نقش جمعیت همیاران سلامت روان ایران در ارتقای تاب‌آوری افراد دارای معلولیت

خاطره اکبری
روانشناس و کارشناس سلامت

تاب‌آوری افراد دارای معلولیت یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کیفیت زندگی و سلامت روان در جوامع مدرن محسوب می‌شود. در دنیای امروز که سرعت تغییرات اجتماعی و اقتصادی بسیار بالاست، افراد دارای معلولیت علاوه بر محدودیت‌های جسمی یا ذهنی، با چالش‌های عاطفی، اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای مواجه‌اند.
در این شرایط، حمایت اجتماعی و فعالیت‌های هدفمند نهادهای مردمی می‌تواند نقشی کلیدی در توانمندسازی و تاب‌آوری این گروه داشته باشد.
جمعیت همیاران سلامت روان ایران به عنوان یک نهاد غیردولتی، در سال‌های اخیر توانسته با اجرای برنامه‌های داوطلبانه، آموزشی، فرهنگی و اجتماعی بستری را فراهم کند که افراد دارای معلولیت نه تنها با مشکلات روزمره خود کنار بیایند، بلکه بتوانند ظرفیت‌های بالقوه‌شان را بالفعل سازند. این جمعیت با تأکید بر مفهوم «سلامت روان برای همه» تلاش می‌کند خدمات خود را به گونه‌ای طراحی کند که افراد دارای معلولیت نیز از چرخه سلامت روان و حمایت اجتماعی کنار گذاشته نشوند.

بنابراین، نقش این جمعیت در ارتقای تاب‌آوری، افزایش اعتمادبه‌نفس و ایجاد شبکه‌های حمایتی برای معلولان بسیار چشمگیر است و می‌تواند به عنوان الگویی موفق برای سایر سازمان‌های مردم‌نهاد مطرح شود.

مفهوم تاب‌آوری و ارتباط آن با سلامت روان معلولان
تاب‌آوری به توانایی افراد برای بازگشت به شرایط طبیعی پس از تجربه فشارها و مشکلات اشاره دارد. در مورد افراد دارای معلولیت، تاب‌آوری ابعاد پیچیده‌تری پیدا می‌کند؛ زیرا آن‌ها علاوه بر چالش‌های معمول زندگی، با موانعی مانند تبعیض اجتماعی، محدودیت دسترسی به امکانات آموزشی یا شغلی، و گاه مشکلات مالی جدی مواجه‌اند.
از منظر روان‌شناختی، فردی که دارای سطح بالایی از تاب‌آوری باشد، می‌تواند احساسات منفی ناشی از این مشکلات را مدیریت کرده، از منابع حمایتی موجود استفاده نماید و با امید به آینده، مسیر رشد شخصی را ادامه دهد. جمعیت همیاران سلامت روان ایران با درک این واقعیت، برنامه‌هایی طراحی کرده است که افراد دارای معلولیت را در مسیر تقویت تاب‌آوری یاری کند.

برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه مهارت‌های زندگی، ارائه خدمات مشاوره روان‌شناختی رایگان، و ایجاد بسترهایی برای تعامل اجتماعی از جمله اقداماتی است که به صورت مستقیم تاب‌آوری را در این گروه تقویت می‌کند. در واقع، فعالیت‌های این جمعیت به نوعی پلی میان نیازهای روانی و اجتماعی معلولان و منابع موجود در جامعه است که از طریق آن فرد می‌تواند به منابع قدرت درونی خود دست یابد.

حمایت اجتماعی و تأثیر آن بر تاب‌آوری افراد دارای معلولیت
یکی از مهم‌ترین عوامل ارتقای تاب‌آوری در معلولان، میزان و کیفیت حمایت اجتماعی است. حمایت اجتماعی به معنای دریافت کمک عاطفی، مالی، یا عملی از خانواده، دوستان، همسایگان و نهادهای اجتماعی است. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که حمایت اجتماعی مستمر و با کیفیت، تأثیر مستقیمی بر کاهش اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی افراد دارای معلولیت دارد.
در این زمینه، جمعیت همیاران سلامت روان ایران نقش واسطه‌ای مؤثر ایفا می‌کند. این جمعیت با جذب نیروهای داوطلب، تلاش می‌کند شبکه‌ای از حمایت اجتماعی گسترده ایجاد کند تا افراد دارای معلولیت در شرایط بحرانی تنها نباشند.
برای مثال، در زمان بحران‌های اقتصادی یا دوران همه‌گیری کرونا، بسیاری از معلولان دچار انزوا و مشکلات روانی شدید شدند، اما با برنامه‌های حمایتی این جمعیت، توانستند ارتباطات اجتماعی خود را حفظ کنند.
این حمایت‌ها به صورت بسته‌های معیشتی، تماس‌های تلفنی حمایتی، گروه‌های گفت‌وگو در فضای مجازی و حتی بازدیدهای حضوری با رعایت پروتکل‌ها انجام گرفت.
چنین اقداماتی نه تنها نیازهای مادی افراد را برطرف کرد، بلکه به لحاظ روانی نیز احساس تعلق و ارزشمندی را در آنان تقویت نمود. نتیجه این فرآیند، افزایش تاب‌آوری و کاهش اثرات منفی بحران‌ها بود.

فعالیت‌های داوطلبانه و نقش آن‌ها در توانمندسازی معلولان
فعالیت‌های داوطلبانه به عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در حمایت از معلولان شناخته می‌شود. داوطلبان با صرف زمان، انرژی و تخصص خود، نه تنها خدمات ارزشمندی به افراد دارای معلولیت ارائه می‌دهند، بلکه الگویی از همدلی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی به نمایش می‌گذارند.

جمعیت همیاران سلامت روان ایران با سازمان‌دهی و آموزش داوطلبان، توانسته شبکه‌ای گسترده از خدمات حمایتی را برای معلولان ایجاد کند. این فعالیت‌ها شامل آموزش مهارت‌های شغلی، همراهی در فعالیت‌های روزمره، ارائه مشاوره روانی، و حتی طراحی رویدادهای فرهنگی و هنری برای تقویت روحیه افراد دارای معلولیت می‌شود.
برای نمونه، برگزاری جشنواره‌های هنری که آثار معلولان در آن به نمایش گذاشته می‌شود، هم به افزایش اعتمادبه‌نفس آن‌ها کمک کرده و هم توجه جامعه را به توانایی‌هایشان جلب نموده است.

مشارکت داوطلبانه در این زمینه، دو اثر متقابل دارد: از یک سو تاب‌آوری معلولان را بالا می‌برد، و از سوی دیگر داوطلبان نیز تجربه‌ای عمیق از همدلی، مسئولیت اجتماعی و درک تفاوت‌ها کسب می‌کنند. این تعامل دوسویه به ایجاد جامعه‌ای فراگیرتر و همدل‌تر کمک می‌کند که خود عامل مهمی در ارتقای سلامت روان جمعی است.


نقش آموزش و آگاهی‌بخشی در تقویت تاب‌آوری
یکی دیگر از اقدامات کلیدی جمعیت همیاران سلامت روان ایران، تمرکز بر آموزش و آگاهی‌بخشی در زمینه سلامت روان و مدیریت استرس برای افراد دارای معلولیت و خانواده‌های آن‌هاست. بسیاری از مشکلات روانی و اجتماعی معلولان ناشی از کمبود آگاهی در جامعه و حتی خانواده‌هاست.
این جمعیت با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای والدین و مراقبان، آن‌ها را با روش‌های صحیح برخورد با استرس، نحوه تقویت اعتمادبه‌نفس و ایجاد فضای مثبت در خانه آشنا می‌سازد.
همچنین، برای خود افراد دارای معلولیت دوره‌هایی در زمینه مهارت‌های زندگی، خودمراقبتی، مهارت‌های ارتباطی و حتی کارآفرینی برگزار می‌شود. این آموزش‌ها کمک می‌کند که فرد نه تنها بتواند با مشکلات روانی و اجتماعی کنار بیاید، بلکه به یک فرد فعال در جامعه تبدیل شود.
آموزش و آگاهی‌بخشی در این سطح، تأثیری عمیق بر افزایش تاب‌آوری دارد، زیرا فرد می‌آموزد که به جای تمرکز بر محدودیت‌ها، بر ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایش تکیه کند. علاوه بر این، افزایش آگاهی عمومی در جامعه نسبت به حقوق معلولان نیز منجر به کاهش تبعیض و برچسب‌زنی می‌شود که خود به ارتقای سلامت روان و تاب‌آوری آنان کمک شایانی می‌کند.

تاثیر فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی بر سلامت روان معلولان
فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی بخش دیگری از اقدامات ارزشمند جمعیت همیاران سلامت روان ایران است که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر تاب‌آوری معلولان اثر می‌گذارد. مشارکت در برنامه‌های هنری، ورزشی و اجتماعی به افراد دارای معلولیت این فرصت را می‌دهد که خود را عضوی فعال و مفید از جامعه بدانند.
برای مثال، برگزاری نمایشگاه‌های هنری یا مسابقات ورزشی ویژه معلولان نه تنها فضای شادی و نشاط را برای آنان فراهم می‌کند، بلکه پیام مهمی به جامعه منتقل می‌کند: معلولیت محدودیت نیست، بلکه تفاوتی در مسیر زندگی است.
این نگاه مثبت و امیدوارکننده، درونی‌ترین احساسات افراد دارای معلولیت را تحت تأثیر قرار داده و سطح تاب‌آوری آنان را ارتقا می‌دهد. همچنین، حضور خانواده‌ها و عموم مردم در این فعالیت‌ها منجر به تعاملات اجتماعی گسترده‌تر شده و مانع از انزوا و گوشه‌گیری معلولان می‌شود.
چنین برنامه‌هایی با تأکید بر نقش اجتماعی و فرهنگی افراد دارای معلولیت، باعث تقویت سلامت روان و ایجاد امید به آینده در آنان می‌شود. در واقع، جمعیت همیاران سلامت روان ایران با طراحی این فعالیت‌ها، گامی مهم در جهت ادغام اجتماعی معلولان برداشته است.

جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
در مجموع، نقش جمعیت همیاران سلامت روان ایران در ارتقای تاب‌آوری افراد دارای معلولیت غیرقابل انکار است. این جمعیت با ترکیب حمایت اجتماعی، فعالیت‌های داوطلبانه، آموزش، آگاهی‌بخشی و برگزاری برنامه‌های فرهنگی توانسته الگویی موفق از توانمندسازی و تقویت سلامت روان ارائه دهد.

افراد دارای معلولیت که پیش‌تر با مشکلاتی چون تبعیض، انزوا و فشارهای روانی شدید دست‌وپنجه نرم می‌کردند، اکنون به واسطه برنامه‌های این جمعیت فرصت یافته‌اند تا با تکیه بر ظرفیت‌های درونی و حمایت‌های بیرونی، مسیر زندگی خود را با امید و اعتماد بیشتری ادامه دهند.

از سوی دیگر، فعالیت‌های این جمعیت نه تنها بر زندگی معلولان اثر گذاشته، بلکه جامعه را نیز به سمت پذیرش، همدلی و فراگیری بیشتر سوق داده است.
آینده این حرکت، می‌تواند شکل‌گیری جامعه‌ای باشد که در آن معلولیت مانعی برای شکوفایی و مشارکت اجتماعی محسوب نشود. با توجه به تجربه‌های موفق گذشته، انتظار می‌رود جمعیت همیاران سلامت روان ایران با گسترش فعالیت‌های خود در سطح ملی، بتواند سهم بیشتری در ارتقای سلامت روان، افزایش تاب‌ آوری و ایجاد عدالت اجتماعی برای افراد دارای معلولیت ایفا کند.