تصویر بدنی و اعتمادبه‌نفس زنان رابطه‌ای بسیار نزدیک با یکدیگر دارند.

*عفت حیدری
روانشناس اجتماعی
فرهنگ یار تاب آوری ایران


اعتمادبه‌نفس هر زن ترکیبی از عوامل مختلف است؛ شخصیت، تجربیات، موفقیت‌ها، حمایت اجتماعی و ارزش‌هایی که برای خود قائل است.
اما در بسیاری از مواقع، تصویر بدنی نقش اصلی را در این میان ایفا می‌کند. زن وقتی احساس کند ظاهرش با معیارهای فرهنگی و اجتماعی هماهنگ است، اعتمادبه‌نفس بالاتری خواهد داشت و در مقابل، اگر بدن خود را دور از ایده‌آل‌های اجتماعی ببیند، ممکن است دچار تردید و خودکم‌بینی شود.
در دنیای امروز که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی اهمیت ظاهر را بیش از پیش پررنگ کرده‌اند، این رابطه پیچیده‌تر و حساس‌تر شده است.



تعریف تصویر بدنی

تصویر بدنی به این معناست که فرد چه ادراکی از بدن خود دارد و چه احساسی نسبت به ظاهر خویش تجربه می‌کند.
تصویر بدنی مثبت به معنای پذیرش بدن و رضایت از آن است و تصویر بدنی منفی زمانی شکل می‌گیرد که فرد از ظاهرش ناراضی باشد یا خود را با معیارهای سختگیرانه و غیرواقعی مقایسه کند. برای زنان، تصویر بدنی فراتر از وزن یا قد است و شامل احساس جذابیت، زنانگی و ارزش اجتماعی نیز می‌شود.
این تصویر در طول زندگی ثابت نمی‌ماند و بر اساس شرایط مختلف تغییر می‌کند.
دختران نوجوان هنگام ورود به دوران بلوغ بیشترین حساسیت را نسبت به بدن خود دارند و زنان در دوره‌های بعدی زندگی، از جمله بارداری یا میانسالی، ممکن است تصویر تازه‌ای از بدن خود بسازند.


بدن ایده‌آل و نقش فرهنگ

معیارهای بدن ایده‌آل همواره ساخته ذهن جامعه و فرهنگ هستند.
در برخی دوره‌های تاریخی، بدن‌های پر و درشت نشانه زیبایی محسوب می‌شدند، اما در قرن بیستم لاغری به عنوان معیار اصلی معرفی شد.
امروز زن‌ها با معیارهای متناقضی مواجه‌اند؛ از یک سو باید لاغر باشند و از سوی دیگر اندامی برجسته داشته باشند.
این معیارها از طریق تبلیغات، مد، سینما و شبکه‌های اجتماعی تقویت می‌شوند و زنان در مقایسه با آن‌ها اغلب دچار نارضایتی بدنی می‌شوند.
هرچه فاصله میان بدن واقعی و بدن ایده‌آل بیشتر باشد، اعتمادبه‌نفس زنان کمتر خواهد شد.
رسانه‌ها بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری تصویر بدنی دارند. تلویزیون، مجلات و فیلم‌ها معمولاً زنانی را نشان می‌دهند که همگی دارای ظاهری مشابه و لاغر هستند.
شبکه‌های اجتماعی این فشار را دوچندان کرده‌اند زیرا افراد علاوه بر دیدن تصاویر سلبریتی‌ها و مدل‌ها، خودشان نیز تصاویر و ویدیوهای شخصی منتشر می‌کنند.
این فضا باعث می‌شود زنان دائماً بدن خود را با دیگران مقایسه کنند.
وجود فیلترها و ویرایش‌های تصویری نیز ایده‌آل‌های غیرواقعی می‌سازد. وقتی زن‌ها این تصاویر را ملاک مقایسه قرار می‌دهند، احساس ناکافی بودن در آنان افزایش می‌یابد و اعتمادبه‌نفسشان کاهش پیدا می‌کند.

پیامدهای روانی تصویر بدنی منفی

تصویر بدنی منفی می‌تواند اثرات روانی عمیقی بر زنان بگذارد. احساس شرم، اضطراب و خودکم‌بینی باعث می‌شود بسیاری از زنان از حضور در جمع‌ها خودداری کنند.
گاهی نیز برای تغییر ظاهر خود به رژیم‌های سخت، ورزش‌های افراطی یا حتی جراحی‌های زیبایی روی می‌آورند.
این رفتارها نه تنها سلامت جسمی را به خطر می‌اندازد بلکه اعتمادبه‌نفس را نیز شکننده‌تر می‌کند.
از نظر شناختی، زنانی که درگیر نارضایتی بدنی هستند بیشتر وقت و انرژی ذهنی خود را صرف فکر کردن به ظاهر می‌کنند و توانایی‌های دیگرشان نادیده گرفته می‌شود.
در نتیجه، این مشکل بر روابط اجتماعی، موفقیت‌های شغلی و حتی روابط عاطفی آن‌ها اثر منفی می‌گذارد.
تجربه تصویر بدنی در میان زنان یکسان نیست. نژاد، قومیت، وضعیت اقتصادی، گرایش جنسی و شرایط جسمی همگی نقش دارند.
زنان سیاه‌پوست یا آسیایی ممکن است با کلیشه‌های فرهنگی متفاوتی مواجه شوند.
زنان کم‌درآمد به دلیل نداشتن دسترسی کافی به محصولات مراقبتی و خدمات بهداشتی ممکن است احساس نابرابری بیشتری داشته باشند.
زنان دارای ناتوانی جسمی نیز با برچسب‌های اجتماعی و قضاوت‌های منفی روبه‌رو می‌شوند.
همه این عوامل باعث می‌شوند تصویر بدنی و اعتمادبه‌نفس زنان تحت تأثیر مجموعه‌ای از هویت‌های تقاطعی قرار گیرد.

تصویر بدنی در مراحل مختلف زندگی زنان

تصویر بدنی از نوجوانی تا میانسالی و پیری تغییر می‌کند. در نوجوانی، فشار اجتماعی برای داشتن ظاهر ایده‌آل بیشترین میزان را دارد و نارضایتی بدنی در این دوره بسیار شایع است.
زنان جوان در بزرگسالی با چالش‌هایی مانند روابط عاطفی، محیط کاری و استفاده از شبکه‌های اجتماعی مواجه می‌شوند که همگی بر تصویر بدنی آنان تأثیر می‌گذارند.
در میانسالی و پیری نیز تغییرات جسمی ناشی از افزایش سن، مانند چین و چروک یا تغییر وزن، اعتمادبه‌نفس برخی زنان را تحت فشار قرار می‌دهد.
با این حال، برای برخی زنان پختگی سنی موجب می‌شود به جای ظاهر، ویژگی‌های درونی خود را معیار ارزشمندی بدانند و اعتمادبه‌نفس سالم‌تری پیدا کنند.


 تصویر بدنی مثبت و اعتمادبه‌نفس پایدار

تصویر بدنی مثبت نقشی مهم در تقویت اعتمادبه‌نفس دارد.
زنانی که بدن خود را می‌پذیرند و به توانایی‌های آن بیش از ظاهر توجه می‌کنند، کمتر تحت تأثیر فشارهای اجتماعی قرار می‌گیرند.
تمرکز بر سلامتی و کارکرد بدن به جای ظاهر، دیدگاه مثبت‌تری ایجاد می‌کند.
جنبش‌های «بدن مثبت» و «بدن‌محور» که در سال‌های اخیر رواج یافته‌اند، تلاش می‌کنند تنوع بدنی را عادی‌سازی کرده و معیارهای محدودکننده را به چالش بکشند.
این نگرش‌ها کمک می‌کنند اعتمادبه‌نفس زنان کمتر به ظاهر وابسته باشد و پایدارتر باقی بماند.

خانواده، دوستان و روابط عاطفی تأثیر زیادی بر تصویر بدنی دارند. مادری که با بدن خود آشتی دارد، می‌تواند الگوی مثبتی برای دخترش باشد.
دوستانی که ظاهر را محور گفتگو قرار می‌دهند، نارضایتی بدنی را افزایش می‌دهند، در حالی که دوستان حامی و پذیرنده به تقویت اعتمادبه‌نفس کمک می‌کنند.
در روابط عاطفی نیز وقتی زن از سوی شریک زندگی خود احساس احترام و پذیرش می‌کند، تصویر بدنی مثبت‌تری خواهد داشت.
برعکس، انتقاد یا فشار مداوم برای تغییر ظاهر می‌تواند عزت‌نفس را تضعیف کند.

تصویر بدنی و محیط کاری

در محیط‌های کاری، تصویر بدنی نیز می‌تواند اعتمادبه‌نفس حرفه‌ای زنان را تحت تأثیر قرار دهد.
بسیاری از زنان باور دارند که برای جدی گرفته شدن باید معیارهای خاصی از زیبایی یا پوشش را رعایت کنند.
این مسئله فشار مضاعفی بر آنان وارد می‌کند. زنانی که تصویر بدنی مثبت‌تری دارند، اعتمادبه‌نفس بیشتری در محیط کاری نشان می‌دهند،مسئولیت‌های جدید را راحت‌تر می‌پذیرند و در جایگاه‌های مدیریتی عملکرد بهتری دارند.
محیط‌های کاری که تنوع ظاهری را می‌پذیرند و تبعیض بر اساس ظاهر را کاهش می‌دهند، کمک می‌کنند زنان اعتمادبه‌نفس سالم‌تری داشته باشند.

برای آن‌که زنان اعتمادبه‌نفس خود را تنها بر ظاهر بنا نکنند، باید اقدامات گسترده‌ای انجام شود.
رسانه‌ها و صنعت مد باید تنوع واقعی بدن زنان را نشان دهند تا معیارهای غیرواقعی از بین برود.
مدارس و محیط‌های کاری می‌توانند آموزش‌هایی درباره پذیرش بدن و سواد رسانه‌ای ارائه کنند.
در سطح فردی نیز روش‌هایی مانند تمرین ذهن‌آگاهی، خوددلسوزی، روان‌درمانی و کاهش مقایسه اجتماعی به بهبود تصویر بدنی کمک می‌کند.
تمرکز بر مهارت‌ها، استعدادها و ارزش‌های شخصی زنان باعث می‌شود اعتمادبه‌نفس آنان ریشه‌دارتر شود و کمتر تحت تأثیر فشارهای بیرونی قرار گیرد.

تصویر بدنی یکی از اصلی‌ترین عوامل تأثیرگذار بر اعتمادبه‌نفس زنان است.

زنانی که تصویر بدنی منفی دارند، در روابط اجتماعی، شغلی و حتی زندگی شخصی با مشکلات بیشتری روبه‌رو می‌شوند.
در مقابل، تصویر بدنی مثبت به آن‌ها کمک می‌کند اعتمادبه‌نفس پایدارتر و سالم‌تری بسازند.
رسانه‌ها، فرهنگ، خانواده و محیط‌های اجتماعی همه در شکل‌گیری این تصویر نقش دارند.
عفت حیدری روانشناس اجتماعی که ترجمه کتاب تاب آوری زنان را نیز در کارنامه خود دارد تاکید میکند برای پرورش اعتمادبه‌نفس واقعی باید معیارهای محدودکننده کنار گذاشته شود و زنان به دلیل توانایی‌ها و شخصیتشان ارزشمند شناخته شوند.
اعتمادبه‌نفس پایدار زمانی شکل می‌گیرد که زن ارزش خود را در ویژگی‌های درونی و انسانی بداند، نه در شباهت یا تفاوت با معیارهای ظاهری جامعه.