مهارتهای زندگی (Life Skills) به «تواناییهایی برای رفتار سازگارانه و مثبت که فرد را قادر میسازد بطور مؤثر با چالشهای روزمره زندگی دستوپرکار شود» تعریف میشوند.

مهسار رضائی پور ، روانشناس و مربی مهارتهای زندگی 

این تعریف مطابق با سازمان جهانی بهداشت (WHO) است و بر ابعاد روانی-اجتماعی تأکید دارد .
مهارتهای اصلی شامل حل مسئله (Problem-Solving)، تنظیم هیجانی (Emotional Regulation)، ارتباط مؤثر (Effective Communication) و تصمیم گیری مسئولانه (Responsible Decision-Making) میشود.
سلامت روان (Mental Health) نیز به عنوان حالتی از رفاه روانی تعریف میگردد که فرد را قادر میسازد استعدادهای خود را بکار گیرد، با فشارهای عادی زندگی کنار بیاید و کار مولد انجام دهد . این در حالی است که میدانیم توسعه فردی (Personal Development) به فرآیند گسترش آگاهی، شناسایی قدرت و پتانسیل فردی و دستیابی به اهداف زندگی اشاره دارد که از طریق یادگیری مهارتهای زندگی تسهیل میشود.  

آموزش مهارتهای زندگی بر اساس چارچوب یادگیری اجتماعی-هیجانی (Social-Emotional Learning) شکل گرفته است که توسط نظریه پردازانی مانند دانیل گولمن توسعه یافته است.

چارچوب یادگیری هیجانی و اجتماعی بر پرورش خودآگاهی (Self-Awareness)، خودمدیریت (Self-Management) و مهارتهای ارتباطی تأکید دارد . سازمانهای بینالمللی مانند WHO و UNESCO بر لزوم گنجاندن این مهارتها در نظامهای آموزشی تأکید کردهاند، زیرا مهارتهای زندگی نه تنها از بروز اختلالات روانی جلوگیری میکنند، بلکه پایه های موفقیت تحصیلی و اجتماعی را تقویت مینمایند .

در کشور عزیزمان ایران نیز برنامه هایی مانند «آموزش مهارتهای زندگی در مدارس» با هدف کاهش رفتارهای پرخطر و افزایش سلامت روان دانش آموزان اجرا شده است.  

تحقیقات نشان داده است که آموزش مهارتهای زندگی بطور معناداری علائم افسردگی (Depression) و اضطراب (Anxiety) را کاهش میدهد.
مطالعات انجام شده نشان داده است که شرکت کنندگان در برنامه های آموزش مهارتهای زندگی پس از ۱۲ جلسه، بهبودی چشمگیری در سطح استرس و اضطراب نشان داده اند .

همچنین مشاهدات نشان داده است این آموزشها بویژه در میان نوجوانان، سطح فشار روانی (Psychological Distress) را تا ۳۰٪ کاهش میدهند . این اثرات از طریق تقویت استراتژیهای مقابله ای (Coping Strategies) و افزایش احساس کنترل بر زندگی ایجاد میشود .  

آموزش مهارتهای زندگی سلامت روان را بهبود میبخشد و به توسعه فردی از طریق افزایش خودکارآمدی (Self-Efficacy) و تاب آوری (Resilience) کمک میکند.
مطالعات نشان دادهاند که افرادی که این مهارتها را فرا میگیرند، در مواجهه با چالشها از انعطاف پذیری بیشتری برخوردار بوده و اهداف بلندمدت خود را مؤثرتر دنبال میکنند .

بعنوان مثال، آموزش مهارتهای حل مسئله منجر به افزایش شرکت در فعالیتهای اجتماعی و بهبود روابط بین فردی میشود.
همچنین، مهارتهای مدیریت زمان (Time Management) و برنامه ریزی، به افراد کمک میکند تا روال روزمره را بهتر سازماندهی کرده و احساس ثبات روانی پیدا کنند .  

 برنامه های مبتنی بر مهارتهای زندگی در اغلب موارد تأثیر مثبتی بر سلامت روان داشته است.
آموزشهای مهارتهای زندگی  به ویژه برای جوانان در معرض خطر اجتماعی، افزایش حضور در مدرسه و بهبود نگرش جنسیتی (Gender Attitudes) را به همراه دارد. 

برنامه های آموزش مهارتهای زندگی توسط همیاران سلامت در محیطهای متنوعی از جمله مدارس، مراکز رواندرمانی و جوامع محلی اجرا میشوند.
در مدارس، این آموزشها اغلب در قالب درسهای «آموزش هیجانات» یا کارگاههای گروهی ارائه میگردد و منجر به کاهش رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد و خشونت میشود .

در فرآیند روانپزشکی و درمان اختلالات آموزش مهارتهای زندگی در کنار درمانهای دارویی، بهبودی سریعتر بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی را فراهم میکند .

علیرغم مزایای گسترده، پیادهسازی برنامه های آموزش مهارتهای زندگی با چالشهایی همراه است. یکی از اصلی ترین محدودیتها کمبود منابع مالی و آموزش مربیان واجد شرایط است،
بویژه در مناطق محروم . نکته مهم دیگر این است که اثرات این آموزشها در بلندمدت نیاز به پیگیری مستمر دارد، زیرا بدون تمرین مداوم، مهارتها ممکن است کمرنگ شوند .
علاوه بر این، تفاوتهای فرهنگی در تفسیر مهارتهای زندگی (مانند مفهوم استقلال ) میتواند بر اثربخشی برنامه ها تأثیر بگذارد.
برای مثال، در برخی فرهنگهای محلی ، تأکید بر مهارتهای فردی ممکن است با ارزشهای جمعی در تضاد باشد.  

آموزش مهارتهای زندگی به عنوان یک مداخله پیشگیرانه و درمانی، تأثیرات مثبت چشمگیری بر سلامت روان و توسعه فردی دارد.

شواهد علمی حاکی از آن است که این آموزشها علائم اختلالات روانی را کاهش میدهند و پایه های لازم برای رشد شخصیتی و اجتماعی را فراهم میکنند.
برای گسترش اثربخشی این برنامه ها، پیشنهاد میشود:  

۱. یکپارچه سازی مهارتهای زندگی در برنامه های درسی از پایه ابتدایی  
۲. آموزش مربیان با استانداردهای بین المللی  
۳. طراحی برنامه های فرهنگ محور برای جوامع مختلف  
۴. ایجاد سیستمهای پیگیری بلندمدت برای ارزیابی پایداری اثرات  

مهسار رضائی پور روانشناس و مربی توسعه فردذی در خاتمه آورده است سرمایه گذاری بر این آموزشها نه تنها هزینه های سلامت روان را کاهش میدهد، بلکه جامعه ای سالم و پویا را رقم میزند. همانگونه که WHO تأکید کرده، مهارتهای زندگی «ستون اصلی سلامت فردی و اجتماعی در قرن بیست و یکم» محسوب میشوند .