محله تاب آور چیست؟

نقش همیاران سلامت ،  فعالان مدنی و سایر سازمان‌های مردم‌نهاد
نویسنده : سمیرا زارعی

 تعریف محله تاب آور 

محله تاب آور به جامعه محلی اطلاق می‌شود که قادر باشد در برابر بحران‌های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی مقاومت کند و به سرعت به وضعیت عادی بازگردد.
این مفهوم شامل ظرفیت برنامه‌ریزی، مدیریت منابع، همبستگی اجتماعی و مشارکت فعال شهروندان است. سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان مدنی در این زمینه نقش کلیدی دارند، زیرا با ایجاد شبکه‌های پشتیبانی متقابل و تقویت توانمندی‌های محلی، شرایط لازم برای مقابله با چالش‌ها را فراهم می‌کنند.
محله تاب آور نه تنها به کاهش آسیب‌پذیری ساکنان می‌پردازد، بلکه باعث افزایش اعتماد اجتماعی و تقویت حس تعلق به جامعه می‌شود.  
جمعیت همیاران سلامت روان نقش کلیدی در ایجاد "محله تاب‌آور" دارند، زیرا تمرکز آنها بر کاهش ریسک‌های روانی-اجتماعی و تقویت مقاومت جامعه در برابر بحران‌ها است.

این جمعیت با آگاهی‌بخشی عمومی، آموزش مهارت‌های مقابله با استرس و ایجاد شبکه‌های حمایتی می‌توانند به سازمان بهزیستی در دو سطح کمک کنند:
نخست، از طریق کاهش آسیب‌پذیری روانی افراد در برابر مخاطرات طبیعی یا اجتماعی، زیرا تاب‌آوری فردی و جمعی مبنای پایداری جامعه است.

دوم، با مشارکت در طراحی "فضاهای سلامت‌محور" (مانند مراکز حمایتی) که در آنها افراد در مواقع بحران روانی می‌توانند امنیت و حمایت لازم را یابند، همان‌طور که در مدل شفیلد برای افراد تحت بحران روانی عملیاتی شده است . این فضاها نیازمند همکاری بین سازمان‌های بهزیستی، مدیریت بحران و دستگاه‌های خدمات رسان هستند .  

همیاران سلامت روان می‌توانند با تربیت مربیان محلی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی در مورد مدیریت استرس، شناسایی علائم بیماری‌های روانی و کاهش تبعیض، ظرفیت‌های جامعه را افزایش دهند.
همچنین، ایجاد خطوط مشاوره تلفنی و گروه‌های پشتیبانی خودیار در محله‌ها می‌تواند شکاف موجود بین جامعه و خدمات روان‌شناختی را کاهش دهد..
از سوی دیگر، این گروه‌ها می‌توانند با همکاری با شهرداری و سازمان‌های غیرانتفاعی، طرح‌هایی را برای ادغام مسائل روانی در برنامه‌های آمادگی جامعه در برابر بلایای طبیعی پیشنهاد کنند.

به عنوان مثال، در مواقع سیل یا زلزله، افراد آموزش‌دیده می‌توانند نقش میانجی را در ارائه خدمات روان‌شناختی اضطراری ایفا کنند.
مشارکت در طراحی "محله‌های تاب‌آور" با توجه به استانداردهای حقوق بشری و اخلاقی ضروری است، زیرا سلامت روان باید در کنار سلامت جسمی مد نظر قرار گیرد.
با این رویکرد، سازمان بهزیستی می‌تواند از تجربه همیاران سلامت روان برای ایجاد ساختاری پایدار و مقاوم در برابر چالش‌های روانی-اجتماعی استفاده کند.
 
سازمان‌های مردم‌نهاد با ایجاد فضاهای مشارکتی، زمینه را برای مشارکت فعال شهروندان در تصمیم‌گیری‌های محلی فراهم می‌کنند. این سازمان‌ها از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی، ترویج فرهنگ همکاری و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر، توانمندی‌های اجتماعی را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال، فعالیت‌هایی مانند راه‌اندازی گروه‌های خودیار مردمی یا طرح‌های امدادگری محلی به ساکنان کمک می‌کند تا در مواقع بحران، سازمان‌دهی شده و به‌طور خودجوش به یکدیگر کمک کنند . این رویکرد باعث تقویت اعتماد متقابل و کاهش وابستگی به نهادهای دولتی می‌شود.  

آموزش و ارتقای آگاهی‌های اجتماعی در محله تاب آور 

یکی از ارکان اصلی محله تاب آور، افزایش سطح آگاهی‌های شهروندی است. سازمان‌های مردم‌نهاد این هدف را از طریق ارائه آموزش‌های آمادگی در برابر بحران، مانند نحوه پیشگیری از آتش‌سوزی یا مدیریت سیل، محقق می‌کنند. همچنین، ترویج فرهنگ همبستگی و همکاری از طریق رسانه‌های محلی و رویدادهای جمعی، سبک زندگی مقاومی را در جامعه نهادینه می‌کند . این آموزش‌ها نه تنها مهارت‌های عملی ارائه می‌دهند، بلکه احساس مسئولیت اجتماعی را در فرد تقویت می‌کنند.  

مدیریت بحران و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر
در زمان بحران، سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان پل ارتباطی بین دولت و مردم عمل می‌کنند. این نهادها با ایجاد شبکه‌های امداد داوطلبانه و توزیع منابع به‌صورت عادلانه، از تشدید نابرابری‌ها جلوگیری می‌کنند. به عنوان مثال، در زلزله یا سیل، این سازمان‌ها اولویت خود را حمایت از خانوارهای فقیر، سالمندان و کودکان قرار می‌دهند. این رویکرد باعث می‌شود محله تاب آور نه تنها به معیارهای فنی، بلکه به اصول عدالت اجتماعی نیز پایبند باشد .   
سازمان‌های مردم‌نهاد با همکاری با دولت‌های محلی، می‌توانند سیاست‌های مبتنی بر مقاومت را در سطح شهری پیاده‌سازی کنند. این همکاری شامل طراحی زیرساخت‌های مقاوم، مانند سیستم‌های زهکشی سیل‌گیر یا ساختمان‌های با مقاومت لرزه‌ای، است. همچنین، مشارکت در برنامه‌های توسعه پایدار محلی، مانند ایجاد فضاهای سبز یا تقویت حمل‌ونقل عمومی، از جمله اقداماتی است که با همکاری دو طرف قابل دستیابی است . این رویکرد یکپارچه‌سازی منابع و دانش فنی را تسهیل می‌کند.  

با وجود مزایای فراوان، چالش‌هایی مانند کمبود منابع مالی، عدم مشارکت کافی شهروندان یا اختلاف نظرهای سیاسی می‌تواند به محله تاب آور لطمه وارد کند.
برای غلبه بر این موانع، سازمان‌های مردم‌نهاد باید از روش‌های نوین جذب مشارکت، مانند استفاده از فناوری‌های دیجیتال یا ایجاد انگیزه‌های مادی و معنوی، استفاده کنند. همچنین، تقویت دیپلماسی محلی و افزایش شفافیت در مدیریت منابع از جمله راهکارهایی است که می‌تواند به پایداری این ساختار کمک کند .
ایجاد محله تاب آور یک فرآیند مستمر است که نیازمند تعهد جمعی و سرمایه‌گذاری بلندمدت است.