بیماری ام‌اس (Multiple Sclerosis) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های خودایمنی سیستم عصبی مرکزی است که به علت حمله سلول‌های ایمنی به غلاف میلین نورون‌ها رخ می‌دهد.
این بیماری پیشرونده، اغلب در سنین جوانی آغاز شده و می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت‌تأثیر قرار دهد. مشکلات حرکتی، ضعف عضلانی، اختلال در بینایی، مشکلات شناختی و خستگی شدید از جمله علائم اصلی آن است.
از آن‌جا که ام‌اس درمان قطعی ندارد، رویکردهای درمانی بیشتر بر کاهش علائم، پیشگیری از عود بیماری و ارتقای کیفیت زندگی بیماران تمرکز دارد.
در این مسیر، توانبخشی و تاب‌آوری به‌عنوان دو ستون اصلی مراقبت‌های چندبعدی از بیماران مبتلا به ام‌اس اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند.
توانبخشی علاوه بر اینکه کمک می‌کند تا بیمار مهارت‌های حرکتی و شناختی خود را حفظ کند، بلکه راهی برای افزایش استقلال فردی است.
از سوی دیگر، تقویت تاب‌آوری روان‌شناختی و اجتماعی بیماران، آن‌ها را قادر می‌سازد تا با شرایط بیماری سازگار شوند و احساس معنا، امید و انگیزه را در زندگی خود حفظ کنند.

ابزارهای توانبخشی فیزیکی و ورزشی

توانبخشی فیزیکی در بیماران ام‌اس با هدف کاهش ناتوانی‌های حرکتی، بهبود تعادل، تقویت عضلات و جلوگیری از سفتی اندام‌ها انجام می‌شود.
فیزیوتراپی نقش کلیدی دارد و با استفاده از تمرینات کششی، تمرینات تعادل، آب‌درمانی و تمرینات تقویت عضلات، به بیماران کمک می‌کند.
ورزش‌هایی مانند یوگا، پیلاتس، و تمرینات سبک هوازی در بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش خستگی بسیار مؤثر هستند.
ابزارهایی مانند واکر، عصا، ویلچر برقی و کفش‌های ارتوپدی نیز می‌توانند استقلال حرکتی بیمار را افزایش دهند.
ورزش‌های مناسب ام‌اس شامل پیاده‌روی، شنا، یوگا، تمرینات کششی، قدرتی و تعادلی با شدت ملایم است.
همچنین، فناوری‌های نوین همچون روبات‌های توانبخشی و سیستم‌های واقعیت مجازی برای تمرینات حرکتی در کلینیک‌های توانبخشی پیشرفته به کار گرفته می‌شوند.
این ابزارها باعث ایجاد انگیزه در بیمار و بازآموزی مغز برای تقویت الگوهای حرکتی سالم می‌شوند. در نتیجه، بیمار می‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را با انرژی و کیفیت بیشتری ادامه دهد.

توانبخشی شناختی و کاردرمانی

یکی از مشکلات رایج بیماران ام‌اس، اختلالات شناختی شامل کاهش تمرکز، ضعف حافظه، و کندی پردازش اطلاعات است.
توانبخشی شناختی با تمرین‌های ذهنی، بازی‌های کامپیوتری تقویت‌کننده مغز و نرم‌افزارهای مخصوص بازآموزی شناختی، به بهبود این اختلالات کمک می‌کند.
کاردرمانی (Occupational Therapy) نیز بخش مهمی از توانبخشی بیماران ام‌اس به شمار می‌رود.
کاردرمانگر با آموزش مهارت‌های خودمراقبتی، روش‌های مدیریت خستگی و استفاده از ابزارهای کمکی در فعالیت‌های روزمره مانند آشپزی، لباس پوشیدن یا کارهای شغلی، به افزایش استقلال فرد کمک می‌کند.
استفاده از وسایل کمکی برای نوشتن، ابزارهای مخصوص آشپزی، یا سیستم‌های هوشمند خانگی نمونه‌ای از این مداخلات هستند. این نوع توانبخشی، نه تنها عملکرد روزانه بیمار را بهبود می‌دهد، بلکه حس ارزشمندی و مشارکت فعال در زندگی اجتماعی را نیز در او تقویت می‌کند.

توانبخشی روان‌شناختی و تقویت تاب‌آوری فردی

بیماران مبتلا به ام‌اس به دلیل ماهیت مزمن و غیرقابل‌پیش‌بینی بیماری، بیشتر در معرض افسردگی، اضطراب و استرس‌های روانی قرار دارند.
در این میان، رویکردهای روان‌شناختی از جمله شناخت‌درمانی (CBT)، گروه‌درمانی، مشاوره فردی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای نقش مؤثری در افزایش تاب‌آوری ایفا می‌کنند.
تمرین‌های ذهن‌آگاهی (Mindfulness)، مدیتیشن و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توانند به کاهش اضطراب و مدیریت خستگی کمک کنند.
تاب‌آوری روانی به بیمار می‌آموزد که چگونه با وجود محدودیت‌ها، همچنان امید به آینده و احساس کنترل بر زندگی خود داشته باشد.
از سوی دیگر، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و گروه‌های حمایتی بیماران ام‌اس، به افراد کمک می‌کند تا تجارب مشترک خود را به اشتراک بگذارند و حس تنهایی را کاهش دهند.
یادگیری مهارت‌های خودکارآمدی، پذیرش بیماری و تنظیم هیجانی ابزارهای کلیدی برای ارتقای تاب‌آوری فردی محسوب می‌شوند.

 نقش هنر، موسیقی و فعالیت‌های خلاقانه در توانبخشی و تاب‌آوری

هنردرمانی و موسیقی‌درمانی از ابزارهای ارزشمند در ارتقای سلامت روان و جسم بیماران مبتلا به ام‌اس هستند.
مشارکت در فعالیت‌هایی مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، خوشنویسی، یا نواختن موسیقی می‌تواند به تخلیه هیجانی، کاهش استرس و تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کمک کند.
موسیقی‌درمانی با تحریک بخش‌های مختلف مغز، به بهبود خلق، تقویت تمرکز و کاهش احساس درد کمک می‌کند.
همچنین، هنر به بیماران این امکان را می‌دهد که احساسات و تجربیات خود را که شاید نتوانند به زبان بیاورند، به شکلی خلاقانه بیان کنند.
این فرآیند باعث معنادارتر شدن زندگی و افزایش حس امیدواری می‌شود.
از سوی دیگر، فعالیت‌های گروهی مانند تئاتر درمانی یا کارگاه‌های هنری جمعی، حس همبستگی و ارتباط اجتماعی را تقویت کرده و به بیماران کمک می‌کند که خود را بخشی از جامعه فعال و پویا بدانند. این بعد خلاقانه توانبخشی، پلی میان جسم، روان و اجتماع ایجاد می‌کند و نقش مهمی در تاب‌آوری بیماران دارد.
پیشرفت فناوری‌های پزشکی و توانبخشی، فرصت‌های تازه‌ای را برای بیماران ام‌اس فراهم کرده است.
تله‌مدیسین و توانبخشی از راه دور امکان دسترسی بیماران به خدمات درمانی و مشاوره‌ای را حتی در مناطق دورافتاده فراهم می‌سازد.
ابزارهای پوشیدنی (Wearable Devices) می‌توانند میزان فعالیت بدنی، کیفیت خواب و سطح خستگی بیمار را پایش کنند و داده‌ها را به پزشک یا تیم درمانی ارسال نمایند.
همچنین، واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) ابزارهای نوینی هستند که در توانبخشی حرکتی و شناختی به کار گرفته می‌شوند.
این فناوری‌ها به بیماران امکان می‌دهند در یک محیط ایمن و انگیزشی، تمرینات تعادل، هماهنگی و حافظه را انجام دهند.
از سوی دیگر،اپلیکیشن‌های موبایلی در مدیریت بیماری ام‌اس به بیماران کمک می‌کنند تا داروها را به موقع مصرف کنند، علائم خود را ثبت نمایند واز طریق رسانه تاب آوری خود را تقویت و  آموزش‌های روانی ـ اجتماعی دریافت کنند.
این ابزارهای دیجیتال  حس کنترل بیمار بر روند درمان را نیز افزایش می‌دهند.
توانبخشی و تاب‌آوری در بیماران مبتلا به ام‌اس یک فرآیند چندبعدی و پویا است که نیازمند همکاری تیمی از متخصصان پزشکی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، روان‌شناسی و مددکاری اجتماعی است.
آنچه اهمیت دارد، رویکردی کل‌نگر و جامع‌نگر به بیمار است؛ رویکردی که نه تنها بر درمان علائم جسمی تمرکز دارد، بلکه به ابعاد روانی، اجتماعی و معنوی زندگی بیمار نیز توجه می‌کند.
بیماران مبتلا به ام‌اس با بهره‌گیری از ابزارهای توانبخشی مدرن، فعالیت‌های هنری و ورزشی، حمایت اجتماعی و روانی، و به‌کارگیری فناوری‌های نوین می‌توانند کیفیت زندگی خود را به‌طور چشمگیری ارتقا دهند.
زهرانیازاده نویسنده کتاب مسیر تاب آوری در خاتمه آورده است تقویت تاب‌آوری، به بیماران کمک می‌کند تا حتی در مواجهه با ناپایداری‌های بیماری، احساس امید، هدفمندی و کنترل را حفظ کنند.