رابطه بین هوش هیجانی وهوش معنوی دانشجویان پرستاری ومامایی
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 232 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي
عارفه عرفان، فريبا حقاني، اطهر اميد*، مريم براتعلي
چكيده
مقدمه: هوش هيجاني و هوش معنوي م يتواند در جهت سالم سازي زندگي انسان مكمل يكديگر باشند. هوش هيجاني حاكي از
شناخت احساسات خويش و استفاده از آن براي اتخاذ تصميمات مناسب در زندگي است. هوش معنوي با تقويت معنويت موجب ثبات
صفات پسنديده م يشود و فرد به سوي پيشرفت و رسيدن به كمال حركت م يكند. اين پژوهش با هدف بررسي رابط هي بين هوش
هيجاني و هوش معنوي دانشجويان كارشناسي رشته هاي پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان اجرا شد.
روش ها: دراين پژوهش همبستگي 130 نفر از دانشجويان كارشناسي رشته هاي پرستاري و مامايي ورودي سا لهاي 1387 تا 1391
دانشگاه علوم پزشكي اصفهان به روش نمونه گيري طبق هاي ( 20 درصد از ورود يهاي هر سال) انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده
بود. داده ها از طريق آزمون ضريب همبستگي پيرسون و (King) و هوش معنوي كينگ ( Bar-on) پرسشنامه ي هوش هيجاني بار- اٌن
رگرسيون تجزيه و تحليل شدند.
همچنين از بين .(P<٠/ نتايج: نتايج نشان داد كه بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان رابطه ي معناداري وجود دارد ( ٠۵
.(P<٠/ 0 از تغييرات هوش معنوي را تبيين مي نمايد ( ٠۵ / مقياس هاي هوش هيجاني، مقياس سازگاري 13
نتيجه گيري: نتايج اين مطالعه مي تواند زمينه ساز تدوين برنامه هاي آموزشي هوش هيجاني و هوش معنوي براي دانشجويان پرستاري
و مامايي توسط مسوولان آموزش عالي باشد تا صلاحيت هاي هيجاني و معنوي را در فراگيران تقويت نمايند و به رفع كمبود مهار تهاي
لازم پرستاران و ماماها براي سازگاري موفقيت آميز با دنياي كاري كمك كند.
واژه هاي كليدي: هوش معنوي، هوش هيجاني، دانشجوي مامايي،دانشجوي پرستاري
232 تا 241 :(28)16 مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي/ 1395
مقدمه
نوعي توانايي تطبيق يافتن با ،(intelligence) هوش
مشكلات و موقعي تهاي جديد زندگي است( 1). هوش
ظرفيت يادگيري از تجربه، كاربرد فرايندهاي فراشناختي
براي تقويت يادگيري و توانش سازگاري با محيط
پيراموني است( 2). پس از ورود مفهوم هوش به قلمرو
* نويسنده مسؤول: دكتر اطهر اميد، دكتري آموزش پزشكي، مركز تحقيقات
آموزش پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، اصفهان، ايران.
athar_omid@yahoo.com
عارفه عرفان، كارشناس ارشد روانشناسي باليني، دانشگاه علوم پزشكي تهران، تهران،
(a_erfan@razi.tums.ac.ir) . ايران
دكتر فريبا حقاني (دانشيار)، گروه آموزش پزشكي، مركز تحقيقات آموزش پزشكي،
؛((haghani@edc.mui.ac.ir) . دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، اصفهان، ايران
دكتر مريم براتعلي(استاديار)، گروه علوم تربيتي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد
m.baratali@khuisf.ac.ir) اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ايران
94/2/ 94 ، پذيرش: 14 /12/ 94 ، اصلاحيه: 3 /10/ تاريخ دريافت مقاله: 29
ظرفيت ها و توانايي هاي انسان، مفهوم هوش هيجاني
.( در روانشناسي مطرح شد( 3 (Emotional Intelligence)
(Payne) اصطلاح هوش هيجاني براي اولين بار توسط پين
مورد استفاده قرار گرفت. پنج سال بعد از پين، سالوي و
Four-) مدل چهار شاخه اي (Salovey& Mayer) ماير
را پيشنهاد كردند. در اين زمان، هوش هيجاني (Branch
بصورت توانايي فرد براي تجزيه و تحليل احساسات خود
.( و ديگران و راهنمايي براي فعاليت ها تعريف شد ( 4
مي توان گفت ايده ي هوش هيجاني پيامد توسعه هوش
گلمن ،(Yazıcı) اجتماعي اس ت( 5). به نقل از يازيسي
هوش هيجاني را به عنوان توانايي شناخت و (Goleman)
فهم ،(Self-Action) مديريت احساسات، خودعملي
.( احساسات ديگران و هدايت روابط تعريف كرده است( 6
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
233 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
گلمن روي چند ،(Abdullah Kamal) به نقل از عبداله كمال
Self-) خودتنظيمي ،(Self-Awareness) جنبه خودآگاهي
همدلي ،(Self-Motivation) خودانگيزي ،(Regulation
(Interpersonal Skill) و مهارت ميان فردي (Empathy)
هوش هيجاني تأكيد دارد( 7). به نقل از كشاورزي، بار ان
براي سنجش هوش هيجاني از مقياسي كه (Bar-On)
شامل 5 مقياس و 15 عامل است، استفاده كرد. اين
مقياس ها عبارتند از مهارت هاي درون فردي، ميان فردي،
.( سازگاري، مديريت استرس و خلق عمومي( 8
هوش هيجاني با پيامدهاي مثبت بسياري در رشد انسان
مؤثر است. افراد با هوش هيجاني بالا توانايي براي مقابله
با خواست هها و چال شها در زندگي را دارن د( 7). سطح
بالايي از هوش هيجاني اجازه ي دستيابي به موفقيت در
حرفه و زندگي را مي دهد ( 5). پژوهش هاي سان چين
و همكاران (Joseph) و همكاران و جوزف (Suan Chin)
حاكي از وجود رابطه بين هوش هيجاني و عملكرد
و (Beauvais) است( 9و 10 ). نتايج پژوهش بوويس
همكاران نشان مي دهد كه بين هوش هيجاني و موفقيت
تحصيلي رابطه معنيدار وجود دارد( 11 ). به نقل از
حاكي از آن (Goleman) كاووسي، نتايج مطالعات گلمن
است كه هوش هيجاني را مي توان در گروه ها و افراد با
.( سنين مختلف پرورش دا د( 12
جنبه ي ديگري از هوش كه كاملاً منحصر به فرد و انساني
است، هوش معنوي نام دار د( 8). اين نوع از هوش به
عنوان ريشه ي ساير هوش ها شناخته مي شود. مفهوم
هوش معنوي در دهه ي 1990 رونق گرفت. به نقل از
هوش معنوي را (Emonz) امونز ،(Ayranci) آيرانسي
تركيبي از عوامل بسياري چون ظرفيت براي عرفان و
تعالي، سطح بالايي از توانايي آگاهي معنوي، شناخت
وجود مقدس در فعاليت هاي روزمره و استفاده از منابع
معنوي براي حل مشكلات مي داند ( 4). هوش معنوي
دربردارنده نوعي سازگاري و رفتار حل مسأله است كه
بالاترين سطوح رشد را در حيط ههاي مختلف شناختي،
اخلاقي، هيجاني، بين فردي و ... شامل مي شود و فرد را
جهت هماهنگي با پديده هاي اطراف و دستيابي به
يكپارچگي دروني و بيروني ياري مي نمايد ( 13 ). به نقل از
موسوي و همكاران، در نظر كينگ هوش معنوي داراي
Critical Existential ) چهار مقياس تفكر انتقادي وجودي
personal meaning ) معناسازي شخصي ،(Thinking
و ،(Transcendent Awareness) آگاهي متعالي ،(Production
است. (Conscious State Expansion) گسترش خودآگاهي
تفكر انتقادي وجودي اشاره به توانايي انديشيدن به طور
انتقادي به حقيقت وجود، هستي، عالم وجود، زمان مرگ
و ديگر موضوعات ماوراء طبيعي يا وجودي دارد.
معناسازي شخصي، توانايي ساخت مقصود شخصي و
هدف موجود در همه تجارب ذهني و جسماني شامل
قابليت ايجاد و مسلط شدن به هدف زندگي است. آگاهي
متعالي، توانايي شناخت ابعاد برتر و متعالي خود، ديگران،
و جهان مادي در زمان بيداري و هوشياري است؛و
گسترش خودآگاهي، توانايي ورود به سطوح و حالات
معنوي و فراهوشياري و همچنين خروج از آن با اراده
.( فرد است ( 14
ما به تعدادي ازمقياس هاي هوش هيجاني براي شروع
مفيد رشد معنوي خود همچون احساس خودآگاهي و
همدلي احتياج داريم ( 15 ). پژوهش هاي فرامرزي و
همكاران، حسينيان و همكاران، حاجيان و همكاران، رقيبي
و همكاران و حسن (Suan Chin) و همكارش، شان چاين
و همكارش نشان مي دهد كه هوش هيجاني با (Hassan)
(Hooda) هوش معنوي ارتباط دارد( 16 تا 21 ). پژوهش هدا
و همكاران نيز حاكي از وجود رابطه بين هوش هيجاني و
است( 22 ). نتايج پژوهش (spiritual health) سلامت معنوي
و همكاران رابطه بين هوش هيجاني و (Beauvais) بوويس
را نشان (spiritual well-being) بهزيستي معنوي
مي دهد( 23 ). بررسي هاي به عمل آمده نشان داد كه تا
كنون مطالعات محدودي در زمين هي رابطه ي بين هوش
هيجاني و هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 234 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
انجام گرفته است.
دانشكده هاي پرستاري و مامايي در مقطع كارشناسي با
چالش مهم آماده سازي دانشجويان براي انجام پرستاري
ايمن و مؤثر در محيط پيچيده و در حال تغيير
(Bellack) مراقبت هاي بهداشتي روبه رو هستند( 24 ). بلاك
معتقد است كه در برنامه هاي آموزش پرستاري، ما
پرستاران را براي محيط مراقبت هاي بهداشتي در حال
تغيير آماده نمي كنيم، زيرا كه بسياري از فارغ التحصيلان
پرستاري فاقد مهارت هاي لازم براي سازگاري
موفقيت آميز با دنياي كاري هستند. مهارت هايي كه گلمن
آنها را هوش هيجاني نام نهاده است. گر چه به نظر وي
توانايي هاي شناختي و مهارت هاي پايه لازمه شروع كار
پرستاران است، اما هوش هيجاني نيز بعد سوم اين قضيه
است كه در عملكرد شغلي اثربخش نقش اساسي و
زيربنايي دارد اما اين بعد را از قلم انداخته ايم( 25 ). برخي
از محققان پيشنهاد كرد هاند كه آموزش پرستاران را
مي توان با اضافه كردن درس هوش هيجاني در
برنامه هاي درسي پرستاري بهبود بخشيد( 24 ). بنابراين
بررسي رابطه ي هوش هيجاني و هوش معنوي اين گروه
از دانشجويان حائز اهميت است. بر همين اساس در اين
پژوهش رابطه بين هوش هيجاني و هوش معنوي
دانشجويان پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي
اصفهان بررسي شد.
روش ها
پژوهش حاضراز نوع توصيفي-همبستگي است. هوش
معنوي به عنوان متغير ملاك و مقيا سهاي هوش هيجاني
به عنوان متغيرهاي پيشبين مطالعه هستند. جامعه ي
آماري پژوهش را كلي هي دانشجويان كارشناسي
رشته هاي پرستاري و مامايي ورودي سال هاي 1387 تا
1390 دانشگاه علوم پزشكي اصفهان تشكيل دادند. تعداد
نمونه مطالعه 130 نفر و روش نمونه گيري، طبقه اي بود
(ورودي هاي هر سال طبقات را تشكيل دادند و از هر
ورودي به طور تصادفي بر اساس شماره دانشجويي 20
درصد دانشجويان براي شركت در مطالعه انتخاب شدند.
دانشجويان ترم 7 و 8 با توجه به عدم حضور دردانشكده
و كارآموزي در عرصهوارد پزوهش نشدند).
اطلاعات توسط پژوهشگر و با استفاده از پرسشنامه هاي
هوش هيجاني بار-آن و هوش معنوي كينگ جمع آوري
شد. پرسشنامه هوش هيجاني بار-اٌن در سال 1997
توسط بار-اٌن ابداع شد. اين پرسشنامه، 90 سؤال دارد و
عملكرد پاسخ دهندگان در كار و زندگي را در 15 خرده
مقياس كليدي هوش هيجاني مشخص مي كند. اين خرده
مقياس ها در 5 مقياس كلي گنجانده شد هاند كه عبارتند از:
مقياس درون فردي شامل خرده مقياس هاي (خودآگاهي
خود ابرازي ،(Emotional Self-Awareness) هيجاني
،(Self-Regard) احترام به خود ،(Assertiveness)
استقلال ،(Self-Actualization) خودشكوفايي
مقياس بين فردي شامل سه خرده ؛(Independence)
Responsibility) مقياس همدلي، مسؤوليت پذيري اجتماعي
(Interpersonal Relationship) و رابطه بين فردي (Social
است؛ مقياس مديريت استرس شامل دو خرده مقياس
Impulse ) و كنترل تكانه (Stress Tolerance) تحمل استرس
است؛ مقياس سازگاري شامل خرده مقياس هاي (Control
(Flexibility) انعطاف پذيري ،(Reality Testing) واقع گرايي
و مقياس خلق عمومي (Problem Solving) و حل مسأله
Optimism ) شامل خرده مقيا سهاي خوشبيني و شادماني
است. از آن جا كه گزين هها روي يك طيف (and Happiness
5 درجه اي ليكرت تنظيم شده اند، نمره گذاري از 5 به 1
(كاملاً موافقم 5 و كاملاً مخالفم 1) و در بعضي سؤا لها
با محتواي منفي يا معكوس از 1 به 5 (كاملاً موافقم 1 و
كاملاً مخالفم 5) انجام مي شود. پرسشنامه 90 سؤالي
بار-آن به فارسي ترجمه شده و از نظر روايي و پايايي
ارزيابي شده است. اين پرسشنامه 15 معيار ذكر شده را
با 6 سؤال مورد سنجش قرار مي دهد. از اين رو بيش ترين
و كم ترين نمره حاصل از پرسشنامه به ترتيب 450 و 90
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
235 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
است. و در مورد هر يك از خرده مقياس ها به ترتيب 30
و 6 است. نمره هاي خام به دست آمده از هر يك از خرده
مقياس ها، بر اساس نمره از 100 محاسبه شده و با
انحراف معيار مساوي 15 به عنوان هوشبهر هيجاني
افراد در نظر گرفته م يشود. نمرات مساوي و بيش تر از
ميانگين، نشا ندهنده عملكرد مطلوب فرد از نظر هيجاني و
اجتماعي است و هر چه اين نمره بالاتر باشد، فرد عملكرد
بهتري در برخورد با نيازها و چالش هاي زندگي روزانه
دارد. نمرات كم تر از ميانگين به احتمال بيش تري
نشان دهنده ناكارآمدي فرد در اين زمينه و بيانگر احتمال
وجود مشكلات هيجاني، اجتماعي و يا رفتاري
است( 26 و 27 ). اين پرسشنامه از اعتبار و روايي بالايي
برخوردار است( 28 و 29 ) و براي استفاده در ايران
0/ استاندارد شده و پايايي آن بر اساس آلفاي كرونباخ 93
است( 30 ). در پژوهش حاضر پايايي به روش آلفاي
كرونباخ براي مقياس هاي درون فردي، بين فردي،
مديريت استرس، سازگاري، خلق عمومي و هوش هيجاني
0 به /78 ،0/75 ،0/70 ،0/62 ،0/60 ،0/ كل به ترتيب 58
دست آمد.
به نقل از رقيبي، پرسشنامه هوش معنوي كينگ در سال
2008 توسط ديويد بي كينگ ساخته شد. اين پرسشنامه
24 سؤال و 4 خرده مقياس تفكرانتقادي وجودي،
معناسازي شخصي، آگاهي متعالي و گسترش خودآگاهي
دارد. سؤال هاي پرسشنامه روي يك طيف 5 درجه اي
ليكرت (كاملاً مخالفم تا كاملاً موافقم) تنظيم شده است.
نمره ي هر خرده مقياس برابر با مجموع نمرات هريك از
سؤال هاي آن خرده مقياس و نمره كل پرسشنامه برابر
با مجموع نمرات خرده مقياس ها است. در اين پژوهش
نمره ي كل پرسشنامه در نظر گرفته شد. نمره هاي بالا
نشان دهنده هوش معنوي بالا يا وجود چنين ظرفيتي
است. كينگ ضريب پايايي كل اين پرسشنامه را براساس
0 گزارش كرد ( 19 ). در ايران / ضريب آلفاي كرونباخ، 95
حسين چاري و همكارش روايي و اعتبار اين مقياس در
حد مطلوب گزارش كرده اند( 31 ). در پژوهش حاضر
0 به دست آمد. / ضريب آلفاي كرونباخ، 75
براي گردآوري داده هاي پژوهش، با مراجعه به دانشكده
پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان،
هماهنگي هاي لازم انجام شد. اطلاعات لازم در مورد
هدف انجام پژوهش با تأكيد بر آناليز پرسشنامه ها به
صورت گروهي و بدون ذكر مشخصات فردي، براي
دانشجويان ارائه شد پس از جلب رضايت دانشجويان
پرسشنامه ها به صورت گروهي در پايان هر كلاس
درس در اختيار نمونه ي پژوهش قرار گرفت و از آنها
خواسته شد، در صورت تمايل به پاسخ گويي، آن ها را با
دقت تكميل كنند.
داده هاي حاصل از پرسشنام هها بعد از جدا كردن
پرسشنامه هايي كه با دقت تكميل نشده بود، كدگذاري
شد و با استفاده از SPSS- شده و وارد نرم افزار 16
ضريب همبستگي پيرسون و رگرسيون مورد تحليل قرار
مورد نظر بود). P≤0/ گرفت ( 05
نتايج
از 130 دانشجوي شركت كننده در پژوهش، 112 نفر
86/ پرسشنامه ها را تكميل كردند (ميزان پاسخ گويي 2
درصد). پنج پرسشنامه به دليل تكميل ناقص، مورد
بررسي قرار نگرفت. لذا 107 پرسشنامه مورد تجزيه و
63 درصد ( 68 نفر) از دانشجويان / تحليل قرار گرفت. 6
36 درصد ( 39 نفر) رشته مامايي / رشته پرستاري و 4
3 درصد ( 5 نفر) / 95 درصد ( 102 نفر) دختر و 7 / بودند. 3
پسر بودند. 16 نفر از دانشجويان مامايي و 2 نفر از
16 درصد دانشجويان) / دانشجويان پرستاري (در كل 8
متأهل بودند. ميانگين سني دانشجويان 20 سال بود. به
منظور بررسي رابطه بين متغيرها از آزمون همبستگي
.( پيرسون استفاده شد (جدول 1
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 236 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
جدول 1: ماتريس همبستگي متغيرهاي پژوهش
متغيرها 1
درون فردي
2
بين فردي
3
مديريت استرس
4
سازگاري
5
خلق عمومي
6
هوش هيجاني
1 درون فردي 1
1 0/ 2 بين فردي ** 40
1 0/89 0/ 3 مديريت استرس * 22
1 0/48** 0/28* 0/ 4 سازگاري ** 75
1 0/68** 0/38** 0/53** 0/ 5 خلق عمومي ** 78
1 0/36** 0/84** 0/57** 0/61** 0/ 6 هوش هيجاني ** 88
0/32** 0/17 0/37** 0/27** 0/21** 0/ 7 هوش معنوي 17
0 معنادار / ** در سطح 01
0 معنادار / * در سطح 05
يافتهها نشان داد بين هوش هيجاني و هوش معنوي
.(P≤0/ دانشجويان رابط هي مثبت و معنادار وجو د دارد ( 01
همچنين بين مقياس هاي سازگاري، مديريت استرس، بين
فردي با هوش معنوي رابطه ي مثبت معناداري وجود
اما بين مقياس هاي درون فردي و خلق .(P≤0/ دارد ( 05
عمومي با هوش معنوي رابطه معنادار وجود
.( جدول 1 ) (P>0/ نداشت( 05
به منظور بررسي اين كه كدام يك از مقياس هاي هوش
هيجاني در پيش بيني متغير هوش معنوي نقش مه متري
دارند از رگرسيون گام به گام استفاده شد، نتايج آن در
جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2: خلاصه نتايج مدل رگرسيون گام به گام هوش معنوي برحسب مقياس هاي هوش هيجاني
مدل
مجموع
مجذورات
R2 R
d.f
ميانگين
مجذورات
F
سطح
معناداري
گام اول
سازگاري
رگرسيون
خطا
كل
2250/76
14085/44
16336/19
0/13 0/37
1
103
104
2250/76
136/75
0/0001 16/46
قادر (P=0/ بر اساس جدول 2، مقياس سازگاري ( 0001
0 از تغييرات هوش / به پيش بيني هوش معنوي است و 13
معنوي را تبيين مي نمايند. بهعبارتي از بين مقياس هاي
هوش هيجاني، فقط مقياس سازگاري، پيش بيني كننده
هوش معنوي دانشجويان است. نتايج برآورد مدل معنادار
در قالب ضرايب رگرسيون در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3: نتايج ضرايب رگرسيون جهت پيش بيني هوش معنوي
سطح معناداري t آماره ي Beta خطاي معيار B متغير
0/0001 4/84 8/89 43/ ثابت 05
0/0001 4/06 0/37 0/15 0/ سازگاري 61
0/054 1/96 0/230 0/190 0/ بين فردي 373
0/307 1/03 0/189 0/215 0/ درون فردي 221
0/439 0/778 0/092 0/208 0/ مديريت استرس 162
0/498 - 2/42 -/456 0/385 -/ خلق عمومي 931
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
237 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
ضرايب بتاي به دست آمده، با توجه به سطح معناداري
آنها نشان مي دهد كه مقياس سازگاري با هوش معنوي
و مقياس بين فردي، درون .(P≤0/ رابطه مثبت دارد ( 05
فردي، مديريت استرس و خلق عمومي از مدل خارج شده
.(P>0/ و سهمي در پيش بيني هوش معنوي ندارند ( 05
بحث
هدف پژوهش حاضر تعيين رابط هي هوش هيجاني و
هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي دانشگاه
علوم پزشكي اصفهان بود. نتايج نشان داد بين نمره ي
كلي هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان رابط هي
معنادار وجود دارد؛ بعبارتي هوش هيجاني بالا با هوش
معنوي بالا در ارتباط است. اين يافته با نتايج پژوهش هاي
گذشته هماهنگ است( 16 تا 22 ). پژوهش ها نشان داد كه
هوش هيجاني با هوش معنوي رابطه ي مثبت دارد اما اين
پژوهش ها حاكي از آن است كه همه ي مقياس هاي هوش
هيجاني با هوش معنوي رابطه ندارند. به عنوان مثال:
و همكارش نشان داد كه از (Punia) نتايج پژوهش پينيا
بين مقياس هاي هوش هيجاني، مقيا س خودآگاهي هيجاني
با مقيا س تفكر انتقادي وجوي هوش معنوي رابطه
.( ندارد( 32
افرادي كه هوش هيجاني بالايي دارند در برابر فشارهاي
محيطي كاركرد مؤثرتري دارند و مهارت هاي هيجاني
آن ها قوي و توسعه يافته اس ت( 28 ). افرادي هم كه داراي
هوش معنوي بالا هستند توانايي براي رويارويي با
مشكلات و دردها و چيره شدن بر آ نها را دارند. نتايج
ديگر پژوهش نشان داد كه بين مقياس هاي مهارت هاي
بين فردي، سازگاري و مديريت استرس هوش هيجاني با
هوش معنوي رابطه وجود دارد . اين يافته ها با نتايج
بررسي هاي گذشته هماهنگ است ( 33 تا 37 ). نتايج
بررسي هاي گذشته نشان مي دهد كه بين هوش معنوي و
( تحمل استرس رابطه معنادار آماري وجود دارد ( 34 تا 37
و افراد با هوش معنوي بالا در روابط بين فردي مهارت
بيش تري دارند و سازگارترن د( 33 و 37 ). زماني كه افراد
آگاهي معنوي بالايي داشته باشند، بهتر مي توانند در
برابر رويدادها و موقعي تهاي استرس زا مقاومت كنند، راه
حل هاي مؤثرتري براي مشكلات و مسائلشان خلق كنند،
با تغييرات محيط و موقعيت ها سازگار شوند، واقع گرا
باشند، با ديگران روابط رضايت بخش برقرار كنند، خود
را به عنوان عضوي مؤثر و سازنده در گروه ابراز كنند و
احساسات ديگران را درك كنند و به آن احترام بگذارند.
نتايج پژوهش همچنين حاكي از آن بود كه بين مقياس هاي
مهارت هاي درون فردي و خلق عمومي با هوش معنوي
رابطه وجود ندارد. اين نتايج با يافته هاي پژوهش ايرنسي
هماهنگ است. وي در پژوهش خود به اين (Ayranci)
نتيجه رسيد كه مقياس هاي مهارت درون فردي و خلق
هوش هيجاني با برخي از مقياس هاي هوش معنوي رابطه
ندارد( 4). در تبيين اين يافته ها مي توان گفت كه هوش
هيجاني و هوش معنوي دو مفهوم متمايز با تعدادي
مقياس مشترك هستند. اين يافته در راستاي بسياري از
مطالعات، انواع متفاوتي از هوش انسان را نشان م يدهد.
در اين پژوهش براي پيش بيني هوش معنوي از روي
مقياس هاي هوش هيجاني از تحليل رگرسيون چندگانه
گام به گام استفاده شد و نتايج حاكي از آن بود كه
مقياس سازگاري در اين زمينه نقش بيش تري دارد. اين
و همكارش هماهنگ (Punia) يافته با نتايج پژوهش پينيا
است. نتايج پژوهش آنها نشان داد كه مقياس هاي هوش
هيجاني از جمله سازگاري، پيش بيني كننده هوش معنوي
هستند( 32 ). در تبيين اين نتايج م يتوان به اين نكته اشاره
كرد كه مقياس هاي هوش هيجاني بخصوص سازگاري،
شالوده ي اصلي رشد و ارتقاي هوش معنوي دانشجويان
پرستاري و مامايي بشمار م يروند. بنظر م يرسد كه
سازگاري با حوادث و تجربه هاي زندگي از عناصر اصلي
رشد هوش معنوي است. توانايي سازگار بودن افكار و
رفتار با تغييرات محيط و موقعيت ها، و توانايي تشخيص
و تعريف مشكلات، از ويژگي هايي است كه براي
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 238 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
بهره گيري از هوش معنوي مفيد هستند. اين ويژگي ها،
روش هاي متفاوتي را جهت دستيابي به سطوح عمي قتر
معنا در زندگي ارائه م يكنند.
نتايج اين مطالعه مي تواند زمينه ساز تدوين برنامه هاي
آموزشي هوش هيجاني و هوش معنوي براي دانشجويان
پرستاري و مامايي توسط مسؤولان آموزش عالي باشد
تا صلاحي تهاي هيجاني و معنوي را در فراگيران تقويت
و به رفع كمبود مهارت هاي لازم پرستاران و ماماها براي
سازگاري موفقي تآميز با دنياي كاري كمك كند.
بزرگ ترين محدوديت اين پژوهش را مي توان مقطعي
بودن آن دانست.
نتيجه گيري
به طور كلي نتايج اين پژوهش نشان داد كه هوش هيجاني
با هوش معنوي مرتبط است. از بين مقياس هاي هوش
هيجاني، مقياس سازگاري نقش مهم تري در هوش معنوي
دانشجويان دارد. لذا پيشنهاد مي شود در پژوهش هاي
آتي رابطه مقياس هاي هوش هيجاني با مقياس هاي هوش
معنوي سنجيده شود. به منظور تقويت هوش هيجاني و
هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي آموز شهاي
لازم در موارد ذيل برگزار گردد:
- مهارت هاي بين فردي (همدلي، مسؤوليت پذيري
اجتماعي و رابطه بين فردي)
- كنترل استرس (تحمل استرس و كنترل تكانه)
- سازگاري (واقع گرايي، انعطا فپذيري و حل مسأله)
قدرداني
در پايان از كليه كساني كه ما را در اجراي اين پژوهش
ياري كردند به خصوص كاركنان و دانشجويان
كارشناسي رشته هاي پرستاري و مامايي دانشگاه علوم
پزشكي اصفهان به دليل همكاري صميمانه شان تقدير و
تشكر م ينماييم.
منابع
1. Babazadeh M (Translator). [Applied Intelligence]. Sternberg R, Grigorenko E, Kaufman JC (Authors).
Tehran: savalan; 2011. [Persian]
2. Kharrazi SK, Hejazi E (Translators). [Cognitive Psychology]. Sternberg R (Author). Tehran: Samt; 2008.
[Persian]
3.Ghana S, Jouybari L, Sharifnia S, Hekmatafshar M, Sanagoo A, Chehregosha M. [Correlation of spiritual
intelligence with some of demographic and educational factors among the students of Golestan
University of Medical Sciences]. Journal of Health Promotion Managment. 2013; 2(1): 17-23. [Persian]
4.Ayranci E. Effects of top Turkish managers’ emotional and spiritual intelligences on their organizations’
financial performance. Business Intelligence Journal. 2011; 4(1): 9-36.
5.Jakupov S, Altayev J, Slanbekova G, Shormanbayeva D, Tolegenova A. Experimental research of
emotional intelligence as the factor of success rate of modern person. Procedia– Social and Behavioral
Sciences. 2014; 114: 271 – 275.
6.Yazıcı H, Seyis S, Altun F. Emotional intelligence and self-efficacy beliefs as predictors of academic
achievement among high school students. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2011; 15: 2319–
2323.
7. Abdullah Kamal SSL, Ghani FA. Emotional intelligence and akhlak among Muslim adolescents in one of
the Islamic schools in Johor, South Malaysia. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2014; 114: 687–
692.
8. Keshavarzi S, Yiusefi F. [The Relationship between Emotional Intelligence, Spiritual Intelligence and
Resilience]. Journal of Psycology. 2012; 16(3): 299-318. [Persian]
9. Suan Chin ST, Anantharaman RN, Kin Tong DY. The Roles of Emotional Intelligence and Spiritual
Intelligence at the Workplace. Journal of Human Resources Management Research. 2011; 1-9.
10. Joseph DL, Jin J, Newman DA, O'Boyle EH. Why Does Self-Reported Emotional Intelligence Predict
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
239 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
Job Performance? A Meta-Analytic Investigation of Mixed EI. J Appl Psychol. 2015; 100(2): 298-342.
11. Beauvais AM, Stewart JG, DeNisco S, Beauvais JE. Factors related to academic success among nursing
students: a descriptive correlational research study. Nurse Educ Today. 2014; 34(6): 918-23.
12. Kavousi F (Translator). [Raising emotionally intelligent teenagers: Parentingwith love, laughter, and
limits]. Elias M J, Tobias E, Friedlander BS(Authors). Tehran: Roshd; 2008. [Persian]
13. Naderi F, Asgari P, Roshani KH, Mehri Adaryani M. [Rabeteye Hosh Hayajani va Hosh Manavi ba
Rezayat az Zendegiye Salmandan]. Yaftehaye No Dar Ravanshenasi. 2009; 5(13): 127-138. [Persian]
14. Mousavi SH, Taleb Zadehe Nobareyan M, Shams Morkani GH. [Barasiye Rabeteye Hoshe Manaviye va
Raftare Shahrvandi Sazmani Moalemane Dabirestanhaye Shahrestane Zanjan]. Faslnameye
Ravanshenasiye Tarbiyati. 2011; 7(22): 65-94. [Persian]
15. Sohrabi F. [Hoshe Manavi, Hoshe Ensani]. Journal of Military. 2009; 1(1): 63-66. [Persian]
16. Faramarzi S, Homaei R, Hoseini MS. [Barasiye Rabeteye Hoshe Manavi va Hoshe Hayajaniye
Daneshjoyan]. Biquarterly Journal of studies in Islam & Psychology. 2009; 3(5): 23-27. [Persian]
17. Hoseyniyan S, Shoa Kazemi M, Chaboki Nezhad Z. [ Barasiye Rabeteye Hoshe Manaviye va Hosh
Hayajani Dar BEyne Dokhtarane Daneshjoye Daneshgahe Alzahra]. Faslnameye Zanan va Khanevadeh.
2011; 5(17): 7-27. [Persian]
18. Hajian AR, , Rahimi F, Aminoroaia M, Sheikhuleslami M, Homaei R. [Relationship between spiritual
and emotional intelligence]. Journal of Research in Behavioural Sciences. 2013; 10(6): 500-508.
[Persian]
19. Ragibi M, Gharechahi M. [Barasiye Rabeteye Hoshe Hayajani va Hosh Manaviye dar Zanan va Mardane
dar Shorofe Talagh va Sazgar]. Faslnameye Zan va Jamea. 2013; 4(1): 123-140. [Persian]
20. Suan Chin ST, Raman K, Yeow JA, Eze UC. Relationship Between Emotional Intelligence And Spiritual
Intelligence In Nurturing Creativity And Innovation Among Successful Entrepreneurs: A Conceptual
Framework. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2012; 57: 261 – 267.
21. Hassan SA, Shabani J. The Mediating Role of Emotional Intelligence between Spiritual Intelligence and
Mental Health Problems among Iranian Adolescents. Psychological Studies. 2013; 58(1): 73-79.
22. Hooda D, Sharma NR, Yadava A. Emotional intelligence and spiritual health among adults. JIAAP.
2011; 37(2): 246-250.
23. Beauvais A, Stewart JG, DeNisco S. Emotional intelligence and spiritual well-being: implications for
spiritual care. J Christ Nurs. 2014; 31(3): 166-171.
24. Beauvais AM, Brady N, O'Shea ER, Quinn Griffin MT. Emotional intelligence and nursing performance
among nursing students. Nurse Educ Today. 2011; 31(4): 396-401.
25. Bellack JP. Emotional intelligence: a missing ingredient?. J Nurs Educ. 1999; 38(1): 3-4.
26. Haghani F, Aminian B, Kamali F, Jamshidian S. [Critical Thinking Skills and Their Relationship with
Emotional Intelligence in Medical Students of Introductory Clinical Medicine (ICM) Course in Isfahan
University of Medical Sciences]. Iranian Journal of Medical Education. 2011; 10(5): 906-917. [Persian]
27. Bar-On R. The Bar-On model of emotional-social intelligence. Psicothema. 2006; 18: 13-25.
28. Fathi- Ashtiani A. [Psychological Tests Personality and Mental Health]. Tehran: Besat; 2009. [Persian]
29. Kafetsios K, Zampetakis LA. Emotional intelligence and job satisfaction: Testing the mediatory role of
positive and negative affect at work. Personality and Individual Differences. 2008; 44(3): 712-722.
30. Namdar H, Sahebihagh M, Ebrahimi H, Rahmani A. Assessing emotional intelligence and its relationship
with demographic factors of nursing students. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2008;
13(4): 145-149.
31. Hoseyne Chari M, Zakeri HR. [Tasire Zaminehaye Tahsili Daneshgahi, Oulom Dini va Honari Bar Hosh
Manavi, Kosheshi Dar Rastaye Ravasazi va Payaei Sanjiye Hosh Manavi]. Faslnameye Andaze Giriye
Tarbiyati. 2010; 1: 73-94. [Persian]
32. Punia BK, Yadav P. Predictive Estimates of Employees’ Intelligence at Workplace with Special
Reference to Emotional and Spiritual Intelligence. BIJIT - BVICAM’s International Journal of
Information Technology. 2015; 7(1): 845-852.
33. Keavanloo F, Mohamadinia M, Seyedahmadi M, Mohammadi Solaimani Y. Comparing the spiritual
intelligence of athlete and non-athlete university students. International Journal of Basic Sciences and
Applied Research. 2013; 2(8): 775-778.
34. Teimuri M, Babaei M, Rezaei R. Spiritual intelligence relationship with life expectancy and distress
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 240 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
tolerance. Reef Resources Assessment and Management Technical Paper. 2014; 40(3): 365-370.
35. Pourfarokh M. Study of the relationship between spiritual in telligence and self esteem with ways of
stress coping styles in university students. International Conference on Social Sciences and Humanities.
Istanbul, Turkey 8-10 September 2014.
36. Seo I, Yong J, Park J, Kim J. [Spiritual and psychosocial effects of the spirituality promotion program on
clinical nurses]. J Korean Acad Nurs. 2014; 44(6): 726-34.
37. Musavimoghadam SR, Asilvand S, Kamarkhani MM. Examine the role of religious orientation and
spiritual intelligence mothers on adolescent mental health Case study: secondary school students ILAM.
Journal UMP Social Sciences and Technology Management 2015; 3(2): 590-593.
241/ Iranian Journal of Medical Education 2016: 16(28) http://ijme.mui.ac.ir
Midwifery and Nursing Students’ Emotional Intelligence and Its
Relation to Spiritual Intelligence
Arefeh Erfan1, Fariba Haghani2, Athar Omid3, Maryam Baratali4
Abstract
Introduction: Emotional intelligence and spiritual intelligence can be complementary to make life healthy.
Emotional intelligence indicates the recognition of one’s own feelings and using them to make the right
decisions in life. Spiritual intelligence causes the stability of desirable traits by strengthening spirituality and
thus, the individual moves towards growth and perfection. The purpose of this study was to examine the
relationship between emotional intelligence and spiritual intelligence in nursing and midwifery students of
Isfahan University of Medical Sciences.
Methods: This correlational study was performed on 130 MSc students of nursing and midwifery at Isfahan
University of Medical Sciences during 2008-12 (20 percent of each year’s entrants) who were selected by
stratified sampling method. Data collection tools were Bar-On’s emotional intelligence and King’s spiritual
intelligence questionnaires. Data were analyzed by Pearson correlation coefficient and regression.
Results: Results showed that there was a significant relationship between students’ emotional intelligence
and spiritual intelligence (P<0/05). Also, among the scales of emotional intelligence, the adjustment scale
explained 0.13 of spiritual intelligence changes (P<0/05).
Conclusion: Higher education authorities may benefit the results of this study to compile educational
programs of emotional intelligence and spiritual intelligence for midwifery and nursing students in order to
strengthen the spiritual and emotional competencies in learners and also to help to overcome the shortfalls
of skills necessary for nurses and midwives to successfully adapt to their workplace.
Keywords: Emotional intelligence, spiritual intelligence, midwifery student, nursing student
Addresses:
1 MSc in Clinical Psychology, Tehran University of Medical Science, Tehran, Iran. Email:
a_erfan@razi.tums.ac.ir
2 Associate Professor, Department of Medical Education, Medical Education Research Center, Isfahan
University of medical Sciences, Isfahan, Iran. Email: haghani@edc.mui.ac.ir
3 () PhD in Medical Education, Department of Medical Education, Medical Education Research Center,
Isfahan University of medical Sciences, Isfahan, Iran. Email: athar_omid@yahoo.com
4 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad
University, Isfahan, Iran. Email: m.baratali@khuisf.ac.ir
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي
عارفه عرفان، فريبا حقاني، اطهر اميد*، مريم براتعلي
چكيده
مقدمه: هوش هيجاني و هوش معنوي م يتواند در جهت سالم سازي زندگي انسان مكمل يكديگر باشند. هوش هيجاني حاكي از
شناخت احساسات خويش و استفاده از آن براي اتخاذ تصميمات مناسب در زندگي است. هوش معنوي با تقويت معنويت موجب ثبات
صفات پسنديده م يشود و فرد به سوي پيشرفت و رسيدن به كمال حركت م يكند. اين پژوهش با هدف بررسي رابط هي بين هوش
هيجاني و هوش معنوي دانشجويان كارشناسي رشته هاي پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان اجرا شد.
روش ها: دراين پژوهش همبستگي 130 نفر از دانشجويان كارشناسي رشته هاي پرستاري و مامايي ورودي سا لهاي 1387 تا 1391
دانشگاه علوم پزشكي اصفهان به روش نمونه گيري طبق هاي ( 20 درصد از ورود يهاي هر سال) انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده
بود. داده ها از طريق آزمون ضريب همبستگي پيرسون و (King) و هوش معنوي كينگ ( Bar-on) پرسشنامه ي هوش هيجاني بار- اٌن
رگرسيون تجزيه و تحليل شدند.
همچنين از بين .(P<٠/ نتايج: نتايج نشان داد كه بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان رابطه ي معناداري وجود دارد ( ٠۵
.(P<٠/ 0 از تغييرات هوش معنوي را تبيين مي نمايد ( ٠۵ / مقياس هاي هوش هيجاني، مقياس سازگاري 13
نتيجه گيري: نتايج اين مطالعه مي تواند زمينه ساز تدوين برنامه هاي آموزشي هوش هيجاني و هوش معنوي براي دانشجويان پرستاري
و مامايي توسط مسوولان آموزش عالي باشد تا صلاحيت هاي هيجاني و معنوي را در فراگيران تقويت نمايند و به رفع كمبود مهار تهاي
لازم پرستاران و ماماها براي سازگاري موفقيت آميز با دنياي كاري كمك كند.
واژه هاي كليدي: هوش معنوي، هوش هيجاني، دانشجوي مامايي،دانشجوي پرستاري
232 تا 241 :(28)16 مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي/ 1395
مقدمه
نوعي توانايي تطبيق يافتن با ،(intelligence) هوش
مشكلات و موقعي تهاي جديد زندگي است( 1). هوش
ظرفيت يادگيري از تجربه، كاربرد فرايندهاي فراشناختي
براي تقويت يادگيري و توانش سازگاري با محيط
پيراموني است( 2). پس از ورود مفهوم هوش به قلمرو
* نويسنده مسؤول: دكتر اطهر اميد، دكتري آموزش پزشكي، مركز تحقيقات
آموزش پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، اصفهان، ايران.
athar_omid@yahoo.com
عارفه عرفان، كارشناس ارشد روانشناسي باليني، دانشگاه علوم پزشكي تهران، تهران،
(a_erfan@razi.tums.ac.ir) . ايران
دكتر فريبا حقاني (دانشيار)، گروه آموزش پزشكي، مركز تحقيقات آموزش پزشكي،
؛((haghani@edc.mui.ac.ir) . دانشگاه علوم پزشكي اصفهان، اصفهان، ايران
دكتر مريم براتعلي(استاديار)، گروه علوم تربيتي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد
m.baratali@khuisf.ac.ir) اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ايران
94/2/ 94 ، پذيرش: 14 /12/ 94 ، اصلاحيه: 3 /10/ تاريخ دريافت مقاله: 29
ظرفيت ها و توانايي هاي انسان، مفهوم هوش هيجاني
.( در روانشناسي مطرح شد( 3 (Emotional Intelligence)
(Payne) اصطلاح هوش هيجاني براي اولين بار توسط پين
مورد استفاده قرار گرفت. پنج سال بعد از پين، سالوي و
Four-) مدل چهار شاخه اي (Salovey& Mayer) ماير
را پيشنهاد كردند. در اين زمان، هوش هيجاني (Branch
بصورت توانايي فرد براي تجزيه و تحليل احساسات خود
.( و ديگران و راهنمايي براي فعاليت ها تعريف شد ( 4
مي توان گفت ايده ي هوش هيجاني پيامد توسعه هوش
گلمن ،(Yazıcı) اجتماعي اس ت( 5). به نقل از يازيسي
هوش هيجاني را به عنوان توانايي شناخت و (Goleman)
فهم ،(Self-Action) مديريت احساسات، خودعملي
.( احساسات ديگران و هدايت روابط تعريف كرده است( 6
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
233 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
گلمن روي چند ،(Abdullah Kamal) به نقل از عبداله كمال
Self-) خودتنظيمي ،(Self-Awareness) جنبه خودآگاهي
همدلي ،(Self-Motivation) خودانگيزي ،(Regulation
(Interpersonal Skill) و مهارت ميان فردي (Empathy)
هوش هيجاني تأكيد دارد( 7). به نقل از كشاورزي، بار ان
براي سنجش هوش هيجاني از مقياسي كه (Bar-On)
شامل 5 مقياس و 15 عامل است، استفاده كرد. اين
مقياس ها عبارتند از مهارت هاي درون فردي، ميان فردي،
.( سازگاري، مديريت استرس و خلق عمومي( 8
هوش هيجاني با پيامدهاي مثبت بسياري در رشد انسان
مؤثر است. افراد با هوش هيجاني بالا توانايي براي مقابله
با خواست هها و چال شها در زندگي را دارن د( 7). سطح
بالايي از هوش هيجاني اجازه ي دستيابي به موفقيت در
حرفه و زندگي را مي دهد ( 5). پژوهش هاي سان چين
و همكاران (Joseph) و همكاران و جوزف (Suan Chin)
حاكي از وجود رابطه بين هوش هيجاني و عملكرد
و (Beauvais) است( 9و 10 ). نتايج پژوهش بوويس
همكاران نشان مي دهد كه بين هوش هيجاني و موفقيت
تحصيلي رابطه معنيدار وجود دارد( 11 ). به نقل از
حاكي از آن (Goleman) كاووسي، نتايج مطالعات گلمن
است كه هوش هيجاني را مي توان در گروه ها و افراد با
.( سنين مختلف پرورش دا د( 12
جنبه ي ديگري از هوش كه كاملاً منحصر به فرد و انساني
است، هوش معنوي نام دار د( 8). اين نوع از هوش به
عنوان ريشه ي ساير هوش ها شناخته مي شود. مفهوم
هوش معنوي در دهه ي 1990 رونق گرفت. به نقل از
هوش معنوي را (Emonz) امونز ،(Ayranci) آيرانسي
تركيبي از عوامل بسياري چون ظرفيت براي عرفان و
تعالي، سطح بالايي از توانايي آگاهي معنوي، شناخت
وجود مقدس در فعاليت هاي روزمره و استفاده از منابع
معنوي براي حل مشكلات مي داند ( 4). هوش معنوي
دربردارنده نوعي سازگاري و رفتار حل مسأله است كه
بالاترين سطوح رشد را در حيط ههاي مختلف شناختي،
اخلاقي، هيجاني، بين فردي و ... شامل مي شود و فرد را
جهت هماهنگي با پديده هاي اطراف و دستيابي به
يكپارچگي دروني و بيروني ياري مي نمايد ( 13 ). به نقل از
موسوي و همكاران، در نظر كينگ هوش معنوي داراي
Critical Existential ) چهار مقياس تفكر انتقادي وجودي
personal meaning ) معناسازي شخصي ،(Thinking
و ،(Transcendent Awareness) آگاهي متعالي ،(Production
است. (Conscious State Expansion) گسترش خودآگاهي
تفكر انتقادي وجودي اشاره به توانايي انديشيدن به طور
انتقادي به حقيقت وجود، هستي، عالم وجود، زمان مرگ
و ديگر موضوعات ماوراء طبيعي يا وجودي دارد.
معناسازي شخصي، توانايي ساخت مقصود شخصي و
هدف موجود در همه تجارب ذهني و جسماني شامل
قابليت ايجاد و مسلط شدن به هدف زندگي است. آگاهي
متعالي، توانايي شناخت ابعاد برتر و متعالي خود، ديگران،
و جهان مادي در زمان بيداري و هوشياري است؛و
گسترش خودآگاهي، توانايي ورود به سطوح و حالات
معنوي و فراهوشياري و همچنين خروج از آن با اراده
.( فرد است ( 14
ما به تعدادي ازمقياس هاي هوش هيجاني براي شروع
مفيد رشد معنوي خود همچون احساس خودآگاهي و
همدلي احتياج داريم ( 15 ). پژوهش هاي فرامرزي و
همكاران، حسينيان و همكاران، حاجيان و همكاران، رقيبي
و همكاران و حسن (Suan Chin) و همكارش، شان چاين
و همكارش نشان مي دهد كه هوش هيجاني با (Hassan)
(Hooda) هوش معنوي ارتباط دارد( 16 تا 21 ). پژوهش هدا
و همكاران نيز حاكي از وجود رابطه بين هوش هيجاني و
است( 22 ). نتايج پژوهش (spiritual health) سلامت معنوي
و همكاران رابطه بين هوش هيجاني و (Beauvais) بوويس
را نشان (spiritual well-being) بهزيستي معنوي
مي دهد( 23 ). بررسي هاي به عمل آمده نشان داد كه تا
كنون مطالعات محدودي در زمين هي رابطه ي بين هوش
هيجاني و هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 234 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
انجام گرفته است.
دانشكده هاي پرستاري و مامايي در مقطع كارشناسي با
چالش مهم آماده سازي دانشجويان براي انجام پرستاري
ايمن و مؤثر در محيط پيچيده و در حال تغيير
(Bellack) مراقبت هاي بهداشتي روبه رو هستند( 24 ). بلاك
معتقد است كه در برنامه هاي آموزش پرستاري، ما
پرستاران را براي محيط مراقبت هاي بهداشتي در حال
تغيير آماده نمي كنيم، زيرا كه بسياري از فارغ التحصيلان
پرستاري فاقد مهارت هاي لازم براي سازگاري
موفقيت آميز با دنياي كاري هستند. مهارت هايي كه گلمن
آنها را هوش هيجاني نام نهاده است. گر چه به نظر وي
توانايي هاي شناختي و مهارت هاي پايه لازمه شروع كار
پرستاران است، اما هوش هيجاني نيز بعد سوم اين قضيه
است كه در عملكرد شغلي اثربخش نقش اساسي و
زيربنايي دارد اما اين بعد را از قلم انداخته ايم( 25 ). برخي
از محققان پيشنهاد كرد هاند كه آموزش پرستاران را
مي توان با اضافه كردن درس هوش هيجاني در
برنامه هاي درسي پرستاري بهبود بخشيد( 24 ). بنابراين
بررسي رابطه ي هوش هيجاني و هوش معنوي اين گروه
از دانشجويان حائز اهميت است. بر همين اساس در اين
پژوهش رابطه بين هوش هيجاني و هوش معنوي
دانشجويان پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي
اصفهان بررسي شد.
روش ها
پژوهش حاضراز نوع توصيفي-همبستگي است. هوش
معنوي به عنوان متغير ملاك و مقيا سهاي هوش هيجاني
به عنوان متغيرهاي پيشبين مطالعه هستند. جامعه ي
آماري پژوهش را كلي هي دانشجويان كارشناسي
رشته هاي پرستاري و مامايي ورودي سال هاي 1387 تا
1390 دانشگاه علوم پزشكي اصفهان تشكيل دادند. تعداد
نمونه مطالعه 130 نفر و روش نمونه گيري، طبقه اي بود
(ورودي هاي هر سال طبقات را تشكيل دادند و از هر
ورودي به طور تصادفي بر اساس شماره دانشجويي 20
درصد دانشجويان براي شركت در مطالعه انتخاب شدند.
دانشجويان ترم 7 و 8 با توجه به عدم حضور دردانشكده
و كارآموزي در عرصهوارد پزوهش نشدند).
اطلاعات توسط پژوهشگر و با استفاده از پرسشنامه هاي
هوش هيجاني بار-آن و هوش معنوي كينگ جمع آوري
شد. پرسشنامه هوش هيجاني بار-اٌن در سال 1997
توسط بار-اٌن ابداع شد. اين پرسشنامه، 90 سؤال دارد و
عملكرد پاسخ دهندگان در كار و زندگي را در 15 خرده
مقياس كليدي هوش هيجاني مشخص مي كند. اين خرده
مقياس ها در 5 مقياس كلي گنجانده شد هاند كه عبارتند از:
مقياس درون فردي شامل خرده مقياس هاي (خودآگاهي
خود ابرازي ،(Emotional Self-Awareness) هيجاني
،(Self-Regard) احترام به خود ،(Assertiveness)
استقلال ،(Self-Actualization) خودشكوفايي
مقياس بين فردي شامل سه خرده ؛(Independence)
Responsibility) مقياس همدلي، مسؤوليت پذيري اجتماعي
(Interpersonal Relationship) و رابطه بين فردي (Social
است؛ مقياس مديريت استرس شامل دو خرده مقياس
Impulse ) و كنترل تكانه (Stress Tolerance) تحمل استرس
است؛ مقياس سازگاري شامل خرده مقياس هاي (Control
(Flexibility) انعطاف پذيري ،(Reality Testing) واقع گرايي
و مقياس خلق عمومي (Problem Solving) و حل مسأله
Optimism ) شامل خرده مقيا سهاي خوشبيني و شادماني
است. از آن جا كه گزين هها روي يك طيف (and Happiness
5 درجه اي ليكرت تنظيم شده اند، نمره گذاري از 5 به 1
(كاملاً موافقم 5 و كاملاً مخالفم 1) و در بعضي سؤا لها
با محتواي منفي يا معكوس از 1 به 5 (كاملاً موافقم 1 و
كاملاً مخالفم 5) انجام مي شود. پرسشنامه 90 سؤالي
بار-آن به فارسي ترجمه شده و از نظر روايي و پايايي
ارزيابي شده است. اين پرسشنامه 15 معيار ذكر شده را
با 6 سؤال مورد سنجش قرار مي دهد. از اين رو بيش ترين
و كم ترين نمره حاصل از پرسشنامه به ترتيب 450 و 90
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
235 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
است. و در مورد هر يك از خرده مقياس ها به ترتيب 30
و 6 است. نمره هاي خام به دست آمده از هر يك از خرده
مقياس ها، بر اساس نمره از 100 محاسبه شده و با
انحراف معيار مساوي 15 به عنوان هوشبهر هيجاني
افراد در نظر گرفته م يشود. نمرات مساوي و بيش تر از
ميانگين، نشا ندهنده عملكرد مطلوب فرد از نظر هيجاني و
اجتماعي است و هر چه اين نمره بالاتر باشد، فرد عملكرد
بهتري در برخورد با نيازها و چالش هاي زندگي روزانه
دارد. نمرات كم تر از ميانگين به احتمال بيش تري
نشان دهنده ناكارآمدي فرد در اين زمينه و بيانگر احتمال
وجود مشكلات هيجاني، اجتماعي و يا رفتاري
است( 26 و 27 ). اين پرسشنامه از اعتبار و روايي بالايي
برخوردار است( 28 و 29 ) و براي استفاده در ايران
0/ استاندارد شده و پايايي آن بر اساس آلفاي كرونباخ 93
است( 30 ). در پژوهش حاضر پايايي به روش آلفاي
كرونباخ براي مقياس هاي درون فردي، بين فردي،
مديريت استرس، سازگاري، خلق عمومي و هوش هيجاني
0 به /78 ،0/75 ،0/70 ،0/62 ،0/60 ،0/ كل به ترتيب 58
دست آمد.
به نقل از رقيبي، پرسشنامه هوش معنوي كينگ در سال
2008 توسط ديويد بي كينگ ساخته شد. اين پرسشنامه
24 سؤال و 4 خرده مقياس تفكرانتقادي وجودي،
معناسازي شخصي، آگاهي متعالي و گسترش خودآگاهي
دارد. سؤال هاي پرسشنامه روي يك طيف 5 درجه اي
ليكرت (كاملاً مخالفم تا كاملاً موافقم) تنظيم شده است.
نمره ي هر خرده مقياس برابر با مجموع نمرات هريك از
سؤال هاي آن خرده مقياس و نمره كل پرسشنامه برابر
با مجموع نمرات خرده مقياس ها است. در اين پژوهش
نمره ي كل پرسشنامه در نظر گرفته شد. نمره هاي بالا
نشان دهنده هوش معنوي بالا يا وجود چنين ظرفيتي
است. كينگ ضريب پايايي كل اين پرسشنامه را براساس
0 گزارش كرد ( 19 ). در ايران / ضريب آلفاي كرونباخ، 95
حسين چاري و همكارش روايي و اعتبار اين مقياس در
حد مطلوب گزارش كرده اند( 31 ). در پژوهش حاضر
0 به دست آمد. / ضريب آلفاي كرونباخ، 75
براي گردآوري داده هاي پژوهش، با مراجعه به دانشكده
پرستاري و مامايي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان،
هماهنگي هاي لازم انجام شد. اطلاعات لازم در مورد
هدف انجام پژوهش با تأكيد بر آناليز پرسشنامه ها به
صورت گروهي و بدون ذكر مشخصات فردي، براي
دانشجويان ارائه شد پس از جلب رضايت دانشجويان
پرسشنامه ها به صورت گروهي در پايان هر كلاس
درس در اختيار نمونه ي پژوهش قرار گرفت و از آنها
خواسته شد، در صورت تمايل به پاسخ گويي، آن ها را با
دقت تكميل كنند.
داده هاي حاصل از پرسشنام هها بعد از جدا كردن
پرسشنامه هايي كه با دقت تكميل نشده بود، كدگذاري
شد و با استفاده از SPSS- شده و وارد نرم افزار 16
ضريب همبستگي پيرسون و رگرسيون مورد تحليل قرار
مورد نظر بود). P≤0/ گرفت ( 05
نتايج
از 130 دانشجوي شركت كننده در پژوهش، 112 نفر
86/ پرسشنامه ها را تكميل كردند (ميزان پاسخ گويي 2
درصد). پنج پرسشنامه به دليل تكميل ناقص، مورد
بررسي قرار نگرفت. لذا 107 پرسشنامه مورد تجزيه و
63 درصد ( 68 نفر) از دانشجويان / تحليل قرار گرفت. 6
36 درصد ( 39 نفر) رشته مامايي / رشته پرستاري و 4
3 درصد ( 5 نفر) / 95 درصد ( 102 نفر) دختر و 7 / بودند. 3
پسر بودند. 16 نفر از دانشجويان مامايي و 2 نفر از
16 درصد دانشجويان) / دانشجويان پرستاري (در كل 8
متأهل بودند. ميانگين سني دانشجويان 20 سال بود. به
منظور بررسي رابطه بين متغيرها از آزمون همبستگي
.( پيرسون استفاده شد (جدول 1
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 236 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
جدول 1: ماتريس همبستگي متغيرهاي پژوهش
متغيرها 1
درون فردي
2
بين فردي
3
مديريت استرس
4
سازگاري
5
خلق عمومي
6
هوش هيجاني
1 درون فردي 1
1 0/ 2 بين فردي ** 40
1 0/89 0/ 3 مديريت استرس * 22
1 0/48** 0/28* 0/ 4 سازگاري ** 75
1 0/68** 0/38** 0/53** 0/ 5 خلق عمومي ** 78
1 0/36** 0/84** 0/57** 0/61** 0/ 6 هوش هيجاني ** 88
0/32** 0/17 0/37** 0/27** 0/21** 0/ 7 هوش معنوي 17
0 معنادار / ** در سطح 01
0 معنادار / * در سطح 05
يافتهها نشان داد بين هوش هيجاني و هوش معنوي
.(P≤0/ دانشجويان رابط هي مثبت و معنادار وجو د دارد ( 01
همچنين بين مقياس هاي سازگاري، مديريت استرس، بين
فردي با هوش معنوي رابطه ي مثبت معناداري وجود
اما بين مقياس هاي درون فردي و خلق .(P≤0/ دارد ( 05
عمومي با هوش معنوي رابطه معنادار وجود
.( جدول 1 ) (P>0/ نداشت( 05
به منظور بررسي اين كه كدام يك از مقياس هاي هوش
هيجاني در پيش بيني متغير هوش معنوي نقش مه متري
دارند از رگرسيون گام به گام استفاده شد، نتايج آن در
جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2: خلاصه نتايج مدل رگرسيون گام به گام هوش معنوي برحسب مقياس هاي هوش هيجاني
مدل
مجموع
مجذورات
R2 R
d.f
ميانگين
مجذورات
F
سطح
معناداري
گام اول
سازگاري
رگرسيون
خطا
كل
2250/76
14085/44
16336/19
0/13 0/37
1
103
104
2250/76
136/75
0/0001 16/46
قادر (P=0/ بر اساس جدول 2، مقياس سازگاري ( 0001
0 از تغييرات هوش / به پيش بيني هوش معنوي است و 13
معنوي را تبيين مي نمايند. بهعبارتي از بين مقياس هاي
هوش هيجاني، فقط مقياس سازگاري، پيش بيني كننده
هوش معنوي دانشجويان است. نتايج برآورد مدل معنادار
در قالب ضرايب رگرسيون در جدول 3 ارائه شده است.
جدول 3: نتايج ضرايب رگرسيون جهت پيش بيني هوش معنوي
سطح معناداري t آماره ي Beta خطاي معيار B متغير
0/0001 4/84 8/89 43/ ثابت 05
0/0001 4/06 0/37 0/15 0/ سازگاري 61
0/054 1/96 0/230 0/190 0/ بين فردي 373
0/307 1/03 0/189 0/215 0/ درون فردي 221
0/439 0/778 0/092 0/208 0/ مديريت استرس 162
0/498 - 2/42 -/456 0/385 -/ خلق عمومي 931
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
237 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
ضرايب بتاي به دست آمده، با توجه به سطح معناداري
آنها نشان مي دهد كه مقياس سازگاري با هوش معنوي
و مقياس بين فردي، درون .(P≤0/ رابطه مثبت دارد ( 05
فردي، مديريت استرس و خلق عمومي از مدل خارج شده
.(P>0/ و سهمي در پيش بيني هوش معنوي ندارند ( 05
بحث
هدف پژوهش حاضر تعيين رابط هي هوش هيجاني و
هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي دانشگاه
علوم پزشكي اصفهان بود. نتايج نشان داد بين نمره ي
كلي هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان رابط هي
معنادار وجود دارد؛ بعبارتي هوش هيجاني بالا با هوش
معنوي بالا در ارتباط است. اين يافته با نتايج پژوهش هاي
گذشته هماهنگ است( 16 تا 22 ). پژوهش ها نشان داد كه
هوش هيجاني با هوش معنوي رابطه ي مثبت دارد اما اين
پژوهش ها حاكي از آن است كه همه ي مقياس هاي هوش
هيجاني با هوش معنوي رابطه ندارند. به عنوان مثال:
و همكارش نشان داد كه از (Punia) نتايج پژوهش پينيا
بين مقياس هاي هوش هيجاني، مقيا س خودآگاهي هيجاني
با مقيا س تفكر انتقادي وجوي هوش معنوي رابطه
.( ندارد( 32
افرادي كه هوش هيجاني بالايي دارند در برابر فشارهاي
محيطي كاركرد مؤثرتري دارند و مهارت هاي هيجاني
آن ها قوي و توسعه يافته اس ت( 28 ). افرادي هم كه داراي
هوش معنوي بالا هستند توانايي براي رويارويي با
مشكلات و دردها و چيره شدن بر آ نها را دارند. نتايج
ديگر پژوهش نشان داد كه بين مقياس هاي مهارت هاي
بين فردي، سازگاري و مديريت استرس هوش هيجاني با
هوش معنوي رابطه وجود دارد . اين يافته ها با نتايج
بررسي هاي گذشته هماهنگ است ( 33 تا 37 ). نتايج
بررسي هاي گذشته نشان مي دهد كه بين هوش معنوي و
( تحمل استرس رابطه معنادار آماري وجود دارد ( 34 تا 37
و افراد با هوش معنوي بالا در روابط بين فردي مهارت
بيش تري دارند و سازگارترن د( 33 و 37 ). زماني كه افراد
آگاهي معنوي بالايي داشته باشند، بهتر مي توانند در
برابر رويدادها و موقعي تهاي استرس زا مقاومت كنند، راه
حل هاي مؤثرتري براي مشكلات و مسائلشان خلق كنند،
با تغييرات محيط و موقعيت ها سازگار شوند، واقع گرا
باشند، با ديگران روابط رضايت بخش برقرار كنند، خود
را به عنوان عضوي مؤثر و سازنده در گروه ابراز كنند و
احساسات ديگران را درك كنند و به آن احترام بگذارند.
نتايج پژوهش همچنين حاكي از آن بود كه بين مقياس هاي
مهارت هاي درون فردي و خلق عمومي با هوش معنوي
رابطه وجود ندارد. اين نتايج با يافته هاي پژوهش ايرنسي
هماهنگ است. وي در پژوهش خود به اين (Ayranci)
نتيجه رسيد كه مقياس هاي مهارت درون فردي و خلق
هوش هيجاني با برخي از مقياس هاي هوش معنوي رابطه
ندارد( 4). در تبيين اين يافته ها مي توان گفت كه هوش
هيجاني و هوش معنوي دو مفهوم متمايز با تعدادي
مقياس مشترك هستند. اين يافته در راستاي بسياري از
مطالعات، انواع متفاوتي از هوش انسان را نشان م يدهد.
در اين پژوهش براي پيش بيني هوش معنوي از روي
مقياس هاي هوش هيجاني از تحليل رگرسيون چندگانه
گام به گام استفاده شد و نتايج حاكي از آن بود كه
مقياس سازگاري در اين زمينه نقش بيش تري دارد. اين
و همكارش هماهنگ (Punia) يافته با نتايج پژوهش پينيا
است. نتايج پژوهش آنها نشان داد كه مقياس هاي هوش
هيجاني از جمله سازگاري، پيش بيني كننده هوش معنوي
هستند( 32 ). در تبيين اين نتايج م يتوان به اين نكته اشاره
كرد كه مقياس هاي هوش هيجاني بخصوص سازگاري،
شالوده ي اصلي رشد و ارتقاي هوش معنوي دانشجويان
پرستاري و مامايي بشمار م يروند. بنظر م يرسد كه
سازگاري با حوادث و تجربه هاي زندگي از عناصر اصلي
رشد هوش معنوي است. توانايي سازگار بودن افكار و
رفتار با تغييرات محيط و موقعيت ها، و توانايي تشخيص
و تعريف مشكلات، از ويژگي هايي است كه براي
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 238 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
بهره گيري از هوش معنوي مفيد هستند. اين ويژگي ها،
روش هاي متفاوتي را جهت دستيابي به سطوح عمي قتر
معنا در زندگي ارائه م يكنند.
نتايج اين مطالعه مي تواند زمينه ساز تدوين برنامه هاي
آموزشي هوش هيجاني و هوش معنوي براي دانشجويان
پرستاري و مامايي توسط مسؤولان آموزش عالي باشد
تا صلاحي تهاي هيجاني و معنوي را در فراگيران تقويت
و به رفع كمبود مهارت هاي لازم پرستاران و ماماها براي
سازگاري موفقي تآميز با دنياي كاري كمك كند.
بزرگ ترين محدوديت اين پژوهش را مي توان مقطعي
بودن آن دانست.
نتيجه گيري
به طور كلي نتايج اين پژوهش نشان داد كه هوش هيجاني
با هوش معنوي مرتبط است. از بين مقياس هاي هوش
هيجاني، مقياس سازگاري نقش مهم تري در هوش معنوي
دانشجويان دارد. لذا پيشنهاد مي شود در پژوهش هاي
آتي رابطه مقياس هاي هوش هيجاني با مقياس هاي هوش
معنوي سنجيده شود. به منظور تقويت هوش هيجاني و
هوش معنوي دانشجويان پرستاري و مامايي آموز شهاي
لازم در موارد ذيل برگزار گردد:
- مهارت هاي بين فردي (همدلي، مسؤوليت پذيري
اجتماعي و رابطه بين فردي)
- كنترل استرس (تحمل استرس و كنترل تكانه)
- سازگاري (واقع گرايي، انعطا فپذيري و حل مسأله)
قدرداني
در پايان از كليه كساني كه ما را در اجراي اين پژوهش
ياري كردند به خصوص كاركنان و دانشجويان
كارشناسي رشته هاي پرستاري و مامايي دانشگاه علوم
پزشكي اصفهان به دليل همكاري صميمانه شان تقدير و
تشكر م ينماييم.
منابع
1. Babazadeh M (Translator). [Applied Intelligence]. Sternberg R, Grigorenko E, Kaufman JC (Authors).
Tehran: savalan; 2011. [Persian]
2. Kharrazi SK, Hejazi E (Translators). [Cognitive Psychology]. Sternberg R (Author). Tehran: Samt; 2008.
[Persian]
3.Ghana S, Jouybari L, Sharifnia S, Hekmatafshar M, Sanagoo A, Chehregosha M. [Correlation of spiritual
intelligence with some of demographic and educational factors among the students of Golestan
University of Medical Sciences]. Journal of Health Promotion Managment. 2013; 2(1): 17-23. [Persian]
4.Ayranci E. Effects of top Turkish managers’ emotional and spiritual intelligences on their organizations’
financial performance. Business Intelligence Journal. 2011; 4(1): 9-36.
5.Jakupov S, Altayev J, Slanbekova G, Shormanbayeva D, Tolegenova A. Experimental research of
emotional intelligence as the factor of success rate of modern person. Procedia– Social and Behavioral
Sciences. 2014; 114: 271 – 275.
6.Yazıcı H, Seyis S, Altun F. Emotional intelligence and self-efficacy beliefs as predictors of academic
achievement among high school students. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2011; 15: 2319–
2323.
7. Abdullah Kamal SSL, Ghani FA. Emotional intelligence and akhlak among Muslim adolescents in one of
the Islamic schools in Johor, South Malaysia. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2014; 114: 687–
692.
8. Keshavarzi S, Yiusefi F. [The Relationship between Emotional Intelligence, Spiritual Intelligence and
Resilience]. Journal of Psycology. 2012; 16(3): 299-318. [Persian]
9. Suan Chin ST, Anantharaman RN, Kin Tong DY. The Roles of Emotional Intelligence and Spiritual
Intelligence at the Workplace. Journal of Human Resources Management Research. 2011; 1-9.
10. Joseph DL, Jin J, Newman DA, O'Boyle EH. Why Does Self-Reported Emotional Intelligence Predict
رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان عارفه عرفان و همكاران
239 / (28) 16 : مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395 http://ijme. mui. ac. ir
Job Performance? A Meta-Analytic Investigation of Mixed EI. J Appl Psychol. 2015; 100(2): 298-342.
11. Beauvais AM, Stewart JG, DeNisco S, Beauvais JE. Factors related to academic success among nursing
students: a descriptive correlational research study. Nurse Educ Today. 2014; 34(6): 918-23.
12. Kavousi F (Translator). [Raising emotionally intelligent teenagers: Parentingwith love, laughter, and
limits]. Elias M J, Tobias E, Friedlander BS(Authors). Tehran: Roshd; 2008. [Persian]
13. Naderi F, Asgari P, Roshani KH, Mehri Adaryani M. [Rabeteye Hosh Hayajani va Hosh Manavi ba
Rezayat az Zendegiye Salmandan]. Yaftehaye No Dar Ravanshenasi. 2009; 5(13): 127-138. [Persian]
14. Mousavi SH, Taleb Zadehe Nobareyan M, Shams Morkani GH. [Barasiye Rabeteye Hoshe Manaviye va
Raftare Shahrvandi Sazmani Moalemane Dabirestanhaye Shahrestane Zanjan]. Faslnameye
Ravanshenasiye Tarbiyati. 2011; 7(22): 65-94. [Persian]
15. Sohrabi F. [Hoshe Manavi, Hoshe Ensani]. Journal of Military. 2009; 1(1): 63-66. [Persian]
16. Faramarzi S, Homaei R, Hoseini MS. [Barasiye Rabeteye Hoshe Manavi va Hoshe Hayajaniye
Daneshjoyan]. Biquarterly Journal of studies in Islam & Psychology. 2009; 3(5): 23-27. [Persian]
17. Hoseyniyan S, Shoa Kazemi M, Chaboki Nezhad Z. [ Barasiye Rabeteye Hoshe Manaviye va Hosh
Hayajani Dar BEyne Dokhtarane Daneshjoye Daneshgahe Alzahra]. Faslnameye Zanan va Khanevadeh.
2011; 5(17): 7-27. [Persian]
18. Hajian AR, , Rahimi F, Aminoroaia M, Sheikhuleslami M, Homaei R. [Relationship between spiritual
and emotional intelligence]. Journal of Research in Behavioural Sciences. 2013; 10(6): 500-508.
[Persian]
19. Ragibi M, Gharechahi M. [Barasiye Rabeteye Hoshe Hayajani va Hosh Manaviye dar Zanan va Mardane
dar Shorofe Talagh va Sazgar]. Faslnameye Zan va Jamea. 2013; 4(1): 123-140. [Persian]
20. Suan Chin ST, Raman K, Yeow JA, Eze UC. Relationship Between Emotional Intelligence And Spiritual
Intelligence In Nurturing Creativity And Innovation Among Successful Entrepreneurs: A Conceptual
Framework. Procedia Social and Behavioral Sciences. 2012; 57: 261 – 267.
21. Hassan SA, Shabani J. The Mediating Role of Emotional Intelligence between Spiritual Intelligence and
Mental Health Problems among Iranian Adolescents. Psychological Studies. 2013; 58(1): 73-79.
22. Hooda D, Sharma NR, Yadava A. Emotional intelligence and spiritual health among adults. JIAAP.
2011; 37(2): 246-250.
23. Beauvais A, Stewart JG, DeNisco S. Emotional intelligence and spiritual well-being: implications for
spiritual care. J Christ Nurs. 2014; 31(3): 166-171.
24. Beauvais AM, Brady N, O'Shea ER, Quinn Griffin MT. Emotional intelligence and nursing performance
among nursing students. Nurse Educ Today. 2011; 31(4): 396-401.
25. Bellack JP. Emotional intelligence: a missing ingredient?. J Nurs Educ. 1999; 38(1): 3-4.
26. Haghani F, Aminian B, Kamali F, Jamshidian S. [Critical Thinking Skills and Their Relationship with
Emotional Intelligence in Medical Students of Introductory Clinical Medicine (ICM) Course in Isfahan
University of Medical Sciences]. Iranian Journal of Medical Education. 2011; 10(5): 906-917. [Persian]
27. Bar-On R. The Bar-On model of emotional-social intelligence. Psicothema. 2006; 18: 13-25.
28. Fathi- Ashtiani A. [Psychological Tests Personality and Mental Health]. Tehran: Besat; 2009. [Persian]
29. Kafetsios K, Zampetakis LA. Emotional intelligence and job satisfaction: Testing the mediatory role of
positive and negative affect at work. Personality and Individual Differences. 2008; 44(3): 712-722.
30. Namdar H, Sahebihagh M, Ebrahimi H, Rahmani A. Assessing emotional intelligence and its relationship
with demographic factors of nursing students. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2008;
13(4): 145-149.
31. Hoseyne Chari M, Zakeri HR. [Tasire Zaminehaye Tahsili Daneshgahi, Oulom Dini va Honari Bar Hosh
Manavi, Kosheshi Dar Rastaye Ravasazi va Payaei Sanjiye Hosh Manavi]. Faslnameye Andaze Giriye
Tarbiyati. 2010; 1: 73-94. [Persian]
32. Punia BK, Yadav P. Predictive Estimates of Employees’ Intelligence at Workplace with Special
Reference to Emotional and Spiritual Intelligence. BIJIT - BVICAM’s International Journal of
Information Technology. 2015; 7(1): 845-852.
33. Keavanloo F, Mohamadinia M, Seyedahmadi M, Mohammadi Solaimani Y. Comparing the spiritual
intelligence of athlete and non-athlete university students. International Journal of Basic Sciences and
Applied Research. 2013; 2(8): 775-778.
34. Teimuri M, Babaei M, Rezaei R. Spiritual intelligence relationship with life expectancy and distress
عارفه عرفان و همكاران رابطه ي بين هوش هيجاني و هوش معنوي دانشجويان
http://ijme. mui. ac. ir (28)16 : 240 / مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي / 1395
tolerance. Reef Resources Assessment and Management Technical Paper. 2014; 40(3): 365-370.
35. Pourfarokh M. Study of the relationship between spiritual in telligence and self esteem with ways of
stress coping styles in university students. International Conference on Social Sciences and Humanities.
Istanbul, Turkey 8-10 September 2014.
36. Seo I, Yong J, Park J, Kim J. [Spiritual and psychosocial effects of the spirituality promotion program on
clinical nurses]. J Korean Acad Nurs. 2014; 44(6): 726-34.
37. Musavimoghadam SR, Asilvand S, Kamarkhani MM. Examine the role of religious orientation and
spiritual intelligence mothers on adolescent mental health Case study: secondary school students ILAM.
Journal UMP Social Sciences and Technology Management 2015; 3(2): 590-593.
241/ Iranian Journal of Medical Education 2016: 16(28) http://ijme.mui.ac.ir
Midwifery and Nursing Students’ Emotional Intelligence and Its
Relation to Spiritual Intelligence
Arefeh Erfan1, Fariba Haghani2, Athar Omid3, Maryam Baratali4
Abstract
Introduction: Emotional intelligence and spiritual intelligence can be complementary to make life healthy.
Emotional intelligence indicates the recognition of one’s own feelings and using them to make the right
decisions in life. Spiritual intelligence causes the stability of desirable traits by strengthening spirituality and
thus, the individual moves towards growth and perfection. The purpose of this study was to examine the
relationship between emotional intelligence and spiritual intelligence in nursing and midwifery students of
Isfahan University of Medical Sciences.
Methods: This correlational study was performed on 130 MSc students of nursing and midwifery at Isfahan
University of Medical Sciences during 2008-12 (20 percent of each year’s entrants) who were selected by
stratified sampling method. Data collection tools were Bar-On’s emotional intelligence and King’s spiritual
intelligence questionnaires. Data were analyzed by Pearson correlation coefficient and regression.
Results: Results showed that there was a significant relationship between students’ emotional intelligence
and spiritual intelligence (P<0/05). Also, among the scales of emotional intelligence, the adjustment scale
explained 0.13 of spiritual intelligence changes (P<0/05).
Conclusion: Higher education authorities may benefit the results of this study to compile educational
programs of emotional intelligence and spiritual intelligence for midwifery and nursing students in order to
strengthen the spiritual and emotional competencies in learners and also to help to overcome the shortfalls
of skills necessary for nurses and midwives to successfully adapt to their workplace.
Keywords: Emotional intelligence, spiritual intelligence, midwifery student, nursing student
Addresses:
1 MSc in Clinical Psychology, Tehran University of Medical Science, Tehran, Iran. Email:
a_erfan@razi.tums.ac.ir
2 Associate Professor, Department of Medical Education, Medical Education Research Center, Isfahan
University of medical Sciences, Isfahan, Iran. Email: haghani@edc.mui.ac.ir
3 () PhD in Medical Education, Department of Medical Education, Medical Education Research Center,
Isfahan University of medical Sciences, Isfahan, Iran. Email: athar_omid@yahoo.com
4 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Isfahan (Khorasgan) Branch, Islamic Azad
University, Isfahan, Iran. Email: m.baratali@khuisf.ac.ir
۲۶۴۸ بازدید
۱۲ امتیاز
۰ نظر
نظرات کاربران
هنوز هیچ نظری ثبت نشده است !
نظر شما چیست ؟!
شما نیز می توانید نظر خود را راجب این مقاله در زیر بنویسید !
نام کامل شما * :
نام کامل خود را وارد کنید !
آدرس ایمیل شما :
آدرس ایمیل خود را وارد کنید !
متن نظر شما :
نظر خود را به فارسی در بالا بنویسید !
کد امنیتی :
کد امنیتی روبرو را وارد نمایید !
