نظریات مهم مددکاری اجتماعی: پایه‌های نظری و کاربردهای عملی

مددکاری اجتماعی به عنوان یک رشته علمی-کاربردی، برای درک عمیق مسائل اجتماعی و فردی، نیازمند استفاده از نظریاتی است که چارچوب‌های مفهومی برای مداخلات مؤثر فراهم می‌کنند.

نظریات مهم مددکاری اجتماعی نه تنها به تحلیل ریشه‌های مشکلات کمک می‌کنند، بلکه راهکارهای عملی برای بهبود کیفیت زندگی افراد و جوامع ارائه می‌دهند.

این مقاله به بررسی هفت نظریه بنیادین در این حوزه می‌پردازد که نقش محوری در شکل‌گیری رویکردهای مددکاری ایفا کرده‌اند.  

 ۱. نظریه سیستم‌ها: درک تعاملات پیچیده
نظریه سیستم‌ها، که توسط لودویگ فون برتالانفی توسعه یافت، مددکاران را به تحلیل روابط بین فرد، خانواده، و جامعه ترغیب می‌کند. بر اساس این نظریه، مشکلات اجتماعی نتیجه اختلال در تعامل بین زیرسیستم‌ها (مانند خانواده، مدرسه، یا محیط کار) هستند. این رویکرد به مددکاران کمک می‌کند تا مداخلات خود را از دیدگاهی جامع طراحی کنند، مثلاً با بهبود ارتباطات خانوادگی یا افزایش دسترسی به منابع اجتماعی.  

 ۲.نظریه روان‌کاوانه: کاوش ناخودآگاه
مبتنی بر ایده‌های زیگموند فروید، نظریه روان‌کاوانه بر تأثیر تجربیات کودکی و ناخودآگاه بر رفتارهای کنونی تأکید دارد. در مددکاری اجتماعی، این نظریه به درمان‌های فردی کمک می‌کند تا به کشف و حل تعارضات درونی افراد بپردازند، مانند کاهش اضطراب از طریق تحلیل رویدادهای ترومایی گذشته. با این حال، انتقاداتی درباره ماهیت غیرقابل مشاهده مفاهیم ناخودآگاه وجود دارد.  

 ۳. نظریه شناختی-رفتاری: تغییر الگوهای فکری
نظریه شناختی-رفتاری (CBT) که توسط آرون بک و آلبرت الیس مطرح شد، بر ارتباط بین افکار، احساسات، و رفتارها تمرکز دارد. در مددکاری اجتماعی، این رویکرد برای مقابله با مشکلاتی مانند افسردگی یا اعتیاد استفاده می‌شود، به‌گونه‌ای که افراد یاد می‌گیرند تا الگوهای منفی تفکر را شناسایی و تغییر دهند. اثربخشی این روش در مطالعات تجربی به اثبات رسیده است.  

۴. نظریه یادگیری اجتماعی: نقش الگوبرداری و تقویت خودکارآمدی
آلبرت بندورا با معرفی نظریه یادگیری اجتماعی، بر نقش مشاهده و تقلید در شکل‌گیری رفتار تأکید کرد.
مددکاران از این نظریه برای آموزش مهارت‌های اجتماعی به گروه‌های آسیب‌پذیر (مانند نوجوانان درگیر مشکلات رفتاری) استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، طراحی برنامه‌هایی که در آن افراد از مدل‌های مثبت برای حل تعارضات استفاده می‌کنند.  

 ۵.نظریه انسان‌گرایانه: تأکید بر پتانسیل ذاتی
کارل راجرز و ابراهام مزلو پایه‌گذاران نظریه انسان‌گرایانه هستند که بر خودمختاری و پتانسیل رشد انسان تمرکز دارد.
در مددکاری اجتماعی، این رویکرد با ایجاد محیطی حمایت‌گر و بدون قضاوت، به افراد کمک می‌کند تا بهترین‌های خود را بروز دهند. این نظریه بیشتر در مشاوره فردی و گروهی کاربرد دارد.  

 ۶.نظریه توانمندسازی: کاهش ناتوانی‌های ساختاری 
نظریه توانمندسازی، که در دهه ۱۹۸۰ مطرح شد، به بررسی تأثیر ساختارهای قدرت بر حاشیه‌نشینی اجتماعی می‌پردازد. مددکاران با الهام از این نظریه، افراد را برای مشارکت فعال در تصمیم‌گیری‌های سیاسی-اجتماعی توانمند می‌کنند، مانند آموزش حقوق شهروندی به زنان در جوامع سنتی.  

 ۷. نظریه فمینیستی: چالش برانگیزی نابرابری‌های جنسیتی
این نظریه بر نقش سیستم‌های قدرت جنسیتی در تداوم سلب حقوق زنان تأکید دارد.
در مددکاری اجتماعی، رویکرد فمینیستی به تحلیل تبعیض جنسیتی در خانواده و محل کار می‌پردازد و به طراحی برنامه‌هایی مانند مراکز حمایت از زنان فراری از خشونت خانگی کمک می‌کند.  

 اهمیت تلفیق نظریات در عمل  
خدیجه عزیزی در پایان آورده است نظریات مهم مددکاری اجتماعی هر یک از جنبه‌های مختلفی به مددکاران کمک می‌کنند تا مسائل پیچیده اجتماعی را درک و مدیریت کنند. تلفیق این نظریات با توجه به نیازهای فرهنگی و فردی مراجعان، کلید موفقیت در این حوزه است. در دنیایی که تغییرات سریع اجتماعی روزافزون است، آشنایی با این چارچوب‌ها به مددکاران اجازه می‌دهد تا پاسخگوی چالش‌های نوین باشند.  

--