«كودك در خيابان» و «كودك خيابان»

كاشفي (1380) كودكان خياباني را به دو دستة مزبور تقسيم مي‌كند و متعقد است، گروه «كودك خيابان» در مفهوم مذكور قرار مي‌گيرند.

الف- كودك در خيابان:

 كودك در خيابان معمولاً در طول روز در خيابان است و شبها به خانه برمي‌گردد، يعني هنوز داراي تماس منظم با خانواده است.

در ايران در رابطه با گروه «كودك در خيابان» اصطلاحاتي مانند «بچه‌هاي پارك» «بچه معروف » و «بچه‌هاي كلوپ» باب شده است.

ب- كودك خيابان:

به اعتقاد بعضي از محققان هنگامي كه از كودكان خياباني در معناي دقيق و صريح كلمه سخن‌ مي‌‌گوئيم،‌ منظور « كودكان خيابان» هستند.

كودكان خياباني در خيابان زندگي مي‌كنند، مي‌خوابند و معيشت خويش را از خيابان فراهم مي‌سازد. روابط بسيار كمي با خانوادة خود دارد، يا روابط خود را با آن قطع كرده و يا اصلاً خانواده‌اي ندارند.

كودكان رها شده، فراري و بعضي از كودكان يتيم بدليل فوت والدين، جنگ يا ايدز در اين گروه قرار دارند.

در رابطه با اين گروه اصطلاحات «كارتن خواب» «خيابان گرد» ، «اتوبوس خواب» و «قطار خواب» و «سينما خواب» (البته بقول كاشفي) رايج است.

نكته در اينجاست كه اكثريت كودكان خياباني بي خانمان هستند و نه مجرم و بيشتر آنها بكار اشتغال دارند،‌ بدون اينكه از حمايت لازم برخوردر باشند و در معرض خطرات و انواع مختلف بهره‌كشي‌ها قرا ردارند، ‌از كودكان خياباني براي فحشاء قاچاق مواد مخدر و بزهكاري عليه افراد و اموال بهره‌برداري مي شوند آنها با خطرات زيادي روبرو هستند مانند آزاد و اذيت، امراض مقاربتي،‌ اعتياد،‌ آسيب در اثر خشونت و مرگ،‌ از طرفي آنها داراي موقعتيهاي بسيار كمتري براي رشد و تكامل عاطفي، اجتماعي، آموزشي و اقتصادي هستند.

6-2- عوامل مؤثر بر خياباني شدن كودكان

اين عوامل را بدو دستة بيروني و دروني تقسيم مي‌كنند:

1-6-2- عوامل بيروني (اجتماعي)

كاشفي (1380) در توضيح عوامل اجتماعي مؤثر بر خياباني شدن كودكان به موارد زير اشاره مي‌كند:

• فقر وعدم توزيع عادلانه ثروت در جامعه و وجود اختلاف شديد طبقاتي
• عدم سياست‌گذاري دولتها در زمينة كنترل جميعت :

مي‌توان گفت با رشد بيش از حد جمعيت هر 10 سال 200 ميليون كودك به جمعيت كودكان خياباني اضافه مي‌شود.

• سياست‌گذاري نادرست دولتها بويژه در رسيدن به تكنولوژي اتمي يا نظامي:

هدايت سرمايه‌هاي جامعه بسوي طرحهاي نظامي و اتمي مخصوص در كشورهاي در حال توسعه بي ترديد با كاهش خدمات رفاهي در جامعه همراه خواهد بود.

• بي‌تفاوتي نسبت به اشتغال كودكان و عادي شدن كار كودكان در جامعه.
• فاجعه اينجاست كه اين خيانت را به عنوان واقعيت زندگي بپذيريم.
• بحرانهاي اقتصادي اجتماعي مثل فروپاشي بلوك شرق
• جنگ يا اغتشاشات داخلي
• مهاجرتهاي ملي (درون مرزي)
• مهاجرتهاي بين المللي

2-6-2- عوامل دروني (خانوادگي)

يافته‌هاي پژوهش اسفنجاري 1380 بيش از هر چيز بر تأثير عوامل اقتصادي و فقر خانوادة بر بروز پديدة‌ كودكان خياباني تأكيد مي‌كند.

عمده عوامل خانوادگي ديگر در بروز اين پديده عبارتند از:

• جمعيت زياد خانواده
• بي‌سوادي يا كم سوادي والدين
• كهولت،‌ بيماري يا معلوليت والدين
• فوت يا جدائي والدين، ازدواج مجدد آنان و روابط نامشروع اين مورد در آفريقا بسيار شايع است.
• اعتياد والدين (بويژه تأثير عمده در كارتن خواب شدن كودكان دارد.)
• بزهكار بودن يكي از اعضاي خانواده
• خياباني بودن والدين (منظور زندگي يكي يا هر دوي والدين در خيابان است.)
• درگيري و جر و بحث‌هاي مداوم والدين با يكديگر
• كودك آزادي (آزار جنسي، هيجاني،‌ عاطفي، غفلت و عدم مراقبت)
• سخت‌گيري نسبت به كودكان و رها كردن ايشان در خيابان
• نفوذ رسانه‌هاي صوتي و تصويري و حتي گيرنده‌هاي ماهواره به دورافتاده‌ترين روستاها و بالا رفتن جدابيتهاي شهري و فرار كودكان پرشور به مراكز شهري
• افزايش بي رويه مشاغل كاذب و سودآور
• اقدام در هنگام جهت ساماندهي كودكان و كمبود مشاركت دولت و ملت در اين امر
• كمرنگ شدن فرهنگ ملي و مذهبي و سست شدن بنيانهاي ارزشي و اعتقادي

نكته مهم در اينجاست كه تحقيقات نشان مي دهد،‌خانواده هاي دچار بحران و تشنج از مهمترين عوامل خياباني شدن كودكان هستند، زيرا كودكي كه در خانواده اي بسر مي برد كه بدليل عدم امنيت و عشق و محبت دچار تشنج است، زندگي خياباني را عليرغم وضعيت بسيار دشوار آن بر چنين وضعيتي ترجيح مي دهد. (كاشفي، 1380)

بنظر مي رسد كه تركيبي از فقر و بي توجهي و سوءرفتار موجب مي شود كه كودكان به خطر بزرگي بيفتند، فقر آنها را ناچار مي كند كه به دنياي پول بزرگتران قدم بگذارند و در آن با موقعيتي به كلي نابرابر شركت كنند، بي توجهي و سوءاستفاده موجب كاهش آگاهي آنان نسبت به خود، ارزش و توانايي آنها براي تأمين و دفاع از نيازها و منافع خود مي شود.

در علت شناسي پديدة فرار كودكان از منزل مي‌توان به موارد زيراشاره نمود.

• عدم بكارگيري راهكارهاي تربيتي صحيح و بروز مشكلات متعدد
• تبعيضات شديد بين فرزندان
• لوس شدن فرزند
• كمبود محبت
• تنبيهات شديد فيزيكي
• سوء استفادة جنسي
• عدم درك حساسيتهاي دوران بلوغ و نوجواني
• ترس كودك از حضور در مدرسه
• دخالت والدين بر ارائه تحصيل، اشتغال و …

(فرزاد براتی مدیر روابط عمومی جمعیت همیاران سلامت روان اجتماعی استان کهگیلویه وبویراحمد)