مفهوم تاب‌آوری سازمانی
مریم وروایی

محیط‌های ناپایدار، باعث ایجاد چالش‌های مکرر می‌شوند. در این قبیل محیط‌ها، صرفاً سازمان‌های انعطاف‌پذیر، چابک و پویا با موفقیت به فعالیت خود ادامه می‌دهند (لنگنیک و همکاران، ۲۰۱۱)؛ بنابراین، جستجو و شناسایی نقاط قوت خود، نقطه شروع مهمی در درک تاب‌آوری است (نینا]، ۲۰۰۹). سازمان‌ها به‌طور روزافزون با انواع مختلف اختلالات مواجه می‌شوند که می‌توانند به‌صورت جداگانه با هم زمان رخ دهند (صاحب جام نیا و همکاران[، ۲۰۱۵). مقابله با این اختلالات، نیازمند تاب‌آوری سازمانی است. تاب‌آوری سازمانی، ظرفيت مقاومت و بازیابی از حوادث، شوک‌ها یا بلایایی طبیعی است که می‌تواند بر یک سازمان یا یک سیستم، به‌صورت داخلی یا خارجی تأثیر بگذارند (آنارلی و نونینو، ۲۰۱۶). تاب‌آوری سازمانی به‌عنوان توانایی سازمان در پیش‌بینی، اجتناب و تعدیل مثبت در برابر اختلالات و تغییرات محیطی تعریف می‌شود. این توانایی، ترکیبی از ظرفیت سازمانی برای بازگرداندن کارایی پس از اختلال و ایجاد قابلیت‌های لازم قبل از پاسخ به بحران است (برنارد و همکاران، ۲۰۱۸).

 
 تعریف تاب‌آوری سازمان

وقتی تاب‌آوری در حوزه سازمان به کار گرفته می‌شود تعاریف نیز بر این حوزه متمرکز می‌شوند: توانایی سازمان برای دستیابی به مأموریت حتی تحت شرایط اختلال (کارالی و همکاران، ۲۰۱۰)، ظرفیت سازمان برای مقابله با دشواری‌ها و سختی‌ها (لوتانز و همکاران، ۲۰۰۶)، قدرت و ظرفیت بازیابی سریع یک سازمان پس از یک واقعه و شوک (آزوسا و هیرویوک]، ۲۰۱۳)، ظرفیت و توانایی یک سازمان در جذب و تحمل اثرات نامطلوب اختلالات و بازیابی سریع عملکرد (حسینی و بارکر]، ۲۰۱۶)، توانایی سازمان برای بقا و ظرفیت رشد در زمان بحران (سویل و همکاران، ۲۰۰۸).

وقتی تاب‌آوری در حوزه سازمان به کار گرفته می‌شود تعاریف نیز بر این حوزه متمرکز می‌شوند که برخی از این تعاریف عبارتند از: توانایی سازمان برای دستیابی به مأموریت خود حتی در شرایط اختلال؛ ظرفیت سازمان برای مقابله با دشواری‌ها و سختی‌ها؛ قدرت و ظرفیت بازیابی سریع یک سازمان پس از یک واقعه و شوک؛ ظرفیت و توانایی یک سازمان در جذب و تحمل اثرات نامطلوب اختلالات و بازیابی سریع عملکرد و توانایی سازمان برای بقا (ریچ و همکاران، ۲۰۱۹).

اهمیت تاب آوری سازمانی چیست ؟

جوامع برای اینکه تاب آور باشند بر خدمات فراهم شده توسط سازمان‌ها متکی هستند تا آن‌ها را به برنامه‌ریزی، پاسخ و بازیابی برای موقعیت‌های اضطراری و بحران‌ها قادر سازند. سازمان‌های حیاتی که فراهم کننده خدماتی مانند آب، گاز، برق، حمل و نقل، آموزش و سلامت هستند، همواره بسیار مهم انگاشته شده‌اند. این بدان دلیل است که این‌ها همان سازمان‌هایی هستند که جوامع را قادر به عملکرد می‌سازند (استفنسن، 2010).

سازمان‌ها بخشی از جامعه هستند و بسیاری از عملیات روزانه جوامع بر دوش آن‌هاست (زاک، 2014). مهم‌تر اینکه سازمان‌ها در طول دوره‌های پاسخ و بازیابی در پی یک فاجعه، بسیار حیاتی و مهم هستند (برانسون و دالزیل[16]، 2005). در نتیجه به منظور اطمینان از بقای سازمان‌ها و کم کردن اختلال ناشی از یک فاجعه در جریان جاری اجتماعی، تاب آور بودن برای سازمان‌ها حیاتی است (زاک، 2014).

علاوه بر ارتباطی که بین جوامع تاب آور و سازمان‌های تاب آور وجود دارد، بین تاب آور بودن سازمان‌ها و مزیت رقابتی آن‌ها نیز رابطه وجود دارد. سازمان‌های تاب آور در زمان‌هایی که کسب‌وکار در شرایط عادی قرار دارد، قدرت رقابتی بیشتری دارند (اسنفسن، 2010). ورگو و سویل (2010) نیز ویژگی‌های مشترکی را بین تاب‌آوری برتری رقابتی عنوان می‌کنند؛ مانند چابکی، آگاهی محیطی، رهبری قوی، کیفیت و غیره. تاب‌آوری سازمانی به دنبال شناسایی مشخصاتی است که به سازمان‌ها اجازه بقا و حتی رشد و رونق به‌رغم تجربه اختلال یا تنش را می‌دهد (سویل و همکاران، 2008). در این خصوص پاتن و همکاران (2000) تاب‌آوری را فرایندی برای رشد عنوان می‌کنند (آزوسا و هیرویوکی، ۲۰۱۳).

 
 ضرورت تاب‌آوری در سازمان‌ها

در محیط‌های متغیر و پیچیده، سازمان‌ها با چالش‌های فراوانی روبرو هستند و برای حفظ مزیت رقابتی خود باید منعطف‌تر و چابک‌تر عمل کنند (لنگنیک هال و همکاران]، 2011). افزایش اختلال در فرایندهای سازمانی توسط بلایای طبیعی یا بحران‌های اقتصادی، ضرورت توجه به تاب‌آوری را برای سازمان و کارکنانش افزایش می‌دهد (لیننلوکه و همکاران، 2012). مثال‌هایی از فجایع اخیر همچون تصادف در تپکو فوكوشيما، برنامه انرژی هسته‌ای در سال ۲۰۱۱، زلزله دار فیلد در سال ۲۰۱۰ در نیوزلند، طوفان کاترینا در سال ۲۰۰۵ و حمله تروریستی یازده سپتامبر و همچنین وقایعی مانند کولاک یخ در کوبک و آنتاریو و قطع برق در آگوست ۲۰۰۲ در ایالات‌متحده، مدیران را برای توجه بیشتر به تاب‌آوری در سازمان ترغیب می‌کند (اوموتو، 2013).

تاب‌آوری سازمانی، به حفظ و بهبود عملکرد سازمان در شرایط بحرانی کمک می‌کند (مک دانیلز و همکاران، 2008). سازگاری و پایایی سازمان را ارتقا می‌دهد (ویک و همکاران، 2001) و مدیریت چالش‌ها و اختلالات را تسهیل می‌کند. به‌طورکلی توجه به تاب‌آوری دو دلیل عمده دارد، اولاً به دلیل اینکه در یک محیط پیچیده، تاب‌آوری جامعه و سازمان به یکدیگر وابسته است (کریستوفر و رادرفورد، 2004) و ثانیاً به این دلیل که تاب آور بودن می‌تواند سازمان‌ها را به مزیت رقابتی مجهز کند (لنگنیک-هال و همکاران، 2011).

اهمیت تاب‌آوری سازمانی زمانی بیشتر نمود می‌یابد که فرایندهای کاری سازمان به دلیل برخی بحران‌های پیش‌بینی‌نشده مانند ترک خدمت نیروهای کلیدی با اختلال مواجه می‌شود (اریکا و کوندلر[29]، 2006). در این پژوهش سعی گردیده است با بررسی تاب‌آوری سازمانی و ویژگی‌ها و معیارهای آن و با استفاده از عوامل مؤثر بر تاب‌آوری، مدل فرایندی تاب‌آوری سازمانی ترسیم و سنجیده شود

پیامدهای تاب‌آوری سازمانی

با توجه به ادبیات پیشین، چابکی سازمانی و نوآوری پایدار از پیامدهای اصلی تاب‌آوری سازمانی هستند. چابکی توانایی سازمان در واکنش به تغییرات محیطی و کشف و جذب فرصت‌های بازار است (مندونسا و والاس، 2015) و از طریق ادغام اجزای مختلف سازمان در پاسخ به نیازهای گسترده و متنوع مشتریان در یک محیط پیچیده و مبهم، سازمان را توانمند می‌سازد (مندونسا و والاس، 2015) همچنین چابکی، سازمان‌ها را قادر می‌سازد با بهبود خدمات خود از تغییرات ایجادشده در بازار به نفع خود بهره گیرند (چابکی سرمایه‌گذاری در بازار) و آن‌ها را به‌منظور بهبود فرایندهای کاری داخلی خود برای مواجهه با تغييرات تقاضا در بازار توانمند سازد (چابکی تنظيم عملیاتی) (لنگنیک-هال و همکاران، 2011).

این سازمان‌ها به‌منظور دستیابی به مزیت رقابتی در محیط خارج از هر تغییری به‌عنوان یک فرصت استفاده می‌کنند. ابعاد اصلی چابکی سازمانی قابلیت پاسخگویی به تغييرات محیطی، داشتن شایستگی برای دستیابی به اهداف و مقاصد سازمان، داشتن انعطاف‌پذیری برای کسب اهداف مختلف و سرعت در انجام فعالیت‌ها در کمترین زمان ممکن است (فولک و همکاران، 2003).

با توجه به توضیحات فوق، سازمان‌هایی که تاب آور هستند چابکی را به‌عنوان یک شاخصه اصلی به همراه خواهند داشت.

نوآوری پایدار که از آن به نوآوری اکولوژیکی نیز یاد می‌شود، نوآوری است که عملکرد محیطی سازمان را بهبود می‌بخشد (میرکمالی و همکاران، 2011). این نوآوری عبارت از تولید، جذب یا بهره‌برداری از محصولات جدید، فرآیندهای تولید و شیوه‌های کسب‌وکار است که باعث کاهش خطرات محیطی، آلودگی و تأثیرات منفی استفاده از منابع محيطی می‌شود (کمیسیون اروپا، 2008). پس سازمانی که تاب آورتر باشد، پتانسیل بیشتری برای پیاده‌سازی نوآوری پایدار خواهد داشت (فولک و همکاران، 2003).