سلامت اجتماعی و خشونت خانگی

زهرا نیازاده ، روانشناس و مترجم
سلامت اجتماعی یکی از مهم‌ترین پایه‌های زندگی سالم و پایدار در هر جامعه است.
وقتی سلامت اجتماعی در جامعه‌ای برقرار باشد، افراد احساس امنیت، اعتماد و تعلق می‌کنند و روابط اجتماعی سالم و مؤثر شکل می‌گیرد.
سلامت اجتماعی به معنای توانایی افراد برای مشارکت در زندگی اجتماعی، ایجاد روابط انسانی مثبت و برخورداری از محیطی امن و حمایت‌گر است.
این شاخص به طور مستقیم بر کیفیت زندگی افراد و خانواده‌ها تأثیر می‌گذارد. در مقابل، وقتی سلامت اجتماعی مختل شود، پیامدهای جدی مانند خشونت، بی‌اعتمادی، ناهنجاری‌های رفتاری و مشکلات روانی در جامعه افزایش می‌یابد. یکی از مصادیق بارز اختلال سلامت اجتماعی، خشونت خانگی است.

خشونت خانگی یکی از مسائل پیچیده و شایع در سطح جهان است که سلامت روانی و جسمانی افراد، به ویژه زنان و کودکان، را تهدید می‌کند.
این نوع خشونت شامل انواع آزار جسمی، روانی، جنسی و اقتصادی است که در محیط خانواده یا زندگی مشترک رخ می‌دهد.
خشونت خانگی یک مشکل شخصی نیست و یک مسئله اجتماعی است که تأثیرات گسترده‌ای بر جامعه دارد.
مطالعات نشان داده‌اند که خانواده‌های درگیر خشونت، محیطی پرتنش و ناامن برای فرزندان ایجاد می‌کنند و این امر می‌تواند باعث مشکلات رفتاری و روانی طولانی‌مدت در کودکان شود. بنابراین، خشونت خانگی نه تنها سلامت فردی بلکه سلامت اجتماعی را نیز تهدید می‌کند.

یکی از عوامل مهم که سلامت اجتماعی و خشونت خانگی را به هم مرتبط می‌کند، نقش فرهنگ و نگرش‌های جامعه نسبت به خانواده و روابط جنسیتی است.
در بسیاری از جوامع، باورهای سنتی و مردسالارانه باعث می‌شود خشونت علیه زنان و کودکان نادیده گرفته شود یا به عنوان یک امر طبیعی پذیرفته شود. این نگرش‌ها مانع از ایجاد محیط امن و حمایتی در خانواده می‌شوند و سلامت اجتماعی را تضعیف می‌کنند. از طرف دیگر، جوامعی که بر برابری، احترام متقابل و حقوق انسانی تأکید دارند، سطح خشونت خانگی در آن‌ها کمتر است و سلامت اجتماعی بهتری دارند.

سلامت اجتماعی و خشونت خانگی از نظر روانی نیز به هم مرتبط هستند.
افراد در خانواده‌های خشونت‌آمیز معمولاً دچار استرس، اضطراب و افسردگی می‌شوند و این مشکلات می‌تواند روابط اجتماعی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
همچنین، خشونت خانگی باعث کاهش اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی فرد می‌شود و مانع از مشارکت فعال او در جامعه می‌گردد. در مقابل، سلامت اجتماعی بالا باعث می‌شود افراد مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض بهتری داشته باشند و بتوانند در مواجهه با مشکلات خانوادگی، رفتارهای خشونت‌آمیز را کاهش دهند.

یکی از پیامدهای مهم خشونت خانگی، اثر آن بر کودکان است.
کودکان شاهد خشونت در خانواده ممکن است رفتارهای پرخطر، مشکلات تحصیلی و اختلالات روانی را تجربه کنند. این کودکان در بزرگسالی ممکن است خشونت را به عنوان یک روش طبیعی برای حل مشکلات تلقی کنند و این چرخه خشونت را ادامه دهند. بنابراین، پیشگیری از خشونت خانگی نه تنها سلامت خانواده بلکه سلامت اجتماعی نسل‌های آینده را تضمین می‌کند.

راهکارهای مقابله با خشونت خانگی و ارتقای سلامت اجتماعی متعدد هستند و نیازمند همکاری نهادهای دولتی، سازمان‌های غیر دولتی و خود خانواده‌ها است. اولین قدم، افزایش آگاهی جامعه درباره خشونت خانگی و پیامدهای آن است. آموزش و اطلاع‌رسانی می‌تواند باعث تغییر نگرش‌ها و کاهش پذیرش خشونت شود. همچنین، تقویت مهارت‌های فرزندپروری و آموزش مهارت‌های حل تعارض به والدین می‌تواند نقش مهمی در کاهش خشونت در خانواده داشته باشد.

حمایت قانونی و قضایی نیز از دیگر عوامل مهم در کاهش خشونت خانگی است.
قوانین حمایت از قربانیان خشونت و برخورد جدی با خشونت‌گران باعث ایجاد محیطی امن و بازدارنده می‌شود. وجود مراکز مشاوره و خدمات روانشناسی برای افراد آسیب‌دیده، امکان بازیابی سلامت روان و اجتماعی آن‌ها را فراهم می‌کند. این مراکز می‌توانند راهنمایی‌های عملی برای مقابله با خشونت و ایجاد روابط سالم ارائه دهند.

یکی دیگر از ابعاد مهم، نقش سلامت اجتماعی در پیشگیری از خشونت خانگی است.
جوامعی که شبکه‌های اجتماعی قوی، حمایت‌های اجتماعی و تعاملات مثبت دارند، سطح خشونت در خانواده‌های آن‌ها کمتر است. این جوامع افراد را تشویق می‌کنند تا مشکلات خود را به شکل سالم حل کنند و در مواجهه با تعارض‌ها از رفتارهای خشونت‌آمیز دوری کنند. بنابراین، تقویت سلامت اجتماعی به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه برای کاهش خشونت خانگی اهمیت ویژه‌ای دارد.

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که آموزش مهارت‌های زندگی و توانمندسازی اقتصادی زنان می‌تواند نقش مؤثری در کاهش خشونت خانگی داشته باشد.
زنانی که استقلال اقتصادی و اعتماد به نفس بیشتری دارند، کمتر در معرض خشونت قرار می‌گیرند و می‌توانند روابط خانوادگی سالم‌تری ایجاد کنند.
همچنین، ایجاد فضاهای اجتماعی و فرهنگی که در آن‌ها گفتگو، احترام متقابل و حمایت اجتماعی ترویج شود، سلامت اجتماعی را ارتقا می‌دهد و خشونت خانگی را کاهش می‌دهد.

از سوی دیگر، رسانه‌ها و فضای مجازی نیز نقش مهمی در آموزش و تغییر نگرش‌های اجتماعی دارند.
برنامه‌های آموزشی، اطلاع‌رسانی و کمپین‌های آگاهی‌بخشی می‌توانند پیامدهای خشونت خانگی را نشان دهند و فرهنگ احترام به حقوق انسانی و برابری جنسیتی را ترویج کنند. این اقدام‌ها به ایجاد جامعه‌ای سالم‌تر و خانواده‌هایی امن‌تر کمک می‌کنند.

مقابله با خشونت خانگی نیازمند نگرشی جامع است که سلامت اجتماعی را در مرکز توجه قرار دهد.
هر گونه تلاش برای کاهش خشونت بدون ارتقای سلامت اجتماعی و حمایت‌های قانونی و فرهنگی ناکام خواهد بود. باید توجه داشت که سلامت اجتماعی تنها مسئولیت دولت یا نهادهای اجتماعی نیست، بلکه هر فرد در جامعه نقش مؤثری در ایجاد محیطی امن و حمایت‌گر دارد. احترام به یکدیگر، حمایت از افراد آسیب‌دیده و ترویج روابط انسانی مثبت، همگی از عوامل تقویت سلامت اجتماعی و کاهش خشونت خانگی هستند.

زهرا نیازاده نویسنده کتاب مسیر تاب آوری تاکید میکند سلامت اجتماعی و خشونت خانگی دو مقوله به هم مرتبط هستند که تأثیرات مستقیم و گسترده‌ای بر زندگی افراد و جامعه دارند.
ارتقای سلامت اجتماعی از طریق آموزش، فرهنگ‌سازی، حمایت قانونی و روانی، و تقویت شبکه‌های اجتماعی می‌تواند خشونت خانگی را کاهش دهد و محیطی امن و پایدار برای خانواده‌ها فراهم کند. در مقابل، کاهش خشونت خانگی نیز بهبود سلامت اجتماعی را به دنبال دارد و باعث شکل‌گیری جامعه‌ای سالم، متعادل و انسانی می‌شود.
توجه به این دو مقوله و اجرای راهکارهای مؤثر، کلید ساختن آینده‌ای بهتر برای افراد و نسل‌های بعدی است.