حمله پانیک تجربه ناراحت کننده و رایجی است. تحقیقات نشان می دهد حمله های پانیک در 22 درصد جمعیت عمومی رخ میدهد بدون اینکه نیازی به تشخیص اختلال پانیک باشد.

با این همه، برخی از آنان در نهایت به اختلال پانیک مبتلا می-شوند. شیوع زیاد این اختلال اضطرابی موجب می شود که بسیاری از متخصصان  سلامت در مراکز درمان بیماریهای روانی و جسمی به کرات با آن مواجه میشوند.

این بیماران نه تنها از خدماتِ اورژانس پزشکی زیاد استفاده میکنند، بلکه بیشتر از سایر بیماران روانپزشکی احتمال دارد به خاطر مشکلات جسمی مانند مشکلات قلبی یا تنفسی بستری شوند. به همین دلیل معمولا بیماران مبتلا به اختلال پانیک هزینه سنگینی را بر نظام سلامت کشورها تحمیل می کنند و لذا شناسایی به موقع و درمان موثر آن از اولویت های نظام سلامت و درمان به شمار میآید.

زنان تقریباً دو  برابر مردان مبتلا به این بیماری میشوند.

اگرچه حمله های پانیک در کودکان نیز رخ میدهد، اما شیوع اختلال پانیک قبل از 14 سالگی اندک است.

شیوع اختلال پانیک در نوجوانی به تدریج افزایش پیدا کرده و در جوانی (میانگین 24 سالگی) به اوج خود میرسد

فراوانی این اختلال در سنین سالمندی کاهش مییابد.

نتایج پیمایش ملی سلامت روان در سال 1390 نشان می دهد که شیوع اختلال پانیک با یا بدون آگورافوبیا در ایران حدود 9/1 درصد است که در زنان بیشتر از مردان است  .

بیمارانی که مبتلا به اختلال پانیک هستند اغلب در ابتدای شروع بیماری نگران آنند که به بیماری جسمی جدی دچار شده باشند، لذا ممکن است به مراکزی از قبیل درمانگاهها یا اورژانس های غیر روانپزشکی مراجعه کنند.

معمولا این افراد وقتی به متخصصان سلامت روانی مراجعه می کنند که اختلال پانیک گرفتاریهای متعددی برای آنها پدید آورده است.

تعریف و علایم اختلال پانیک 

ویژگی اختلال پانیک وقوع خود به خود و غیرمنتظره حملات پانیک است که موجب ترس و وحشت زیادی در فرد می شود.

این حمله ها که به "سونامی اضطراب" معروف هستند ترس  های ناگهانی شدیدی هستند که  به طور ناگهانی شروع شده و در عرض ده دقیقه یا کمتر به اوج میرسند و به ندرت بیش از سی دقیقه طول میکشند.

علائم این حملات را می توان به دو دسته جسمی و شناختی طبقه بندی کرد:

 علایم جسمی- تپش قلب، عرق کردن، لرزیدن، نفس نفس زدن، احساس خفه شدن، درد یا ناراحتی سینه، تهوع یا ناراحتی در شکم، احساس سرد و یا داغ شدن، احساس کرختی، گیجی و منگی، گزگز کردن و مور مور شدن، گر گرفتگی

علایم شناختی - ترس از مردن یا دیوانه شدن ،ترس از سکته قلبی ،ترس از دست دادن کنترل، احساس جدا شدن از واقعیت یا از خود .

در اختلال پانیک افکار یا اقدام به خودکشی نسبت به بسیاری از اختلالات روانی دیگر بالاست.

بنابراین، درمانگر باید به  احتمال وقوع آن حساس بوده و در باره آن به طور مستقیم از بیمار سوال کنند.

انواع حمله های پانیک

بعضی از حمله های پانیک "غیرمنتظره" هستند یعنی ظاهراً به طور ناگهانی رخ داده و در زمان وقوع آن هیچ محرک قابل تشخیصی وجود ندارد، مثلاً وقتی فرد از خواب بیدار شده یا وارد اداره میشود دچار حمله پانیک میشود. 

حمله های دیگر "منتظره" یا وابسته به موقعیت هستند یعنی محرک مشخصی باعث وقوع آنها میشود، مثلاً حمله پانیک پس از جر و بحث با همسر شروع میشود. پس از چند بار تکرار حمله، فرد مبتلا، نگرانی شدیدی پیدا کرده و انتظار وقوع حمله های بعدی را دارد. این نگرانی  ناشی از "انتظار کشیدن حمله های بعدی" باعث میشود فرد همیشه در حالت هول و هراس به سر ببرد.

برخی از حمله ها نیز "شبانه" هستند. افراد مبتلا به اختلال پانیک ممکن است با احساس وحشت و ترس شدید از خواب بیدار شوند بدون اینکه عامل مشخصی (مانند کابوس) برای آن وجود داشته باشد. 

حمله های پانیک از نظر فراوانی و شدت نیز فرق میکنند. در برخی بیماران، حملات پانیک ممکن است هفته ای یک بار و در برخی دیگر هر روز اتفاق بیفتد. علاوه براین، بیماران از نظر شدت بیماری و تعداد علائم نیز متفاوت هستند.

برخی همه علائم و برخی فقط چند علامت را در طی حملات تجربه می کنند .

با این حال ، برای تشخیص اختلال پانیک لازم است که بیمار بیش از یک حمله پانیک غیر منتظره را با  چهار علامت یا بیشتر تجربه کند.

اختلالات همراه 

حملات پانیک اغلب با سایر اختلالهای روانی مانند گذر هراسی، افسردگی اساسی و اختلال مصرف مواد همراه است. از میان این اختلالها، شیوع حملات پانیک در گذرهراسی از همه بیشتر است. ویژگی اساس گذرهراسی، ترس یا اضطراب شدیدیست که در اثر روبهرو شدن واقعی یا احتمالی با حداقل  دو موقعیت زیر برانگیخته شود:

1. استفاده از سیستم حملونقل عمومی مانند اتومبیلها و اتوبوسها
2. بودن در فضاهای باز مانند پارکینگها، بازارها یا پلها
3. بودن در فضاهای بسته مانند سینما
4. ایستادن در صف یا در ازدحام جمعیت قرار داشتن  
5. به تنهایی خارج از منزل بودن

علت ترس در موقعیتهای فوق این است که افراد مبتلا به این اختلال معتقدند که اگر حمله پانیک یا علایم شبیه پانیک مانند تپش قلب شدید و نفس نفس زدن در آن موقعیتها رخ دهد ، نمیتوانند به راحتی از آن موقعیتها فرار کرده یا از دیگران کمک بگیرند. بنابراین یا از حضور در این موقعیتهای اجتناب میکنند یا سعی میکنند حتیالامکان شخص مطمئنی مانند همسر یا دوست صمیمی آنها را همراهی نماید تا در صورت وقوع مشکل به او کمک کند.

علت حملات پانیک

عوامل مختلفی در بروز حمله  پانیک نقش دارد. عوامل زیستی مربوط به ساختار مغز و  انتقال دهنده های عصبی ، عوامل ژنتیک و تجربیات اولیه زندگی از مهمترین عوامل در این رابطه هستند.معمولا وقتی اولین حمله پانیک اتفاق می افتد ، فرایندهایی مانند شرطی سازی کلاسیک و یا تحریفات شناختی می تواند موجب تداوم آن شود .

یک عامل بسیار مهم در اختلال پانیک ،تجربه عوامل استرس برانگیز پیش از شروع علایم میباشد.

اکثر  مبتلایان گزارش میکنند که در ماههای قبل از اولین حمله پانیک ، استرس های مهمی برایشان رخ داده بود، استرسهایی مانند تعارض بین فردی یا مشکلات و بیماری های جسمی

دو درمان اصلی اختلال پانیک ،دارو درمانی و درمان شناختی–رفتاری میباشند داروهای ضد افسردگی مانند پروزاک (فلوکستین) ،زولوفت (سرترالین) و داروهای ضد اضطراب مانند زاناکس (آلپرازولام)و کلونوپین (کلونازپام)  که با دستور پزشک متخصص تجویز میشود و همچنین درمان شناختی-رفتاری در پیشگیری از عود حمله های پانیک موثرند.

درمان‌های شناختی رفتاری، درمان‌ها مؤثری برای اختلال پانیک هستند. از چندین گزارش این نتیجه بر می‌آید که درمان‌های شناختی-رفتاری بر دارودرمانیِ صرف ارجحیت دارند. گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد که عکس این نتیجه را به‌دست می‌دهد مطالعات متعددی نشان داده اند ترکیب درمان‌های شناختی-رفتاری با دارودرمانی، موثرتر از هر یک از این رویکردها به تنهایی است و بهتر میتواند به تاب آوری و توانایی بیماران کمک نماید.

در چندین مطالعه با پیشگری درازمدت بیماران درمان شده با شناخت درمانی یا رفتاردرمانی، نشان داده شد که این دو درمان فروکش درازمدتی در علایم ایجاد کرده اند.

دو کانون عمده در شناخت‌درمانی اختلال پانیک عبارت است از:

1. نشان دادن اعتقادات غلط بیمار به وی
2. دادن اطلاعات صحیح در مورد حمله‌های پانیک

آگاهی بیمار از اعتقادات غلطش، با تکیه و تمرکز بر تمایلی انجام می‌شود که بیمار برای تفسیر نشانه های جسمی خود دارد ؛ به گونه‌ای که آن‌ها را دال بر قریب‌الوقوع بودن حملهٔ پانیک، نابودی و مرگ خود می‌پندارد دادن اطلاعات صحیح دربارهٔ حمله‌های پانیک نیز عبارت است از توضیح این نکته که حملهٔ پانیک، چنانچه رخ دهد از نظر زمانی کوتاه است و مدتی محدود دارد ختم کلام اینکه حملات پانیک خطرناک و کشنده نیست .