مدل سه عاملی بی خوابی چیست ؟

مدل سه عاملی بیخوابی اولین،اختصاصی ترین و وسیعترین نظریه در ارتباط با سبب شناسی بی خوابی مزمن میباشد.

این مدل توسط spielman و همکاران مطرح شده است. مدل سه عاملی بیخوابی اولین،اختصاصی ترین و وسیعترین نظریه در ارتباط با سبب شناسی بی خوابی مزمن میباشد.

یک دیدگاه قدرتمند و جامع را فراهم میسازد، دیدگاهی که امکان تبیین، پیش بینی و کنترل را فراهم میسازد.
محور مدل یک دیدگاه آمادگی استرس است .که با تاکید بر عوامل رفتاری سعی در ۱)مفهوم سازی چگونگی تبدیل بیخوابی حاد به بی خوابی مزمن و ۲) شناخت عوامل آماج درمان دارد.
این مدل سه عاملی آمادگی- استرس بیان میکند که بی خوابی به صورت حاد به دلیل  هر دو عامل زمینه ساز و تسریع کننده رخ میدهد و شکل مزمن اختلال، توسط رفتارهای مقابله ای ناسازگارانه (عوامل تداوم بخش) حفظ می گردد.
شخصی ممکن است به علت خصوصیات فردی مستعد بی خوابی باشد، دوره های حاد را به علت عوامل تسریع کننده تجربه کند و از شکل مزمن اختلال، به دلیل عوامل رفتاری رنج ببرد.
عوامل زمینه ساز در طیف زیستی روانی و اجتماعی قرار دارند.
عوامل زیستی شامل بیش برانگیختگی، بیش فعالی و یا ضعف در سیستم تولید خواب هستند.
عوامل روانی شامل نگرانی و یا تمایل به نشخوار افراطی می باشند. عوامل اجتماعی، گرچه به ندرت در سطح نظری بر آنها تاکید میشود، شامل عواملی همچون ناهمخوان بودن برنامه خواب، شریک خواب یا فشارهای اجتماعی و یا شغلی برای خوابیدن طبق یک برنامه خواب ناخواسته هستند. عوامل تسریع کننده رخدادهای حادی هستند که باآمادگی فرد برای بی خوابی در راستای ایجاد مشکلات شروع و یا حفظ خواب تعامل میکنند. همانند عوامل زمینه ساز، عواملی که بی خوابی حاد را تسریع میکنند نیز در طیف زیستی روانی اجتماعی قرار دارند.عوامل زیستی شامل بیماری پزشکی و جراحت هستند که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به بیخوابی منجر میگردند. مطالعه ای داخلی نشان داده است که تحریک مستقیم فراجمجمه‌ای راهبردی مؤثر در افزایش تاب‌آوری، توجه انتخابی، تمرکز و تلاشمندی و بهبود سطح کیفیت خواب است و می‌توان از آن به عنوان روشی مؤثر بهره برد.
عوامل روانشناختی شامل واکنشهای استرس حاد و یا شروع بیماری روانپزشکی است.
عوامل اجتماعی شامل تغییرات در محیط اجتماعی بیمار که نیازمند تغییر نوبت کاری حاد میباشد. یا فاز خواب ترجیحی فرد را برهم میزند( برای مثال نیاز به مراقبت از نوزاد در طول شب) هستند.
عوامل تداوم بخش نیز به انواع راهبردهای ناسازگارانه که افراد در رویارویی با بی خوابی گذرا برای دستیابی به خواب بیشتر به کار میگیرند اشاره دارد.
مدل میکرو آنالیتیک بی خوابی
در مدل یکپارچه Morin , تعامل پویا بین شناخت ناکارآمد، رفتار، عادتهای ناسازگارانه، نگرانی درباره پیامدهای کمبود خواب(خلق، خستگی، عملکرد) و برانگیختگی( هیجانی،شناختی، فیزیولوژیک) ناشی میشود.
در این مدل، بیش برانگیختگی واسطه اساسی بی خوابی است. از آنجا که برانگیختگی،تعادل بین خواب و بیداری را تنظیم میکند، وجود یک سطح بالا از برانگیختگی، با خواب ناهمخوان است.
این برانگیختگی میتواند به چندین شیوه نمود یابد:
کلامی (شناختی، عاطفی)، حرکتی (رفتاری) و فیزیولوژیکی (سیستم عصبی مرکزی وخودکار). مجموعهای از شرایط برانگیزاننده میتوانند برانگیختگی را فراتر از یک آستانه بحرانی بالا ببرند، به طوری که این برانگیختگی توالی طبیعی آرامش، خواب آلودگی و شروع خواب را گسسته سازد. از آنجا که خواب شبانه به فعالیتهای روزانه بستگی دارد، شرایط برانگیزاننده ممکن است شامل رویدادهای ناسازگارانه ای باشد که در طول روز رخ میدهد و به فقدان خواب میانجامد.
دکتر زهرا محبوبی نیه متخصص روانشناسی سلامت در ادامه این مطلب آورده است معمولترین پاسخها به فقدان خواب، نگرانی درباره فقدان خواب، نشخوار ذهنی درباره اثرات روزانه باقی مانده ناشی از بیخوابی، تنش عضلانی و ناراحتی بدنی کلی هستند، همراه با این واکنش ها، یک گرایش کلی به تلاش بیشتر به منظور به خواب رفتن وجود دارد که به نوبه خود اضطراب عملکرد را افزایش میدهد.
پیامدهای روز بعد، شناختهای ناکارآمد بیشتری را درباره فرد و خواب به جریان میاندازد. به تدریج، احساس درماندگی آموخته شده ایجاد میگردد و مبتلایان به بی خوابی مزمن اعتقاد پیدا میکنند که بی خوابی آنها غیرقابل کنترل و غیرقابل پیش بینی است و تنها به علتهای بیرونی قابل استناد میباشد.
این خود گویی های منفی، در نهایت، فرد را مستعد یک واکنش زنجیره وار از آشفتگی هیجانی، برانگیختگی شناختی بیشتر و پریشانی های خواب بیشتر میسازد.
راهبردهای مقابلهای نیز گرچه ممکن است به طور موقت، فقدان خواب را کاهش دهد، در طولانی مدت با هماهنگی ریتم خواب بیداری منظم و مقرر تداخل میکند.
مدل فرایندهای مداخله کننده– تعبیر کننده خواب
از نظر Broman و Lundh ، دو نوع از فرآیندهای روانشناختی در بی خوابی درگیر هستند: فرآیندهای مداخله کننده در خواب( sleep – interfering ), و فرایندهای تعبیر کننده خواب  sleep- interpreting) ), عوامل آسیب پذیری روانشناختی ممکن است شخص را مستعد این سازد که ۱) از طریق فرایندهای مداخله کننده در خواب به رویدادهای استرس آمیز زندگی پاسخ دهد و ۲) در فرایندهای ناکارآمد تعبیر کننده خواب درگیر شود.

مثالهایی از متغیرهای نوع اول برانگیخته بودن، بهبودی کُند پس از استرس، نگرانی و تعارضات هیجانی مرتبط با اشخاص مهم است؛ مثالهایی از متغیرهای بعدی باورهای مرتبط با خواب، نگرشها و استانداردهای کمال گرایانه است.