طـي سـال های اخیـر، پیشـرفت قابـل ملاحظـه ای در زمینـه پیشـگیري مبتني بـر يافته هـای علمی بـه دسـت آمـده و مدل هـای جديـدي در عرصـه پیشـگیري مطـرح شـده اند، كـه از جملـه آن هـا می تـوان بـه مدل هـای مبتنـي بـر عوامـل خطـر سـاز و حفاظـت كننـده و تعامـل آن هـا اشـاره كـرد مهم تريـن جنبـه مثبـت ايـن مدل هـا در ارزش پیـش بینـي آن هـا اسـت.
بـه ايـن معنـا كـه هـر چـه كـودكان و نوجوانـان در معـرض عوامـل خطـر سـاز زيـادي قـرار بـگیرنـد، احتمـال تجربـه مصرف مـواد و سـاير مشـکلات مرتبـط، در آن هـا افزايـش پیـدا می كند.

بـا اين حـال پژوهش های انجام شـده در زمینـه عوامـل خطـر سـاز، مدعـي وجـود رابطـه علـّي بین ايـن عوامـل و مشـکلات بعدي نیسـتند
خانـواده يـک نظـام طبیعـي و اجتماعـي اسـت كـه افـراد خواسـته يـا ناخواسـته بـه آن وابسـته اند و اولیـن كانونـي اسـت كـه فـرد در آن احسـاس امنیـت ميكنـد و مـورد پذيـرش و حمايـت قـرار می گیـرد.
سـاخت و فضـاي خانـواده، نقـش مهمـي در عملکـرد و رفتـار افـراد ايفـا مي كنـد.
والديـن از آن جهـت حائـز اهمیـت هسـتند كـه خانـواده اولیـن فرصت اجتماعـي شـدن محسـوب  ميشــود و همچنیــن عقايــد والديــن مي توانــد پیام هــای آموزشــي برنامه هــای پیشــگیري را تقويــت كـرده و يـا تضعیـف كننـد.
والديـن از ايـن رو نیـز مهـم هسـتند كـه عقايدشـان هنجارهـاي اجتماعـي در مـورد مصـرف مـواد و حمايـت اجتماعـي جهـت آمـوزش بـراي برنامه هـاي پیشـگیري را تحـت تأثیــر قــرار مي دهــد .
پژوهـش در مـورد عوامـل خطـرزا و محافظـت كننـده ی خانوادگـی، رونـدی را نشـان می دهـد كـه بـرای طراحـی برنامه هـای پیشـگیری مؤثـر، ضـروری هسـتند.
هنگامـی كـه شـمار مشـکلات خانوادگی يـا عوامـل خطـرزا افزايـش می يابنـد، احتمـال بـروز مشـکلات رشـدی كـودک نیز بـه سـرعت افزايش می يابـد.
بـه طـور كلـی ،كـودكان و جوانان تـوان ايسـتادگی در برابر فشـار يک يـا دو مشـکل خانوادگی در زندگـی را دارنـد؛ بـا ايـن حـال، هنگامـی كـه بـه طـور پیوسـته مـورد هجـوم مشـکلات خانوادگـی قــرار  میگیرنــد، احتمــال تبديــل آن هــا بــه افــراد ســوء مصــرف كننــده مــواد افزايــش می يابــد.

متأسـفانه، بیشـتر عوامـل خطـرزای خانـواده در خانواده هـای در معـرض خطـر جمـع  میشـوند .كـودكان فقیـر بايـد بـا مشـکلات بسـیاری دسـت و پنجـه نـرم كننـد، از جملـه غیبـت والديـن بـه دلیـل وجـود والديـن شـاغل ،يـا پدرانـی كـه بـه خاطـر زندانـی بـودن، در خانـه حضـور ندارنـد يـا حتـی اگـر چنیـن نباشـد، از عهـده ی پشـتیبانی و تأمیـن مالـی خانـواده برنمی آينـد.
ديگـر مشـکلات خانوادگـی كـه از فقـر سـر چشـمه  میگیرنـد، عبارتنـد از والديـن يـا سرپرسـتان تندخـو و افسـرده ،نداشـتن پـول بـرای اسـتفاده از امکانـات اجتماعـی يـا تحصیلـی؛ و در مـوارد جدی تـر، بی خانمانـی ،نداشـتن غــذا، لبــاس يــا مراقبت هـای پزشــکی .
كشــمکش والــد/ فرزنــد بـر ســر منابــع ضـروری ناكافـی، ماننـد پـول؛ و از ايـن گذشـته، فشـار و اسـترس خانوادگـی می توانـد بـه دشـمنی والديـن ، بیاعتنايـی و سـوء رفتـار بـا كـودک و رفتارهـای جامعه سـتیزی نوجوانـان و افسـردگی منجـر شـود .
طــی  ســالهای گذشــته پژوهشــگران عوامــل خانوادگــی متعــددی را شناســايی كرده انــد كــه می تواننـد بـه عنـوان عامـل خطرسـاز يـا محافظـت كننـده مصـرف مـواد عمـل كننـد و بر تاب آوری سومصرف مواد مخدر موثر باشند  در ايـن جـا بــه مــرور برخــی از ايــن عوامــل می پردازيــم:

1- مشکلات مربوط به مديريت خانواده
مديريـت ضعیـف خانـواده، شـامل فقـدان انتظـارات روشـن دربـاره رفتـار، عـدم نظـارت و كنتـرل والديـن بـر رفتـار كـودكان و تنبیـه شـديد و بـي ثبـات اسـت . بـر اسـاس يافته هـای پژوهشـي میـزان مصـرف مـواد و سـاير رفتارهـاي پرخطـر در نوجوانانـي كـه والدينشـان كنتـرل و نظـارت كمتـري بـر آنـان دارنـد، افزايـش می يابـد (برنسـتاين و زيـگ ،1999؛ كامفـر و همـکاران ،2002).
بـر اسـاس نتايـج مطالعـات، دخالـت بیـش از حـد يکـی از والديـن و دوری يـا آسـان گیـری والـد ديگـر، از مهم تريـن عوامـل خطـر سـاز مرتبـط بـا مصـرف مـواد در نوجوانـان اسـت (هاوكینـز ،1992).الگوهـای ارتباطـی منفـی شـامل (انتقـاد، متهـم كـردن، فقـدان تحسـین و تمجیـد)، وجـود مرزهـای ناهمخـوان و مبهـم بـرای رفتـار و انتظـارات غیـر واقعـی والديـن از فرزنـدان از ويژگی هـای مشـترک خانواده هايـی اسـت كـه نوجوانـان شـان بـه مصـرف مـواد می پردازنـد.
مهارت هـای انضباطـی ناكارآمـد، از جملـه انضبـاط سـهل گیرانـه، ناهماهنـگ يـا سـخت گیرانه ،ســطوح بــالای تقويــت منفــی )خــودداری از ابــراز عشــق و دلبســتگی، داد و فريــاد، تنبیــه بدنــی ،كشـمکش های والديـن بـر سـر تربیـت فرزنـد، شکسـت در وضـع قوانیـن صريـح و روشـن و بـروز پیامدهايـی بـرای سـوء مصـرف مـواد، توقعـات والديـن كـه بـرای سـطح رشـد كـودک غیرواقعـی هســتند( می تواننــد باعــث ايجــاد ســندرم شکســت و احســاس لیاقــت پايیــن شــوند.
مظالعات نشان داده است كـه سـبک فرزند پروری والديـن انـواع مختلفـي دارد و طیفـــي از پذيـــرش- توقـــع را شـــامل مي شـــود. توقـــع داشـــتن يعنـــي ايـــن كـــه تـــا چـــه انـــدازه والديـــن خواســـته هاي خـــود را بـــراي فرزنـــدان شـــان وضـــع كـــرده و بـــر آن هـــا اعمـــال  ميكننـد و پذيـرش بـه ايـن معنـي اسـت كـه تـا چـه انـدازه آن هـا بـا فرزنـدان شـان گـرم بـــوده، آن هـــا را مي پذيرنـــد و بـــه آن هـــا تعهـــد دارنـــد.
پژوهش هايــي كــه همبســتگي هاي فرزنــد پــرروي اقتــداري را مــورد آزمــون قــرار داده انــد ،گـزارش داده انـد كـه بیـن ايـن شـیوه (سـبک ) و بسـیاري از جنبه هـاي شايسـتگي رابطـه وجـود دارد .
در مقابـل، دلبسـتگي ضعیـف بـه مـادر، وجـود پـدر نـا آرام و سـهل انـگار در دوران كودكـي، نگـرش و رفتـار مثبـت اعضـاء خانـواده نسـبت بـه مصـرف مـواد، باعـث افزايـش خطـر مصـرف مـواد در دوره ي نوجوانـي مي شـود. تعـداد افـرادي كـه در خانـواده بـه مصـرف مـواد مي پردازنـد و میـزان درگیـري و سـهم كـودک در فعالیت هـای مربـوط بـه تهیـه و خريـد مـواد دو متغیـر مهـم پیـش بینـي كننـده در گرايـش بـه مصـرف مـواد بوده انـد
فقــدان انتظــارات روشــن و واضــح والديــن در مــورد رفتارهــاي كــودكان، فقــدان نظــارت بــر فرزنـدان، تنبیـه شـديد يـا نامتناسـب بـا خطـاي كـودک، از جملـه مسـائل مربـوط بـه مديريـت ضعیـف در خانـواده اسـت كـه مي تواننـد مشـکلات بسـیاري را بـراي كـودكان بـه وجـود آورنـد .
مطالعه دیگری در سال 2002 بـر روي افـراد دچـار مشـکل قمـار بـازي بیمـار گونـه بـا اسـتفاده از پرسشـنامه پیونـد والدينـي انجـام دادنـد، نشـان داده شـد كـه 39 تـا43 درصـد ايـن افـراد شـیوه ي فرزنـد پـروري مسـامحه كارانه را در والديـن خـود گـزارش كردنـد.
دو مطالعــه ی طولــی مهــم نشــان داده اســت كــه كاســتی های روابــط تعاملــیِ بیــنِ نســلی، در تجربیـات فرزنـد پـروری و انضبـاط، لازم و ملـزوم وجـود فرزنـدان جامعه سـتیزی اسـت كـه بـرای سـوء مصـرف مـواد در معـرض خطـر بیشـتری قـرار دارنـد. شـماری از مطالعـات بـه ايـن نتیجـه رســیده اند كــه ســوءمصرف كننــدگان مــواد، در معــرض انضبــاط و تربیــت تــوأم بــا بی توجهــی ،متناقــض يــا مســتبدانه از ســوی والديــن بوده انــد.

2- تعارضات و اختلافات خانوادگي
اختــلاف دائمــي و شــديد بیــن والديــن و مراقبــان كــودک، خطــر ســوء مصــرف مــواد را در كــودكان افزايــش می دهــد  مطالعات دیگری همچنین نشان داده که كودكانـی كـه در خانواده هـای پرتعـارض بـزرگ  میشـوند، در معـرض خطـر بـزه كاری و مصـرف مـواد قـرار دارنـد
كشـمکش فـراوان خانوادگـی، اختلافـات زناشـويی و خشـونت خانگـی، بـا ناسـزاگويی و بددهنـیِ فزاينـده و سـوء رفتـار فیزيکـی و جنسـی مربـوط اسـت و می توانـد بــه راه حل هـای نـاكارآمــد يـا مهارت هـای كنتـرل خشـم ضعیـف، روندهـای خانوادگـی سـركوبگرانه، خشـونت جوانـان، همـکاری بـا همسـالانِ دارای شـخصیت ضـد اجتماعـی و سـوء مصـرف مـواد غیرقانونـی منجـر شـود.

3-  نگرشها و رفتارهاي والدين درباره مواد
نگرش هـا و رفتارهـاي والديـن دربـاره مـواد بـر نگرش هـا و رفتارهـاي كـودكان تأثیـر می گـذارد .
تايیـد مصـرف خفیـف الـکل تحـت نظـارت والديـن، خطـر مصـرف حشـیش را افزايـش می دهـد .همچنیـن در خانواده هايـی كـه والديـن كـودكان را درگیـر رفتـار مـواد و الـکل خـود  میكننـد، بـراي مثـال درخواسـت از كـودک بـراي روشـن كـردن سـیگار والديـن يـا آوردن مشـروب، احتمـال اينکـه بچه هـای آنـان دچـار سـوء مصـرف مـواد باشـند، زيـاد اسـت.

4- پيوند عاطفی و تعهد اندک به خانواده
بـر اسـاس نتايـج مطالعـات، فقـدان نزديکـی عاطفـی و عـدم مشـاركت والديـن در فعالیت هـای فرزنـدان بـا آغـاز مصـرف مـواد در نوجوانـان مرتبـط اسـت. پیونـد عاطفـی بـا خانـواده می توانـد مانـع درگیـر شـدن نوجوانـان بـا مـواد شـود. دلبسـتگی عاطفـی بـه خانـواده بـه درونـی سـازی هنجارهـا و رفتارهـای سـنتی توسـط كـودک می انجامـد كـه بـه نوبـه خـود باعـث می شـود نوجوانـان كمتـر بـا همسـالان مصـرف كننـده مـواد معاشـرت نمـوده و در نتیجـه كمتـر در معـرض خطـر مصـرف مـواد قـرار  میگیرنـد