کودکان خیابانی
نگاهی به پدیده کودک خیابانی"
به کوشش زهرا قمری دارستانی
همه ی کودکان حق دارند از شرایط خوب زندگی برخوردار باشند . حق دارند بازی کنند؛ آموزش ببینند تا شرایط مناسب شکوفایی توانایی ها و رشد جسمی و معنوی و اخلاقی و اجتماعی آنها فراهم گردد.
"ماده 27 پیمان نامه حقوق کودک"
مقدمه:
همه ي ما هر روز در معابر و خيابانها شاهد حضور كودكاني هستيم كه با ظاهري ژوليده و غبارآلود به دست فروشي ؛ تکدی و... مشغولند.سماجت آنها در تحريك احساسات ما آنقدر آزار دهنده است كه مظلوميتشان را تحت ااشعاع قرار ميدهد.
اين عارضه ي شوم منحصر به كشور ما نيست.از كوچه هاي غبار آلود افغانستان تا خيابانهاي پرزرق و برق نيويورك اين پديده ي شوم در سراسر پهنه ي گيتي به نام كودك خياباني شناخته شده است و معمولترين آسيب اجتماعي است كه تقريبا نتايج يكسان و دقيقا مشابهي دارد.
فقر والدين ؛ طلاق ، مرگ و اعتيادشان بستر آشكار ساز اين آسيب است و خيابانها براي اين سرمايه هاي ملي به مانند دانشگاهي است كه آزمون ورودي آن دله دزدي ، وقاحت و سماجت است و دوران تخصصي آن در مراكز كانون اصلاح و تربيت و نهايتا زندانهاست.
بیشک اندیشه مطالعه و بررسی کودکان خیابانی در سال های گذشته اذهان کارشناسان مسائل اجتماعی را مشغول نموده است. کودکان فقیر دارای خانواده یا بدون خانواده که در خیابانها، ایستگاههای راهآهن، و سایر مراکز تجاری زندگی میکنند، بخشی از جامعه بشری هستند که پرداختن به آن، جلوگیری از شروع آسیبهای اجتماعی است
درب ورودي اتاقهاي دادگاه كودكان خياباني را ميبينيد كه به جرمهاي پيش پا افتاده اي چون خربزه دزدي ؛ كف زني و همانند آنها دستبند به دست و رديف به رديف نشسته اند و منتظر ورود به ندامتگاه ها هستند.نوجوانان مجرمي كه محروميت توام با بي عدالتي و نبود دنياي اميد بخش آنان را به انجام جرمهايي چه بسا غير هوشمندانه كشانده است.مجرمان كوچك ممكن است مجرمان پرسابقه و جنايتكاران بعدي باشند.
آگاهي جامعه نسبت به پديده ي كودك خياباني امري است لازم چرا كه موج كودكان خياباني بزودي از حالت كودكي خارج شده و تبديل به جوان خياباني شده و جوان خياباني به مانند بمب است.كودك خياباني به عنوان گروهي از كودكان جامعه است كه با توجه به شرايط خاص سني خود در حال گذراندن دوران بلوغ و بحران هستند.اينان نيازمند حمايت جدي بيشتر والدين هستند ولي از انجا كه به دلايل گوناگون از حمايت والدين محروم هستند در خيابانها رها شده و آمادگي لازم براي كسب هر نوع آسيب پذيري را دارند.
کودکان خیابانی children street
همه ما در زندگی روز مره با کودکانی سروکار داریم که در خیابانها دستفروشی میکنند یا به انواع مختلف به تکدی گری مشغولند. وجود این کودکان درجامعه ما نشان از آسیبهایی دارد که که معمولا در خانواده شکل گرفته و به تدریج وضعیتی را سبب میشود که کودکانی که در این سن نیاز به بهره مندی از امکانات رفاهی و آموزشی مربوط به خود را دارند دچار مشکلات مختلفی میشوند از جمله انجام کارهای سخت و زیان آور یا دوری از خانواده و محروم بودن از مهر و محبت خانواده ، بازماندن از تحصیل ، بیماریهای جسمی و مشکلات بیشمار دیگری که در برخی موارد با افتادن در دام گروههای سازمان یافته تبهکاری به مراتب تبعات بدتر و بیشتری گریبانگیر آنان میشود .
یکی از موضوعات و یا به عبارت بهتر گروههای هدف در مددکاری اجتماعی موضوع کودکان خیابانی میباشد . در این نوشتار سعی شده تا اطلاعاتی هرچند مختصر در مورد کودکان خیابانی ارائه شده و همچنین به برخی از وظایف و نقشهای مددکاران اجتماعی در مواجه با این مسئله اجتماعی اشاره شود.
در مورد کودکان خیابانی تعاریف مختلفی ارائه شده است .
کودک : بر اساس ماده 1 پیمان نامه حقوق کودک و سازمان یونیسف به افرادی اطلاق میشود که کمتر از 18 سال سن دارند .
کودک خیابانی : به کودکانی اطلاق مشود که در شهرهای بزرگ برای ادامه بقای خود مجبور ار و زندگی در خیابان هستند.
2 – بر اساس تعریفی دیگر این کودکان در 3 گروه اصلی زیر تقسیم میشوند .
- کودک خیابانی (street children)
به کودکاني میگویند که در خیابان زندگی ميكنند و بدون حمایت خانواده یا بستگان خود ؛ سعی دارند از خودشان مراقبت کنند. این کودکان حدود 5% کودکان خیابانی را تشكيل میدهند .
- کودکان خیابانی children on the street
این کودکان درواقع کودکان شاغل در خیابان هستند که برای کسب درآمد برای خانواده در خیابان کار میکنند . میزان ارتباط این کودکان با خانواده متفاوت است و ممکن است این ارتباط روزانه و یا در حد چند بار در سال باشد اما به هرحال احساس تعلق به خانواده دراین کودکان وجود دارد . اینان به حمایت و بقای خانواده خود از لحاظ اقتصادی کمک میکنند. اینان به اصطلاح نان آوران کوچک خانه هستند.اینها در بیشتر خانواده ها سپر بلای خانواده ی خویش میشوند و طعمه ی گرگ های خیابانی اند . گرگ های خیابانی که از اینها در توزیع مواد مخدر و... استفاده میکنند.
- کودکان خیابان children of the street
این کودکان گروه کوچکتر از کودکان خیابانی را تشکیل میدهند ، اما مشکلات پیچیده تری دارند .
برای این کودکان خیابان به منزله خانه است وآنها در خیابان در پی سرپناه و غذا هستند و دیگر افراد خیابانی برای آنان حکم خانواده را دارند . این افراد یا سرپرستی ندارند و یا در صورت داشتن خانواده ، به دلیل مسائل مختلف ، زندگی در خیابان برایشان امن تر از زندگی در خانه است . کودکان رها یا طرد شده نیز گاهی به عنوان گروهی مجزا مطرح میشوند ، اما نظر به اینکه در خیلی از موارد بازگشتی ندارند و در مدت کوتاهی به کودکان خیابان بدل میشوند ، در بعضی تقسیم بندیها جزئ گروه کودکان خیابان محسوب میشوند.که 5% کودکان خیابانی را تشکیل میدهند.
بطور کلی تعاریف مختلف دارای سه جزئ مشترک میباشند
1 – این کودکان وقت زیادی را در در خیابان زندگی یا سپری میکنند.
2 – خیابان منبع معاش کودکان است .
3 - از آنها بطور شایسته و مطلوب توسط بزرگترها نگهداری نمیشود
هم اکنون در کشور ما دسته بندی کودکانی که در خیابان حضور دارند به صورت زیر است :
1 – کودکان بدسرپرست
2 – کودکان بی سرپرست
3 – کودکان بزهکار
4 – کودکان کار
5 – کودکان اتباع بیگانه که خود در سه گروه قرار میگیرند :
- اتباع بیگانه دارای کارت یا برگ اقامت از مراجع قانونی و صاحب صلاحیت
- اتباع بیگانه فاقد کارت یا برگ اقامت از مراجع قانونی و صاحب صلاحیت
- کودکانی که پدرانشان از اتباع کشورهای بیگانه بخصوص افغانستان و مادرانشان ایرانی بوده ، ولی چون ازدواجشان ثبت نشده است شناسنامه ندارند .
6 – کودکان مبتلا به بیماریهای صعب العلاج یا کودکان روانی یا معلول
7 – کودکانی که با پدر خود زندگی میکنند
8 – کودکانی که با مادر خود زندگی میکنند .
9 – کودکانی که با خواهر یا برادر خود زندگی میکنند
10 – کودکانی که با ناپدری یا نامادری یا قیم خود زندگی میکنند
دسته بندی فوق شامل همه کودکانی است که در خیابان زندگی میکنند
آمار کودکان خیابانی در ایران
در آمار غیررسمی که در همایش چشم اندازی بر آموزش و پرورش کودکان در سال 1381 ارائه شد تعداد کودکان خیابانی در تهران 35 هزار نفر و در سطح کشور يك میلیون و دویست هزار کودک اعلام شد .
شایان ذکر است که عدم امکان دستیابی به میزان دقیق کودکان خیابانی عمدتا به خاطر زندگی پنهان ، جابجایی آنان و متغیر بودن تعداد آنان در زمانهای مختلف میباشد . افزایش میزان کودکان خیابانی در سالهای اخیر نه تنها تهران بلكه شهرهای دیگر ایران از جمله شهر زیارتی مشهد را نیز در برگرفته است .
در حال حاضر در کشور سازمان بهزیستی کشور مسئول ساماندهی کودکان خیابانی است که با همکاری نهاد ها و سازمانهای دیگر از جمله نیروی انتظامی ، شهرداری ، استانداری ، دادگستری ، آموزش و پرورش ، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی ، آموزش فنی و حرفه ای این وظیفه را انجام میدهد .
سازمان بهزیستی از سال 1378 مراکز تشخیص و جایگزینی و طبقه بندی کودکان خیابانی را در کشور از طریق دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی تاسیس کرده است . شهرداری تهران نیز از سال 1378 با تاسیس خانه های سبز و ریحانه در این کار فعالیت داشته است که از اواسط سال 1381 این مراکز به سازمان بهزیستی تحویل داده شدند . فعالیت تشکلهای غیر دولتی در کشور در این زمینه تا کنون فراگیر و جدی نشده است
سن کودکان خیابانی
نکته ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که سن کودکان خیابانی را کمتر از هجده سال در نظر میگیرند چون بر اساس ماده یک پیمان نامه حقوق جهانی ، کودک را زیر هجده سال میدانند ، مگر اینکه بر اساس قانون ملل که قابل اعتماد باشد سن قانونی کمتر تعیین شده باشد .
علل بوجود آمدن كودكان خياباني
از نکات برجسته کودکان خیابانی، علل فرارشان از منزل است. از عوامل مهم میتوان فقر (اقتصادی)، تفاوت شدید طبقاتی و نبود عدالت اجتماعی، نرخ بالای بیکاری، افزایش بیرویه جمعیت در محلههای حاشیهنشین شهرها، فقر فرهنگی خانوادهها (بی سوادی و کم سوادی)، افزایش نرخ طلاق، اعتیاد، فوت یک یا هر دو والد بر اثر سوانح طبیعی و یا اجتماعی، افزایش بیرویه مشاغل کاذب با درآمد بالا، کمرنگ شدن فرهنگ مذهبی و ملی و سست شدن بنیان ارزشهای اخلاقی و اعتقادی در جامعه را نام برد.
در این میان فرار کودکان از خانه با محوریت خانواده نقش اساسی را ایفا میکند. عدم به کارگیری راهکارهای تربیتی صحیح و بروز مشکلات متعدد، تبعیض بین فرزندان، کمبود محبت، لوس شدن، تنبیهات شدید فیزیکی، سوء استفاده جنسی، عدم درک حساسیتهای دوران بلوغ نوجوانی، ترس کودک از حضور در مدرسه، تفاوت سنی فاحش والدین و کودک و نوع ارتباط بین نسلی، مقدار زوجات پدر خانواده، اختلالات روانی، سرقتهای کوچک و بزرگ در منزل و مدرسه، فقر مادی و فرهنگی خانواده و طلاق، عمدهترین مشکلات درون خانواده است.
پیامد فرار از خانه و پناه آوردن کودکان به خیابان چیزی نیست جز آغاز سوءاستفادههایی از این کودکان از قبیل:
آموزش کودکان و بکارگیری آنان برای حمل و توزیع مواد مخدر و سایر موارد غیرقانونی، آموزش و بکارگیری کودکان برای تکدیگری، آموزش و بکارگیری کودکان برای انواع سرقت، جیببری، کیفزنی، کیفقاپی، خفتگیری، کودکربایی و … ، بهرهکشی و سوءاستفاده جنسی، فروختن کودکان جهت تجارت اعضای بدن، آموزش و بکارگیری در اماکن فساد، فروختن و یا اجاره کودکان به منازل، بکارگیری در مشاغل خدمات پست دستفروشی و معرکهگیری، از جمله این سوء استفادههایی هستند که آثار مخربی برای سلامت جسمی و بهداشت روانی کودکان خیابانی برجا میگذارد.
کودکان خیابانی بزودي از حالت کودکی خارج شده و تبدیل به جوان خیابانی میشود. کودکانی که قربانیان شرایط دشوار زندگی هستند. کودکاني که همگی دارای ویژگی خاص مبتلا به فقراند. و در شرایط فقر هر کودکی به کودک خیابانی بالقوه است. کودکانی که در آینده نزديك صاحب یکی از بانکهای بزرگ با حجم عظیمی از سپرده های ویروس ایدز خواهند شد. کودکانی که به شدت آسیب پذیرند و به يك مقطع که میرسند این آسیب پذیری را به گروهای دیگر منتقل ميكنند.
دوران کودکی برای هر شخصی مهمترین مقطع زندگی اوست و تمام رفتارها ؛ باورها ؛ ارزشها , عقاید ؛ ترس ها و نفرتها, لیاقتها و ... در همین دوران در ذهن او شكل ميگيرد و در تمام طول زندگی همراه اوست. خیلی از ماها پس از سالیان دراز هنوز از چیزهایی که در بچگی از آنها میترسیدیم وحشت داریم و آنچنان در ذهن ما جای گرفته که تا آخر عمر دست و پایمان را میبندد و مانند سدی مانع رسیدن ما به آرزوهایمان است.
هرگونه اقدام جهت پیشگیری یا کنترل پدیده اجتماعی کودکان خیابانی مستلزم شناخت این گروه در دستهبندیهایی است که به آنها اشاره گردید. اما این پیشگیری و کنترل نیازمند ابزارهای ویژهای هستند که دستگاه اجرایی، سازمانهای غیردولتی و خیریهای، نقش تأثیرگذاری بر آن دارند. از مهمترین این عوامل میتوان به:
• حساس شدن و فعال شدن نهادهای دینی نسبت به پدیده کودکان خیابانی.
• حمایتهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از طریق سازمانهای غیردولتی از خانوادههای کودکان خیابانی و گسترش سیستم تأمین اجتماعی.
• ایجاد و گسترش مراکز شبه خانواده برای کودکان خیابانی فاقد خانواده همچون سپردن آنان به خانوادههای فاقد فرزند، برای آن دسته از کودکان خیابانی که فاقد والدین هستند.
• ایجاد مراکز سیار و موقتی به عنوان سرپناه برای کودکان فاقد خانواده.
•تأمین و ایجاد سرپناه شبانه و ارائه آموزشهای کارهای فنی و حرفهای.
• ارائه خدمات مددکاری در محل حضور کودکان خیابانی در خیابانها.
• تفکیک بین دختر و پسر خیابانی جهت پیشگیری و کنترل آسیبهای اجتماعی.
ضرورت رویکرد اجتماعی به این پدیده و توجه به اینکه خیابانی بودن جرم نیست ولی میتواند منجر به جرمی همچون بزهکاری گردد.
• مطرح کردن بحث کودکان خیابانی از طریق نشریات، صدا و سیما و حساس ساختن مردم نسبت به مشکلات کودکان خیابانی.
• توسعه و تجهیز منابع انسانی برای کار با کودکان و نوجوانان خیابانی در موسسات دولتی و غیردولتی.
• تجهیز و فعال نمودن نهادهایی که در سطح شهرداریها، دولت و سازمانهای غیردولتی، با حقوق کودکان و نوجوانان سروکار دارند.
• استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها در امور ساماندهی و بازپروری کودکان خیابانی اشاره کرد.
با توجه به مطالب فوق باید اذعان داشت که پدیده کودکان خیابانی که هر روز شاهد افزایش جمعیت آنها هستیم، مسلتزم بازنگری در راهکارهای استفاده شده در این حیطه است. زیرا این کودکان با توجه به اینکه در ردههای سنی مختلف قرار دارند، احتیاج به محیط مناسب برای رشد خواهند داشت. لذا باید با توجه به عواقب این پدیده که شامل بزهکاری، سرقت، اختلالهای شخصیتی و … میشوند، تلاش شود تا شناختی بهتر از وضعیت این کودکان حاصل گردد.
در حال حاضر این پدیده از شهرهای بزرگ مانند: تهران، اصفهان، شیراز و مشهد به شهرهای کوچک نیز سرایت پیدا کرده است و در صورت عدم برنامهریزی دقیق شاهد آسیبهای اجتماعی این پدیده خواهیم بود.
.................................
منابع و مآخذ :
- مقدمه ی استاد ارجمند جناب اقای دکتر مجید ابهری استاد دانشگاه تهران مشاور عالی سازمان بهزیستی کشور از کتاب چارلی چاپلین شادی آور گریان
- مقدمه کتاب چارلی چاپلین شادی آور گریان ...... هانی قلی پور
- آسیب شناسی کودکان خیابانی ؛ گزارشی از محبوبه تلوزاده ..... سایت جامعه شناسی ایران
- کودکان خیابانی children street .... محمد برخورداری
- حسن موسوی چلک ، مددکاری اجتماعی (1 ) کار با فرد ; تهران : سمت، 1383 .
- حمیدرضا کریمی درمنی ، توانبخشی گروههای خاص با تاکید بر خدمات مددکاری اجتماعی ; تهران : گستره ، 1382
۲۷۲۰ بازدید
۳۲ امتیاز
۰ نظر
نظرات کاربران
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
نظر شما چیست ؟!
شما نیز می توانید نظر خود را راجب این مقاله در زیر بنویسید !
نام کامل شما * :
نام کامل خود را وارد کنید !
آدرس ایمیل شما :
آدرس ایمیل خود را وارد کنید !
متن نظر شما :
نظر خود را به فارسی در بالا بنویسید !
کد امنیتی :
کد امنیتی روبرو را وارد نمایید !
