گفتگو در بستر روان‌درمانی فراتر از تخلیه‌ هیجانی است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مکالمه‌ ساختاریافته می‌تواند شبکه‌های شناختی را بازسازی کرده، باورهای ناکارآمد را به چالش بکشد و به شکل‌گیری مهارت‌های مقابله‌ای نوین منجر شود (Beutler et al., 2018).
نظریه‌های شناختی ـ رفتاری بر این باورند که بخش مهمی از رنج‌های روانی ناشی از الگوهای تفکر نادرست است و گفت‌وگو می‌تواند این الگوها را آشکار و اصلاح کند. از سوی دیگر، رویکردهای انسان‌گرایانه نظیر درمان مراجع‌محور کارل راجرز، بر نقش پذیرش بی‌قید و شرط، همدلی و انعکاس کلامی در ایجاد تغییر تأکید می‌کنند.
این عوامل به فرد احساس دیده‌شدن و ارزشمندی می‌دهند که خود به تنهایی یک متغیر درمانی نیرومند است. حتی در درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی، مکالمه به فرد کمک می‌کند تا هیجانات خود را برچسب‌گذاری کرده و فاصله‌ی روانی سالمی با افکار مزاحم ایجاد نماید. بنابراین مکانیسم‌های علمی متعددی وجود دارند که نشان می‌دهند صحبت کردن می‌تواند به تغییرات عمیق در هیجان، شناخت و رفتار منجر شود.
قدرت روان‌درمانی به عنوان گفتگو بارها در مطالعات دانشگاهی مورد سنجش قرار گرفته است. فراتحلیل‌ها نشان داده اند که اثربخشی روان‌درمانی در درمان اختلالات اضطرابی، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه و حتی مشکلات روان‌تنی، قابل مقایسه با دارودرمانی یا در مواردی بیشتر از آن است (Cuijpers et al., 2016).
به طور خاص، درمان‌های شناختی ـ رفتاری (CBT) که مبتنی بر مکالمه‌های هدفمند هستند، در سطح جهانی به عنوان «استاندارد طلایی» درمان افسردگی و اضطراب شناخته می‌شوند.
همچنین روان‌درمانی تحلیلی و بین‌فردی با تأکید بر گفت‌وگو در روابط، در بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم روانی موفق عمل کرده‌اند. حتی در مداخلات کوتاه‌مدت، صرف ایجاد یک رابطه‌ی کلامی امن با درمانگر می‌تواند سطح کورتیزول (هورمون استرس) را کاهش دهد و به تنظیم سیستم عصبی کمک کند (Kuhlman et al., 2019). بنابراین شواهد علمی معتبر نشان می‌دهد که گفتگو نه‌تنها جنبه‌ی نمادین، بلکه واقعاً قدرت درمانی دارد.
یکی از مفاهیم بنیادی در ادبیات روان‌درمانی «اتحاد درمانی» (Therapeutic Alliance) است که به کیفیت رابطه‌ی مبتنی بر اعتماد، همکاری و اهداف مشترک بین مراجع و درمانگر اشاره دارد. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که کیفیت این اتحاد یکی از قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های موفقیت درمانی است (Horvath et al., 2011).
گفتگو بستری است که این اتحاد در آن شکل می‌گیرد. وقتی فرد در فضایی امن و غیرقضاوتی می‌تواند آزادانه احساسات خود را بیان کند، تجربه‌ای اصلاحی از رابطه‌ی انسانی به دست می‌آورد که در تضاد با روابط آسیب‌زای گذشته است. این تجربه نه تنها به تخلیه هیجانی، بلکه به بازسازی الگوهای ارتباطی فرد در زندگی واقعی منجر می‌شود. به همین دلیل گفته می‌شود که در روان‌درمانی، کلمات حامل قدرتی درمانی هستند، زیرا از خلال آن‌ها معنا، اعتماد و پیوند انسانی ساخته می‌شود.
هرچند گفتگو عنصر محوری روان‌درمانی است، اما نمی‌توان تمام فرآیند درمان را تنها به آن فروکاست. روان‌درمانی شامل تکنیک‌های متعددی است؛ از بازسازی شناختی گرفته تا مواجهه‌ی رفتاری، آموزش مهارت‌های اجتماعی، تمرین‌های ذهن‌آگاهی و حتی استفاده از تکالیف خانگی. بنابراین اصطلاح "درمان از طریق صحبت کردن" تا حدی ساده‌انگارانه است و ممکن است این تصور را ایجاد کند که صرفاً گفتن و شنیدن، بدون ساختار علمی، کفایت می‌کند.

در واقع، شواهد نشان می‌دهند که کیفیت تخصص درمانگر، چارچوب نظری انتخاب‌شده و میزان همکاری مراجع در کنار گفتگو تعیین‌کننده‌ی موفقیت درمان هستند. علاوه بر این، برخی اختلالات شدید روان‌پزشکی مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی، نیازمند ترکیب دارودرمانی و روان‌درمانی هستند. بنابراین گفتگو قدرت درمانی دارد، اما تنها در بستر علمی، تخصصی و در بسیاری مواقع همراه با سایر مداخلات کارایی کامل خواهد داشت.
قدرت گفتگو در سطح فردی، و در زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی اهمیت دارد. در جوامعی که بیان هیجانات تابو محسوب می‌شود، روان‌درمانی فرصتی کم‌نظیر برای ابراز و پردازش هیجانات فراهم می‌آورد.

در فرهنگ ایرانی، سنت گفتگو از طریق داستان‌گویی، مشاوره حکیمانه و شعر نیز همواره نقشی شفابخش داشته است.
این موضوع نشان می‌دهد که "صحبت کردن" از دیرباز به‌عنوان ابزار معنا‌بخشیدن و بازسازی روانی در فرهنگ‌های مختلف حضور داشته است.
 دکتر محمدرضا مقدسی بنیانگذار خانه تاب آوری در ادامه آورده است: روان‌درمانی به‌مثابه‌ «علمی‌سازی و نظام‌مند کردن گفتگو» ادامه‌ همان سنت فرهنگی است، اما با پشتوانه‌ پژوهش‌های علمی و نظریه‌های روان‌شناسی مدرن. این بعد فرهنگی اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا نشان می‌دهد که قدرت درمانی کلام نه یک پدیده‌ی ساختگی مدرن، بلکه ریشه در تجربه‌ جمعی بشر دارد.

با مرور مبانی نظری، شواهد تجربی، و ابعاد فرهنگی، می‌توان گفت که روان‌درمانی به‌درستی گاه با اصطلاح «درمان از طریق گفتگو» نامیده می‌شود، زیرا گفتگو همبسته تاب آوری و عنصر مرکزی و هسته‌ تحول‌آفرین در آن است. با این حال، گفتگو در اینجا صرفاً یک مکالمه‌ روزمره نیست، بلکه فرآیندی هدفمند، تخصصی و مبتنی بر چارچوب‌های نظری علمی است.
گفتگو در روان‌درمانی می‌تواند شبکه‌های شناختی را بازسازی کرده، الگوهای ارتباطی را اصلاح کند، هیجانات را تنظیم نماید و پیوندهای انسانی سالم ایجاد کند. شواهد بالینی گسترده این واقعیت را تأیید می‌کنند که گفتگو قدرت درمانی واقعی دارد.
البته باید به محدودیت‌ها توجه داشت: روان‌درمانی چیزی فراتر از صحبت کردن صرف است و نیازمند مهارت‌های حرفه‌ای و گاه ترکیب با سایر روش‌هاست.