کفایت اجتماعی و تاب آوری گرچه مجزا هستند، اما ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و تقویت هر یک می تواند به بهبود دیگری کمک کند.
کفایت اجتماعی به توانایی کودک در برقراری ارتباط موثر و مثبت با دیگران، درک و رعایت هنجارهای اجتماعی، حل مسائل بین فردی و سازگاری با محیط های اجتماعی مختلف گفته میشود.

یک کودک با کفایت اجتماعی بالا می تواند به خوبی با همسالان خود بازی کند، با بزرگسالان ارتباط برقرار کند، احساسات خود را به طور مناسب بیان کند، به نظرات دیگران احترام بگذارد و در موقعیت های چالش برانگیز اجتماعی به درستی عمل کند.
یک کودک تاب آور می تواند در برابر فشارهای روانی مقاومت کند، از تجربیات منفی درس بگیرد، به دنبال راه حل های سازنده باشد و با امید و انگیزه به زندگی ادامه دهد.

 اهمیت کفایت اجتماعی و تاب آوری برای کودکان

کودکان با کفایت اجتماعی بالا، روابط سالم تر و پایدارتری با همسالان، خانواده و سایر افراد برقرار می کنند. این روابط مثبت به افزایش احساس تعلق، اعتماد به نفس و حمایت اجتماعی آنها کمک می کند.

تحقیقات نشان داده است که کودکان با کفایت اجتماعی بالاتر، عملکرد تحصیلی بهتری دارند. آنها می توانند به خوبی با همکلاسی ها و معلمان خود تعامل داشته باشند، در فعالیت های گروهی شرکت کنند و از حمایت های آموزشی بهره مند شوند.
کفایت اجتماعی و تاب آوری نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی و رفتارهای پرخطر دارند. کودکانی که از این دو ویژگی برخوردارند، بهتر می توانند با استرس ها مقابله کنند، احساسات منفی خود را مدیریت کنند و از حمایت های اجتماعی در مواقع نیاز بهره مند شوند.

بر همه ما روشن است زندگی پر از تغییرات است و کودکان باید بتوانند با این تغییرات سازگار شوند. تاب آوری به کودکان کمک می کند تا با تغییرات بزرگ مانند نقل مکان به یک شهر جدید، طلاق والدین یا از دست دادن عزیزان کنار بیایند.

کفایت اجتماعی و تاب آوری مهارت های ضروری برای موفقیت در زندگی شخصی و حرفه ای هستند. کودکانی که این مهارت ها را در دوران کودکی کسب می کنند، در بزرگسالی می توانند روابط سالم تری برقرار کنند، در محیط کار موفق تر باشند و زندگی رضایت بخش تری داشته باشند.

راهکارهای تقویت کفایت اجتماعی و تاب آوری در کودکان

ایجاد محیطی امن و حمایت کننده:
کودکان نیاز دارند در محیطی امن و حمایت کننده رشد کنند که در آن احساس دوست داشته شدن، پذیرفته شدن و ارزشمند بودن داشته باشند. والدین و مراقبان باید به نیازهای عاطفی کودکان توجه کنند، به آنها عشق و محبت بورزند و از آنها در برابر آسیب ها محافظت کنند. در چنین فضایی، کودک باید احساس کند که دوست داشته می‌شود، مورد پذیرش قرار می‌گیرد و ارزشمند است. این احساسات مثبت به کودک اعتماد به نفس، عزت نفس و خودباوری می‌بخشند و او را برای مواجهه با چالش‌ها و کسب موفقیت در زندگی آماده می‌کنند. والدین و مراقبان با ایجاد یک محیط امن و محبت‌آمیز می‌توانند به کودکان کمک کنند تا به بهترین نسخه از خود تبدیل شوند.

آموزش مهارت های اجتماعی:
والدین و معلمان می توانند به کودکان مهارت های اجتماعی مانند برقراری ارتباط چشمی، گوش دادن فعال، همدلی، حل مسئله و مدیریت خشم را آموزش دهند. این آموزش ها می تواند از طریق بازی، داستان، نمایش و فعالیت های گروهی انجام شود. آموزش‌هایی نظیر برقراری ارتباط چشمی، گوش دادن فعال، همدلی، حل مسئله و مدیریت خشم، پایه‌های تعاملات مثبت و سازنده را بنا می‌نهند. این مهارت‌ها را می‌توان از طریق بازی‌های تعاملی، داستان‌سرایی جذاب، نمایش‌های خلاقانه و فعالیت‌های گروهی هدفمند به کودکان آموخت. این روش‌ها، یادگیری را لذت‌بخش کرده و به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های اجتماعی را در محیطی امن و حمایتی تمرین کنند و درونی سازند.

تشویق به مشارکت در فعالیت های اجتماعی:
کودکان باید فرصت داشته باشند تا در فعالیت های اجتماعی مختلف مانند بازی با همسالان، شرکت در گروه های ورزشی یا هنری و انجام کارهای داوطلبانه شرکت کنند. این فعالیت ها به آنها کمک می کند تا مهارت های اجتماعی خود را تمرین کنند و با افراد مختلف ارتباط برقرار کنند. قرار گرفتن در فعالیت های اجتماعی متعدد برای رشد کودکان حیاتی است. همسالان فرصتی برای توسعه مهارت های اجتماعی، همدلی و همکاری فراهم می کنند. فعالیت های سازمان یافته مانند ورزش یا هنر، کار گروهی، نظم و انضباط و تعیین هدف را ترویج می کند. از طریق کارهای داوطلبانه، کودکان در مورد نیازهای اجتماعی، مسئولیت پذیری و کمک به جوامع خود می آموزند. این تجربیات جنبه های اساسی رشد یک کودک را شکل می دهد و آنها را به خوبی برای تعاملات اجتماعی در بزرگسالی آماده می کند. تشویق مشارکت در این فعالیت‌ها می‌تواند منجر به افراد باهوش اجتماعی، مهربان و آگاه شود.

الگوسازی رفتارهای مثبت:
والدین و مراقبان باید خودشان رفتارهای اجتماعی مثبت را به نمایش بگذارند. آنها باید با دیگران با احترام و مهربانی رفتار کنند، مشکلات خود را به طور سازنده حل کنند و در برابر ناملایمات زندگی تاب آور باشند. والدین و مراقبان باید الگوهای رفتاری مثبت را به نمایش بگذارند. رفتار محترمانه و مهربانانه با دیگران، حل سازنده مشکلات و تاب‌آوری در مواجهه با سختی‌های زندگی از جمله این الگوها هستند. کودکان از طریق مشاهده و تقلید یاد می‌گیرند، بنابراین والدینی که خود رفتارهای اجتماعی مطلوب را نشان می‌دهند، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری شخصیت اجتماعی فرزندانشان دارند. با نشان دادن همدلی، احترام و مسئولیت‌پذیری، والدین می‌توانند به فرزندان خود در یادگیری نحوه تعامل مثبت و سازنده با دنیای اطراف کمک کنند.

تقویت اعتماد به نفس:
کودکان باید احساس کنند که توانمند و شایسته هستند. والدین و معلمان می توانند با تشویق تلاش های کودکان، ارائه بازخورد مثبت و کمک به آنها در دستیابی به اهداف کوچک، اعتماد به نفس آنها را تقویت کنند. این کار را می توان با فراهم کردن فرصت هایی برای موفقیت، مانند تعیین وظایف چالش برانگیز اما قابل دستیابی، و با ارائه پشتیبانی و راهنمایی در طول مسیر، انجام داد. وقتی کودکان احساس کنند که می توانند به چیزهایی دست یابند، احتمال بیشتری دارد که به خود و توانایی های خود ایمان داشته باشند. این می تواند منجر به افزایش انگیزه، استقامت و موفقیت کلی در زندگی شود.

آموزش مهارت های مقابله با استرس:
کودکان باید یاد بگیرند که چگونه با استرس ها و فشارهای روانی مقابله کنند. والدین و معلمان می توانند به آنها تکنیک های آرام سازی، تنفس عمیق و حل مسئله را آموزش دهند.
کودکان برای رشد در دنیای پر سرعت امروز نیاز به مهارت های مقابله ای دارند. والدین و معلمان نقش مهمی در آموزش استراتژی های مدیریت استرس به آنها دارند. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تجسم هدایت‌شده، آرامش عضلانی پیشرونده و تمرکز حواس می‌توانند ابزارهای قدرتمندی باشند. تنفس عمیق به کودکان کمک می کند تا سیستم عصبی خود را تنظیم کنند. مهارت‌های حل مسئله به آن‌ها این امکان را می‌دهد که چالش‌ها را تجزیه کنند و راه‌حل‌هایی بیابند. با تجهیز کودکان به این تکنیک‌ها، می‌توانیم تاب‌آوری را تقویت کنیم و بهزیستی آنها را ارتقا دهیم. حمایت مداوم و الگوبرداری از رفتار مقابله ای سالم ضروری است.

کمک به کودکان در درک و بیان احساسات:
کودکان باید بتوانند احساسات خود را به درستی تشخیص دهند و آنها را به طور مناسب بیان کنند. والدین و معلمان می توانند با صحبت کردن در مورد احساسات مختلف و تشویق کودکان به بیان احساسات خود، به آنها در این زمینه کمک کنند.
والدین و معلمان نقش مهمی در آموزش شناخت و بیان احساسات به کودکان دارند. برای این منظور:در مورد احساسات مختلف صحبت کنید:

• نام احساسات مختلف مانند شادی، غم، خشم، ترس و غیره را به کودکان آموزش دهید و در مورد موقعیت‌هایی که این احساسات را تجربه می‌کنند، با آن‌ها گفتگو کنید.

کودکان را تشویق به بیان احساسات کنید:

• به آن‌ها فضایی امن بدهید تا بتوانند بدون ترس از قضاوت، احساسات خود را بیان کنند. می‌توانید از سؤالاتی مانند “الان چه احساسی داری؟” یا “چرا این احساس را داری؟” استفاده کنید.

الگوی مناسبی باشید:

• احساسات خود را به طور سالم و مناسب بیان کنید تا کودکان از شما الگو بگیرند.

از فعالیت‌های خلاقانه استفاده کنید:

نقاشی، داستان‌گویی و بازی‌های نمایشی می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات خود را به شیوه‌های مختلف بیان کنند.

پرورش تفکر مثبت:
بسیار مهم است که کودکان باید یاد بگیرند که به جنبه های مثبت زندگی توجه کنند و در برابر مشکلات خوش بین باشند. والدین و معلمان می توانند با تشویق کودکان به تمرکز بر نقاط قوت خود و یادآوری موفقیت های گذشته، تفکر مثبت را در آنها پرورش دهند.
پرورش نگرش مثبت و خوش‌بینی در کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است. والدین و معلمان می‌توانند با تشویق کودکان به تمرکز بر نقاط قوت خود و یادآوری موفقیت‌های گذشته، تفکر مثبت را در آن‌ها تقویت کنند. همچنین، آموزش مهارت‌های حل مسئله و ارائه راهکارهای سازنده برای مقابله با چالش‌ها، به کودکان کمک می‌کند تا در برابر مشکلات، رویکردی خوش‌بینانه و امیدوارانه داشته باشند. ایجاد محیطی امن و حمایت‌گر که در آن کودکان احساس ارزشمندی و پذیرش کنند، نقش بسزایی در شکل‌گیری نگرش مثبت آن‌ها ایفا می‌کند.

یاری جویی و درخواست کمک در صورت نیاز:
درخواست کمک نشانه ضعف نیست.کودکان باید بدانند که در صورت نیاز می توانند از دیگران کمک بگیرند. والدین و معلمان باید به کودکان اطمینان دهند که همیشه در کنار آنها هستند و به آنها کمک خواهند کرد.
درخواست کمک نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه بلوغ و آگاهی است. والدین و معلمان نقش مهمی در تقویت این باور دارند. آن‌ها باید محیطی امن و حمایتی ایجاد کنند که کودکان در آن احساس راحتی کنند تا مشکلات و نگرانی‌های خود را با بزرگ‌ترها در میان بگذارند.
آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله نیز به کودکان کمک می‌کند تا در مواقع لزوم به طور مؤثرتری درخواست کمک کنند و از حمایت دیگران بهره‌مند شوند. این امر باعث افزایش اعتماد به نفس و استقلال آن‌ها در مواجهه با چالش‌ها می‌شود.

دکتر محمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری در پایان آورده است با توجه به اهمیت کفایت اجتماعی و تاب آوری در رشد و شکوفایی کودکان، والدین، معلمان و سایر مراقبان باید تلاش کنند تا این دو ویژگی مهم را در کودکان تقویت کنند. با سرمایه گذاری در این زمینه، می توانیم نسلی از کودکان سالم، موفق و سازگار را تربیت کنیم که قادر به مواجهه با چالش های زندگی و ساختن آینده ای روشن تر باشند.