تاب‌ آوری و توسعه پایدار، زیربنای تحقق آینده‌ای بهتر برای نسل‌های آینده است.

چرا تاب‌آوری برای توسعه پایدار حیاتی است؟

در سال‌های اخیر، بحث توسعه پایدار به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های جهانی تبدیل شده است. توسعه پایدار به معنای برآورده کردن نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهای خود است. اما در دنیایی که با بحران‌هایی همچون تغییرات اقلیمی، پاندمی‌ها، نابرابری‌های اجتماعی و بحران‌های اقتصادی روبه‌رو است، مفهوم تاب‌آوری (Resilience) به یک ضرورت تبدیل شده است.
تاب‌آوری یعنی توانایی افراد، جوامع و سیستم‌ها برای تحمل شوک‌ها، سازگاری با شرایط جدید و حتی رشد در دل بحران‌. پیوند میان تاب‌آوری و توسعه پایدار نشان می‌دهد که برای ساخت آینده‌ای پایدار، تنها حفظ منابع کافی نیست؛ بلکه باید سیستم‌هایی ایجاد شوند که در برابر بحران‌ها مقاوم، انعطاف‌پذیر و توانمند باشند.

تاب‌ آوری در برابر تغییرات اقلیمی

یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که ارتباط میان تاب‌آوری و توسعه پایدار در آن به چشم می‌خورد، تغییرات اقلیمی است. پدیده‌هایی مانند بالا آمدن سطح آب دریاها، وقوع طوفان‌های شدید، و خشکسالی‌های طولانی، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی، انرژی و سلامت بشر هستند. نمونه بارز آن، سیل ویرانگر پاکستان در سال ۲۰۲۲ بود که یک‌سوم کشور را زیر آب برد.

برای رسیدن به توسعه پایدار، باید تاب‌آوری در برابر چنین بحران‌هایی افزایش یابد. این امر هم از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (کاهش اثرات) و هم از طریق سازگاری (مانند توسعه زیرساخت‌های مقاوم یا کشاورزی سازگار با اقلیم) امکان‌پذیر است. در واقع، بدون تاب‌آوری اقلیمی، هیچ سیاست توسعه پایداری نمی‌تواند دوام بیاورد.

تاب‌آوری اقتصادی و توسعه پایدار

اقتصادهای جهانی در دهه‌های اخیر بارها نشان داده‌اند که در برابر بحران‌ها شکننده‌اند؛ از بحران مالی ۲۰۰۸ گرفته تا اختلالات زنجیره تأمین در دوران **کرونا**. توسعه پایدار زمانی موفق خواهد بود که همراه با **تاب‌آوری اقتصادی** باشد.
مدل‌هایی مانند **اقتصاد چرخشی**، **کارآفرینی اجتماعی** و **انرژی‌های تجدیدپذیر محلی**، راهکارهایی هستند که هم پایداری را تضمین می‌کنند و هم تاب‌آوری جوامع را در برابر شوک‌های جهانی افزایش می‌دهند. به‌عنوان مثال، استفاده از سیستم‌های انرژی خورشیدی محلی، هم مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش می‌دهد و هم در مواقع بحران (مانند قطع واردات سوخت یا خاموشی‌های گسترده) جوامع را مقاوم‌تر می‌سازد.

تاب‌آوری اجتماعی و عدالت پایدار

هیچ توسعه پایداری بدون توجه به عدالت اجتماعی و کاهش شکاف طبقاتی پایدار نخواهد بود. پاندمی کرونا نشان داد که جوامع نابرابر، در برابر بحران‌ها بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. برای مثال، حاشیه‌نشینان شهری در کشورهای در حال توسعه به دلیل نداشتن دسترسی به اینترنت، آب سالم یا خدمات بهداشتی، بیش از دیگران آسیب دیدند.
تاب‌آوری اجتماعی زمانی تحقق می‌یابد که سیاست‌ها بر پایه مشارکت مردم، توانمندسازی زنان و جوانان و سرمایه‌گذاری در آموزش و سلامت طراحی شوند. توسعه پایدار نه تنها به معنای حفاظت از محیط زیست، بلکه به معنای ساختن جوامعی عادلانه، مقاوم و مشارکت‌محور است.

تاب‌آوری فرهنگی و روانی در مسیر پایداری

فرهنگ‌ها و سنت‌های بومی نقشی اساسی در ایجاد تاب‌آوری دارند. جوامع بومی اقیانوس آرام، با استفاده از معماری سنتی و همبستگی اجتماعی، قرن‌ها در برابر تغییر سطح دریا و بلایای طبیعی ایستادگی کرده‌اند. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که دانش تولید شده در اقلیم یا حکمت‌ بومی و میراث فرهنگی می‌توانند در ساختن آینده‌ای پایدار الهام‌بخش باشند.
از سوی دیگر، تاب‌آوری روانی نیز اهمیت بالایی دارد. وقتی رسانه‌ها صرفاً بحران‌های زیست‌محیطی را به‌عنوان فاجعه معرفی کنند، مردم دچار ناامیدی و انفعال می‌شوند. اما روایت داستان‌های موفقیت در انرژی سبز یا کشاورزی پایدار می‌تواند امید و انگیزه را تقویت کند. به همین دلیل، رسانه‌ها و آموزش نقش محوری در ساختن فرهنگ تاب‌آور و پایدار دارند.

نقش فناوری در تاب‌آوری و توسعه پایدار

فناوری می‌تواند هم فرصتی بزرگ باشد و هم تهدیدی جدی. از یک سو، هوش مصنوعی، انرژی‌های تجدیدپذیر و شهرهای هوشمند به جوامع کمک می‌کنند تا منابع را بهینه مدیریت کرده و بلایا را پیش‌بینی کنند. از سوی دیگر، وابستگی شدید به فناوری‌های پیچیده می‌تواند آسیب‌پذیری جدیدی ایجاد کند؛ مانند خطر حملات سایبری یا انحصار فناوری توسط کشورهای قدرتمند.
تاب‌آوری فناورانه یعنی توسعه سیستم‌هایی که انعطاف‌پذیر، بومی‌سازی‌شده و عادلانه باشند. به عنوان مثال، دسترسی آزاد به داده‌ها و فناوری‌های باز می‌تواند مانع از وابستگی بیش‌ازحد کشورها به فناوری‌های خارجی شود و در عین حال توسعه پایدار را تسریع کند.

همزیستی تاب‌ آوری و توسعه پایدار

خاطره اکبری روانشناس و کارشناس سلامت تاکید میکند تاب‌آوری و توسعه پایدار همبود و هم آیند هستند و به عبارت دیگر دو روی یک سکه هستند. توسعه پایدار هدف نهایی است: رسیدن به جهانی عادلانه، سبز و کارآمد. اما تاب‌آوری ابزار و ظرفیت لازم برای رسیدن به این هدف است: توانایی سازگاری، تغییر و رشد در دل بحران‌ها.
از تغییرات اقلیمی گرفته تا بحران‌های اقتصادی، نابرابری‌های اجتماعی، چالش‌های فرهنگی و فناوری، تنها زمانی می‌توان به آینده‌ای پایدار دست یافت که تاب‌آوری در تمام سطوح سیاست‌گذاری و زندگی روزمره نهادینه شود. آینده بشریت نه تنها به حفظ منابع، بلکه به توانایی ما برای ایستادگی و پیشرفت در برابر بحران‌ها وابسته است.