفیت بالا، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم، متشکل از میوه، سبزی، پروتئین های بدون چربی و غلات سبوس دار، و ورزش منظم را فراموش نکنیم. اگر به طور مرتب مریض می شویم، با پزشک خود در باره چگونگی رسیدگی به منبع استرس یا هر موضوع سلامت دیگر که موجب بیماری در ما می شود، صحبت کنیم.

«زهرا تابنده»، کارشناس ارشد روان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شیراز